عبور از«دالان» رسانه

اما چگونگی طرح این مساله به اندازه خود موضوع اهمیت دارد، چراکه اگر از المان‌های دیداری مناسبی برای جذب مخاطب استفاده نشود برنامه فاقد عنصر تاثیر‌گذاری می‌شود و این یکی از فاکتورهایی است که در برنامه «دالان» بخوبی در نظر گرفته شده است. دالان ـ که یکشنبه و سه‌شنبه هر هفته ساعت 55‌/‌19 از شبکه یک سیما مهمان خانه‌های ایرانیان است ـ برنامه‌ای ترکیبی است که بخوبی از عناصر تصویری بهره می‌گیرد و با استفاده از دکور و مجریان مناسب سعی دارد به درستی پیام خود را به مخاطب القا کند.

علی‌اکبر کریمی، تهیه‌کننده برنامه که مستند «تب» را روی آنتن داشته است در ارتباط با شکل‌گیری این برنامه می‌گوید: ایده اولیه دالان از سوی آقای سلیمی (مجری برنامه) مطرح شد. در راستای همین خط فکری، جلساتی با مدیر گروه اجتماعی و مدیر شبکه یک داشتیم و به نتایج مطلوبی رسیدیم.

برای پیشبرد این برنامه از گونه‌های همیشگی انتقال پیام فاصله گرفتیم و اساس را بر خانواده، پدیده‌ها و رسانه‌های نو گذاشتیم. وی معتقد است آنچه مردم می‌بینند در ضمیر ناخودآگاه آنها تاثیر‌ می‌گذارد و در همین ارتباط تصریح می‌کند: گاهی افراد نمی‌دانند آنچه را می‌بینند چه تاثیری در رفتار، تعاملات و ارتباطات اعضای خانه‌شان می‌گذارد. همین‌طور برخی رفتارها باعادت به دیدن و اعتیاد به تماشای یک فیلم و سریال عادی می‌شود که پیامد آن بسیاری از رفتارهای نابهنجار اجتماعی است و این مساله آنقدر آهسته اتفاق می‌افتد که فرد متوجه تاثیر آن بر خود نمی‌شود. کریمی انگیزه خود را از ساخت این برنامه هشدار به خانواده‌ها عنوان می‌کند و می‌افزاید: برای این برنامه از کارشناسان و روان‌شناسان، مشاوره‌های خوبی گرفتیم و به نتیجه رسیدیم چه خوب است موضوعاتی را برای اولین بار در رسانه مطرح کنیم که مردم با آن درگیرند و موضوعات داغ روز جامعه امروز جهانی نیز به شمار می‌آیند. حیف است که خانواده‌های ما ندانسته گرفتار برخی پدیده‌ها شوند که گاهی آسیبشان بیشتر از خاصیت‌شان است و وقتی بررسی کردیم تا حدودی روشن شد زندگی مدرن، جذابیت‌های بسیاری دارد و ما گاهی ناخواسته فقط برای تفریح یا پر کردن اوقات فراغت به استفاده یا دیدن آنها تن می‌دهیم و کم‌کم اثر می‌پذیریم. وی در ارتباط با پخش بخش‌هایی از فیلم‌های ماهواره در برنامه این‌طور توضیح می‌دهد: تمام سریال‌هایی که از شبکه‌های فارسی زبان پخش می‌شود توسط کارشناسان برنامه آسیب‌شناسی و پس از تحقیق از چند دادگاه خانواده، تاثیرات این تولیدات هدفمند در حوزه فیلم و سریال روشن‌تر شده است برای آگاه‌سازی درصدد هستیم مخاطبان را دوستانه در جریان اتفاقی که کم‌کم می‌افتد، قرار دهیم. این را خیلی‌ها باید بدانند که مردم ما خودشان بسیار هوشمند و منطقی انتخاب می‌کنند. وی درخصوص شباهت این برنامه با برنامه‌هایی که در رابطه با سبک زندگی ساخته شده‌اند، گفت: پرداخت و نگاه ما به واقعیت‌ها، اساسی‌تر از ماجرای سبک زندگی است.

