این نور همیشه معجزه نمی‌کند!

امکان درمان با لیرز در حالی چند سالی است در جوامع مختلف مطرح شده که متاسفانه در برخی موارد مورد سوءاستفاده و تبلیغات کاذب قرار می‌گیرد.

این در حالی است که اگر چه به اذعان بسیاری از صاحبنظران، لیزر به عنوان پدیده بی‌نظیر قرن تلقی می‌شود، اما نمی‌تواند هر کاری را انجام بدهد. در واقع وقتی از لیزر استفاده می‌شود صرفا به این معنا نیست که یک عمل، بسیار دقیق و بی‌نقص انجام می‌شود. یک مثل معروف بسیار واقع‌گرایانه در این رشته وجود دارد و آن به این مطلب اشاره دارد: لیزر یک کاربر غیرماهر را توانا نمی‌کند، فقط می‌تواند یک درمانگر ماهر را تواناتر کند. البته این موضوع در تمامی‌ابزارها و تجهیزات جاری است. به‌طور مثال یک چاقوی بسیار ظریف در دستان توانای یک جراح ماهر می‌تواند بسیاری از اعمال دقیق جراحی را انجام بدهد اما مطمئنا به خودی‌خود نمی‌تواند تمامی‌اعمال یک جراح را بهبود بخشد. به هرحال این تکنولوژی می‌تواند به یک درمانگر توانایی ویژه‌ای اعطا کند البته به شرطی که این فرد بعد از کسب دانش لیزر و از طریق به کاربستن آن در درازمدت، مهارت لازم برای کار با این ابزار را به دست آورد.

از طرف دیگر در بعضی موارد بسیار اندک، شاهد استفاده از عناوین لیزر در درمان‌های رایج هستیم در حالی که استفاده از لیزر تاثیری در نتیجه درمان ندارد و شاید استفاده از این واژه، صرفا به عنوان یک وسیله جهت جذب بیماران به کار برده می‌شود. البته اگر سطح آگاهی عموم مردم افزایش یابد و این درک عمومی‌ ایجاد شود که این وسیله هم مانند بسیاری ابزار دیگر در دستان یک فرد ماهر و در جای مناسب خود و نه در هرجا می‌تواند مفید باشد، این‌گونه تبلیغات خریدار نخواهد داشت و مطمئنا انتظارات غیرواقعی از این ابزار کاهش خواهد یافت.

به طور کلی باید گفت در حال حاضر لیزر به عنوان یک روش مکمل و همراه، جهت بهبود روش‌های سنتی به کار می‌رود که البته در بعضی موارد اندک شاید کاملا جایگزین روش‌های گذشته باشد، اما این‌که به صورت اغراق‌آمیز بیان شود که جایگزین همه روش‌های قبلی است، مطلب چندان درستی نخواهد بود. بنابراین انتخاب متد مناسب درمان وابسته به دانش و تجربه پزشک معالج است در واقع تنها پزشک می‌تواند تشخیص بدهد استفاده از کدام روش به صلاح بیمار است.

هر پزشک و متخصصی در دامنه فعالیت خود می‌تواند بعد از طی دوره‌های خاص و آشنایی کامل با مبانی فیزیکی و ایمنی لیزر و کاربردهای تشخیصی و درمانی آن، در کنار آموزش‌های تئوری و انجام کارهای عملی زیر نظر استادان فن و کسب مهارت ویژه مربوطه، به انجام درمان‌های لیزری مبادرت بورزد. البته باید این دوره‌ها با تعریف مشخصی باشد و فرد یک حداقل‌هایی را رعایت کند و تا زمانی که به مهارت کافی دست پیدا نکرده برای جلوگیری از عواقب غیرقابل پیش‌بینی از انجام بعضی درمان‌های سخت دوری کند.

