تبریز از نگاه «تاجر شاه»

کشور ایران به لحاظ موقعیت خاص جغرافیایی، همیشه مسافران و گردشگرانی از کشورهای شرق آسیا و اروپا داشته است. بسیاری از این گردشگران و جهانگردان خاطرات روزانه خود را نوشته‌اند که هر یک از آنها امروزه برای ما حکم گنجینه‌ای را دارد که نمایی واقعی از وضعیت شهرها و زندگی مردم ایران در گذشته، شرایط سفر و... است.

شهر تبریز اما در گذشته دروازه ورودی مسافرانی بوده که از اروپا وارد ایران می‌شدند. امروز گزارش‌ها و توصیفات برخی از این جهانگردان از تبریز در دوره‌های مختلف تاریخی را با هم می‌خوانیم.

عمارات عمومی دیگر تبریز از نظر شکوه و عظمت و کثرت جمعیت و زیادی رفت و آمد کمتر از بازار نیست. در این شهر 300 کاروانسرا وجود دارد که بعضی از آنها چندان وسیع است که 300 نفر می‌توانند در آن سکونت اختیار کنند. قهوه‌خانه‌هایی که در آن چای می‌نوشند و قلیان می‌کشند، اماکنی که مخصوص نوشیدن نوعی نوشیدنی است که از شیره خشخاش می‌گیرند، گرمابه‌ها و مسجدهای عظیمی که متناسب با دیگر بناهای با شکوه ساخته شده‌اند، در این شهر فراوان است. تبریز 250 مسجد بزرگ هم دارد.

تبریز 3 بیمارستان دارد که بخوبی از آنها نگهداری می‌شود و همه پاکیزه‌اند. در آنها کسی را نمی‌خوابانند، اما به هرکس که آنجا بیاید 2 نوبت غذا می‌دهند. به این بیمارستان‌ها آش داکن می‌گویند؛ یعنی جایی که اطعام می‌کنند.

کوشش بسیار کردم تا بدانم تبریز چقدر جمعیت دارد، اما موفق نشدم. به هر صورت می‌توان باور کرد که جمعیت شهر از 550 هزار نفر کمتر نیست، اما برخی از مردمان سرشناس و صاحبنام به من گفته‌اند که در این شهر بیش از یک میلیون و صد هزار نفر زندگی می‌کنند. عده زیادی از بیگانگان نیز در تبریز سکونت اختیار کرده‌اند و به کارهای مختلف اشتغال دارند. در تبریز نان و گوشت پرندگان و شکار، اقسام میوه و پنیر به قیمت ارزان معامله می‌شود. بهای انواع سبزی هم آنقدر کم است که باورکردنی نیست، مخصوصا مارچوبه که تقریبا قیمت ندارد.

اگر آنچه درباره تبریز گفتم جالب و در خور توجه بود این نکته شگفت‌تر از آنهاست که در تبریز و اطرافش 60 جور انگور به بار می‌آید و می‌توان باور کرد که در ایران هیچ جا نیست که بتوان مانند تبریز براحتی و آسایش و آرامش تمام زندگی کرد.»