دالان زمان اندکی در حد 30 دقیقه دارد. تهیه‌کننده برنامه می‌گوید: اگر برنامه دالان زنده بود و مجری بخش‌های ویژه‌ای داشت، قطعا زمان بیشتری می‌خواست و چیز دیگری می‌شد اما در این قالب تولیدی خیلی هم خوب است چون ریتم دالان تند، اندازه بخش‌ها و میانه‌ها خوش ساخت و مناسب است. کریمی که پیش از این برنامه‌هایی چون مجموعه بزرگراه نوآوری، مستند پلاک و بلندترین شب سال را نیز در کارنامه خود دارد در ارتباط با عناصر جذب مخاطب در این برنامه می‌گوید: برای بهتر دیده شدن این برنامه از عوامل متعددی بهره گرفته‌ایم؛ استفاده از رنگ‌های زنده و شاد در دکور، تنوع دادن به آیتم‌ها، ریتم تند تدوین و نیز اجرای متفاوت صمیمی و گزیده‌وار محمد سلیمی به عنوان مجری ـ میزبان از این جمله است و در این رابطه نیز می‌توان به نوع جدید ارائه اخبار به سبک خودمانی و جذاب با اجرای روژین کائینی اشاره کرد. در بخش تماس هم بهره‌جویی از نظرات کارشناسان مختلف، وکلا، روان‌شناسان، رفتارشناسان، جامعه‌شناسان و حرف‌های خود جوانان در جمعی کوچک مورد توجه قرار گرفته است.

محمد سلیمی، طراح و سرپرست نویسندگان و در عین حال مجری دالان است. از برنامه‌هایی که وی به عنوان نویسنده در آنها فعال بوده است می‌توان به کبوتر دات‌کام، خانه شماره 47 و بازار نیمرخ، اشاره کرد. او مجموعه شعری سپید با عنوان «کبیسه» و کتابی نیز به اسم دلنوشته‌های رو به ماه منتشر کرده است. ورود وی به عنوان مجری با برنامه زنده آفتاب شرقی در شبکه یک سیما رخ داد. وی از دالان با عنوان راه جدیدی برای همکلامی با مخاطب امروز رسانه یاد می‌کند و می‌گوید این برنامه خالص‌ترین و صادقانه‌ترین برنامه‌اش بوده است.

وی اجرای برنامه‌هایی از جمله تب (زنده)، عین عشق، پروانه‌های جاده ابریشم، راز ماندگاری (گفت‌وگو با چهره‌های ماندگار)، قابی برای جوانی (معرفی جوانان برتر) برای شبکه یک سیما، برنامه‌های نان و ریحان و فصل وصل را برای شبکه تهران و ایران سرزمین ما و نشانی (ترکیبی ـ نمایشی) را برای گروه کودک و نوجوان در کارنامه خود دارد.

سلیمی درخصوص اجرای این برنامه می‌گوید: اجرا را به 2 دلیل دوست دارم؛ یکی عشق به رسانه با همه خاصیت‌هایش و دیگری حاضر شدن در قالب‌های مختلف برای بیان نگاه و دیدگاهم، چون به اندازه 2 بار زندگی کردن ایده و فکر نو برای اجرا و برنامه‌سازی تلویزیونی دارم. امسال همچنان از آغاز سال تحویل دنبال آن چیزی در اجرا هستم که دوست دارم. همه برنامه‌هایم را چون ایده‌مند و مخاطب‌محور بوده‌اند دوست دارم، چه آفتاب شرقی و برنامه‌های خانواده چه گفت‌وگوهای راز ماندگاری‌ام با چهره‌های ماندگار برنامه نان و ریحان را با همه پاکی و حرف‌های خالص مهمان‌های دم افطاری‌اش حتی برنامه‌هایی که برای نوجوانان اجرا کرده‌ام، اما دالان زیاد فرق می‌کند، زیاد.

این برنامه، مال این لحظه و امروز رسانه ماست. زبانش، هم نو و هم گیراست. داغی‌اش زیاد خوب است، خطرساز و حساس. شاید برای همین هم باشد که ناخودآگاه به نوع جدیدی در ارتباط موثر با مردم و مخاطب امروزی رسیده‌ام و آن نمودش در بسیار کوتاه و گزیده‌گویی‌هایم است. او در ارتباط با مخاطبان برنامه تصریح می‌کند: تاثیر این برنامه بر تک‌تک اعضای خانواده وجود دارد، چرا که ما حرف‌هایمان را از جنس خودشان می‌گوییم و در ادامه به این نکته اشاره می‌کند: درست است که مخاطب دالان بالای 12 سال در نظر گرفته شده (به خاطر برخی صحنه‌های مستندها و مباحث اخلاقی) اما با کوچک و بزرگ خانه و پیر و جوان خانواده ارتباط موثر پیدا کرده است.