البته برخورداری از دانش با مهارت به کاربستن آن فرق زیادی دارد. در واقع کاربران لیزر پزشکی باید در کنار دانش تئوری با انجام عملی روی مدل‌های حیوانی و در بیماران زیرنظر استادان فن بتدریج این مهارت را مثل همه روش‌های درمانی دیگر که احتیاج به مداخله عملی دارد؛ بیاموزند. برای مثال در جراحی بافت نرم با چاقوی جراحی با استفاده از حس لامسه و تماس با بافت مورد هدف، جراحی انجام می‌شود ولی در یک نوع لیزر بافت نرم (لیزر گاز دی‌اکسیدکربن) به هیچ عنوان بافت لمس نمی‌شود و از روش غیر تماسی که با یکسری محاسن و معایب همراه است؛ استفاده می‌شود. به این ترتیب روش لیزری در عین حال که روشی بسیار دقیق و ظریف است، اما نیاز به مهارت در آن بیش از پیش احساس می‌شود.

برای رسیدن به این اهداف در کنار مراکز معتبر علمی‌و دانشگاهی و تحقیقاتی، وظیفه انجمن‌های تخصصی از جمله انجمن پزشکی لیزری ایران و دیگر انجمنهای علوم پزشکی درگیر در این زمینه سنگین‌تر شده و باید در برنامه‌های خود به صورت جدی به این مقوله بپردازند.

البته به مدت یک سال است که در انجمن پزشکی لیزری ایران دوره‌های مدون ایمنی لیزر برگزار می‌‌شود که بر مبنای استانداردهای جهانی برنامه‌ریزی شده‌اند.

خوشبختانه در بعد دندانپزشکی در سطح کشور نیز برای این مقوله نیز تدبیری اندیشیده شده و در مراکز دانشگاهی و علمی‌ معتبر با یک تعریف واحد و برنامه مدون که شامل آموزش تئوری و عملی از پیش تعیین شده می‌باشد به آموزش علاقه‌مندان این رشته می‌پردازند.

یکی از پرکاربردترین شاخه‌های پزشکی لیزر در دندانپزشکی است.

به‌طور کلی کاربردهای لیزر در دندانپزشکی به 3 گروه کلی تقسیم می‌شوند. اول مرحله تشخیصی است که در این مرحله لیزر به عنوان ابزار تشخیص به کمک دندانپزشک می‌آید. دوم مرحله درمان و روش‌های درمانی و سوم آثار شبه‌دارویی لیزرهای کم‌توان یا کم‌شدت است. در مرحله تشخیص، مهم‌ترین مزیت لیزر در تشخیص ساده پوسیدگی‌های دندانی در مراحل اولیه پوسیدگی است. در این مرحله لیزر کمک می‌کند تا با پدیده «فلورسنت» که حاصل تقابل یک لیزر «دیودی» و بافت دندانی است، نه‌تنها بودن یا نبودن پوسیدگی تشخیص داده شود، بلکه روند فعالیت آن نیز مشخص می‌شود. این کاربرد لیزر در حالی است که در حال حاضر ابزاری برای کشف این موضوع وجود ندارد. این شیوه از سایر شیوه‌ها مانند تشخیص چشمی‌ یا روش رادیوگرافی و «اولتراسوند» سریع‌تر جواب می‌دهد.

مزیت دیگر این است که قبل از آن که مقدار زیادی از بافت‌های دندانی از بین برود، می‌توان با روش‌های پیشگیری آن را کنترل کرد. در حقیقت می‌توان بیماران را با ریسک بالای پوسیدگی تشخیص و نسبت به پیشگیری از گسترش پوسیدگی در آنها اقدام کرد. همچنین برای چنین افرادی دوره‌های مراجعه برای درمان‌های دندانپزشکی را در زمان‌های کوتاه‌تری تعیین کرد. حسن بزرگ این روش کاربری ساده آن است که حتی مربیان بهداشت نیز می‌توانند بسادگی با آن کار کنند و سریعا کودکان با ریسک بالا را به دندانپزشکان ارجاع دهند. ضمن آن‌که این ابزار نسبتا ارزان است و با باتری کار می‌کند.