بی‌شمار پیامک و صفحه صفحه ایمیل و دلنوشته آقای کریمی تهیه‌کننده به من نشان داده‌اند. این یعنی مخاطب تشنه طرح مسائل روز بوده و با ما همنوا شده و حوصله کرده این همه با گوشی همراهش حرف دلش را تایپ کند و بفرستد به دست امین‌اش، یعنی رسانه ملی. او تشنه آگاهی است البته اگر کسی با او صادق باشد. مخاطب اعتماد می‌کند اگر زیاد یک جانبه و یک طرفه به محضر قاضی نرویم و اگر عین دالان زندگی باشیم روشن و واقعی و در جریان. او معتقد است اعتماد یک واژه ناب است و در یکی دو کلمه و جمله جا نمی‌شود و می‌گوید: اعتماد شاید مربوط به این لحظه‌ای که می‌گویم باشد.

سلیمی در رابطه با پیش مطالعه برای این برنامه می‌افزاید: از هزار شاخه درخت هر موضوع و جریانی را می‌بینم و می‌خوانم، اما فقط یک شاخه را نشان می‌کنم و یک میوه را برمی‌دارم و تقدیم می‌کنم. معتقدم رسالت من در این برنامه اجرا نیست، بلکه من میزبانم. باید میزبان خوبی باشم در یک مهمانی سی و چند دقیقه‌ای. حتی گاهی مطالعه صرف و سنگین آفت است برای انتقال پیام. گاهی باید تو با همان چکیده ناب که داری خوب پذیرایی کنی. این یک فن است و تمرین می‌خواهد و باز تمرین همان‌طور که هیچ‌کس تنها با کتاب آشپزی آشپز و مهمانپذیر درجه یک نمی‌شود. سلیمی درخصوص تکنیک‌های اجرا می‌گوید: خیلی وقت‌ها اگر مقابل دوربین بازی کنی باختی. در دالان بازی نیاز نیست و آفت ارتباط است. من شیوه‌ام در دالان همینی است که می‌بینید. عین الان که با شما حرف می‌زنم اتفاقا فرصت را برای چاشنی و اضافات و مخلفات حذف کرده‌ام، یعنی برای اولین بار کاری کردم که خیلی‌ها در این مدل برنامه‌ها دلشان نمی‌آمد بکنند. بعضی‌ها را می‌شناسید که دوربین دوست داشتن‌شان منجر به سردرد بیننده و زیاده‌گویی‌شان باعث خداحافظی مخاطب قبل از مجری می‌شود. در دالان کوتاه‌ترین حد ممکن از خالص‌ترین حرف‌هایم را تقدیم می‌کنم صادقانه و خودمانی. یعنی به جای 10 دقیقه تک‌گویی 10 ثانیه... حتی گاهی فقط چند ثانیه سکوت می‌کنم و بعد یک مستند کوتاه اما تاثیرگذار دیده می‌شود. وی ادامه می‌دهد: مخاطب باهوش است و می‌داند من تنها یک مجری نیستم، یک میزبانم. وقتی برنامه یک میزبان دارد پس مهمانی تلویزیونی ما یک ارتباط و ضیافت سلف سرویس نیست. هر دو طرف توقع‌هایی از هم دارند. اول من به عنوان یک میزبان باید خوب و بدون تعارف زیاد بهترین پذیرایی ممکن را در مدت زمان کوتاهی داشته باشیم. طوری که او هم مرا مهمان کند با بازخورد پیام و فیدبک کلامی که از من و ما گرفته است. اگر جز این باشد او وسط مهمانی از پرگویی میزبان شاکی می‌شود و می‌گذارد می‌رود به یک مهمانی دیگر. چه‌بسا مهمانی یک میزبان بیگانه. در ضمن دوست دارم میزبانی باشم که هیچ وقت به مهمان نگویم این را میل بفرمایید نه آن را. او مختار است و انتخابگر. مخاطبی داریم که از آب‌دوغ خیار سفره من بیشتر از پلو مکزیکی لذت می‌برد. وی درخصوص نقش مجری در یک برنامه می‌گوید: نوع برنامه مهم است. به نظر من گاه برنامه‌هایی هستند که بدون مجری شسته رفته‌تر یا جذاب‌ترند و گاه تولیداتی ایده و فکر یا محتوا و طرح عالیشان با انتخاب مجری نامناسب به یک برنامه معمولی تبدیل شده و گذرا. نقش تهیه‌کنندگی را باید جدی گرفت. فن تهیه یک اثر فقط یک جریان مالی و سرمایه‌گردانی در سینما یا تلویزیون نیست. تهیه‌کننده واقعی اگر مخاطب‌شناس و رسانه‌شناس خوبی باشد خوب حواسش به کفه‌های ترازوی تولیدش است. سلیمی به عنوان طراح و سرپرست نویسندگان برنامه در ارتباط با موضوعات انتخابی دالان بر این باور است که مدرنیسم خواص و فواید زیادی دارد، اما دارای زیان و آسیب‌هایی‌هایی هم است و می‌افزاید: فرقی نمی‌کند این تخریب با فیلم و دی‌وی‌دی باشد یا گیم‌های جورواجور. شبکه‌های اجتماعی باشد یا یک رمان مخرب. ماهواره باشد یا یک داروی جدید. ما در دالان ارتباطی مان ارتباط این موارد را با زندگی واقعی‌مان با ایمیل‌ها و نامه‌هایی که به دست ما می‌رسد، نشان می‌دهیم.