روش تشخیصی دیگر لیزر «داپلرفلومتری» است که با سنجش میزان جریان خون در دندان‌ها، زنده بودن یا نبودن را ردیابی می‌کند. در گذشته کودکی که دندانش ضربه می‌خورد و به دندانپزشک مراجعه می‌کرد، دندانپزشک به غیر از واگذار کردن وضعیت موجود به گذر زمان (حدود 6 ماه تا علائم رادیوگرافی آن بارز شود) هیچ راه تشخیص دیگری نداشت. چه بسا این گذر زمان به بهای تحلیل‌های داخلی و ایجاد ضایعات پیشرفته‌تر در انتهای ریشه دندان که مشکلات عدیده‌ای را در پی دارد، تمام می‌شد. امروز لیزر «داپلرفلومتری» این مشکل را مرتفع کرده است.

از این پدیده در پیش‌بینی موقعیت پیوندهای لثه‌ای و دندانی نیز می‌شود بهره برد.

تشخیص سرطان‌های ناحیه دهان و سر و گردن با استفاده از «فتوداینامیک‌تراپی» ازجمله روش‌های جدید دیگر است. در این روش به کمک تزریق یک ماده حساس به لیزر به نام «فتوسنسیتایزر» و مشاهده تجمع این ماده در سلول‌های سرطانی و بازتاب پرتوهای فلورسنت از ضایعه و پروسس‌کردن آن در دستگاه‌های پیشرفته کامپیوتری، می‌توان این قبیل سرطان‌ها را تشخیص داد. همچنین با تهیه هولوگرام‌های لیزری درمانگر قادر خواهد بود نمای سه‌بعدی از آنومالی‌های (نارسایی) فکی و دهانی را به تصویر بکشد.

در امر درمان نیز سعی براین است تا با توانایی‌های لیزر، بافت ارزشمند دندانی را که قابل بازیافت نیست، حفظ کرد و با حداقل تهاجم، درمان‌ها انجام شود. جراحی بافت نرم دهان شامل بیوپسی نمونه‌برداری، برداشتن ضایعات «تومورال»، برداشتن ضایعات استخوانی و درمانی مقطعی آفت، تبخال، حذف پوسیدگی‌های دندانی و تراش بافت‌های دندانی برای تمامی ‌منظورهای زیبایی و ترمیمی، بلچینگ و روشن‌کردن رنگ دندان، تغییر ساختار سطحی دندان‌ها و ایجاد مقاومت در برابر عوامل ایجاد پوسیدگی‌ از دیگر کاربردهای لیزر در دندانپزشکی به شمار می‌رود.

در حال حاضر لیزر در تمامی‌ تخصص‌های دهگانه دندانپزشکی حرفی برای گفتن دارند. برای مثال در درمان ریشه دندان، ضدعفونی‌کردن کانال دندانی به یک معضل اساسی برای متخصصان درمان ریشه دندان تبدیل شده است که خوشبختانه با بهره‌گیری از فناوری لیزر این مشکل نیز تا حدودی حل شده است. همچنین در دندانپزشکی کودکان که نیازمند کنترل رفتاری خاص است، در بسیاری از مراحل درمانی می‌توان از لیزر بهره گرفت. برای نمونه در جراحی کودکانی که زبان چسبیده به دهان دارند و در صورت تداوم در آینده دچار مشکلات فکی و گفتاری خواهند شد. نیز این امکان میسر شده تا با حداقل ایجاد درد و با بی‌حسی موضعی، بدون نیاز به بیهوشی عمومی‌ و در سنین حتی کمتر از 2 سال عمل جراحی را سهل انجام داد و زبان را آزاد کرد. در آن روی سکه در مقابل لیزرهای پرشدت که عاملی برای کندن و بریدن هستند، دنیای لیزرهای کم شدت مطرح است. این نوع لیزرها با خواص ضدالتهابی، کاهش درد ایمونولوژیکی و آثار متابولیکی به فرآیند بهبود روند درمانی یا کاهش عوارض درمانی به یک درمانگر آگاه کمک کند تا بیمار خود را به سهولت درمان کند. در این روش می‌توان به مواردی چون ترمیم زخم‌های ناشی از جراحی‌ها و کاهش درد، درمان‌های معمول دندانپزشکی و بهبود ترمیم ضایعات استخوانی در درمان‌های پیوندی، بازسازی استخوان، ترمیم اعصاب آسیب دیده و درمان بعضی از بیماری‌های داخل حفره دهان اشاره کرد.