روژین کائنی، دیگر مجری این برنامه است که بخش گویندگی خبر را در این مجموعه به عهده دارد. وی درس خوانده رشته داروسازی است و اولین بار در 16 سالگی پس از شرکت در مسابقه نفر بعد که برای انتخاب مجری برگزار شده بود و پذیرفته شدن در آن مسابقه با اجرای برنامه کبوتر دات کام وارد سیما شد و دنیای تصویر راتجربه کرد. او می‌گوید: با این‌که علاقه زیادی به رشته تحصیلی‌ام دارم، اما مشغله‌های درسی فرصت زیادی برای حضور را در رسانه به من نمی‌دهد. وی تاکنون برنامه‌هایی چون خط57،‌‌ بازارچه،‌‌ صبح عالی بخیر،‌‌ تندرستی،‌‌ نوجوان امروز فردا،‌‌ بوم سفید (در شبکه جهانی جام‌جم) ‌و ‌ سیمای خانواده را روی آنتن تجربه کرده است. کائنی بر این باور است که رسانه برای این‌که از طرف مخاطب پذیرفته شود باید فقط بستری باشد برای به تصویر کشیدن مسائل و بعد قضاوت را به مردم بسپارد. این یک اصل است که رسانه به طور کلی نباید یک معلم برای تعیین طرز فکر مردم باشد. وی در ارتباط با دالان می‌گوید: در برنامه دالان ما به مردم نمی‌گوییم سریال‌های ماهواره را نگاه نکنید (حرفی که خیلی‌ها توی پیامک‌هایشان زده بودند) بلکه ما تبعات تماشای سریال‌های ماهواره‌ای و تاثیر عمیق آن را روی سنت‌های ایرانی و کهنه‌مان از لابه‌لای پرونده‌ها و از پشت درهای دادگاه بیرون می‌کشیم و می‌گوییم لااقل بدانید چه چیزی را نگاه می‌کنید. وی این‌گونه ادامه می‌دهد: برنامه ما یک برنامه اجتماعی است. این برنامه ساخته نشده که بگوید برنامه‌های ماهواره را نبینید و به جای آن سقوط یک فرشته را نگاه کنید، بلکه ساخته شده است تا بگوید طرز لباس پوشیدن و حرف زدن و فرهنگ سریال‌های ماهواره‌ای با آداب اصیل ما ایرانی‌ها تفاوت دارد و برای جلوگیری از آسیب‌های اجتماعی، مادری که در خانه‌اش از صبح تا شب تلویزیون روی کانال این سریال‌هاست قبل از این‌که بچه‌اش تحت تاثیر آنها قرار بگیرد، آگاه باشد. کائنی در رابطه با موضوع برنامه می‌گوید: جلوی پیشرفت تکنولوژی را نمی‌شود گرفت، حتی انکار کردنش هم دردی را دوا نمی‌کند پس باید لااقل فرهنگ استفاده از تکنولوژی را همگام با پیشرفتش گسترش داد تا در شرایط گذار ناشی از این تحول تکنولوژی اقشار مختلف جامعه کمترین آسیب را ببینند. جا دارد از همه کسانی که امکان ساخت چنین مجموعه‌هایی را فراهم می‌کنند، تشکر کنم. او درخصوص اجرای این برنامه توضیح می‌دهد: ما قبل از ضبط با هم مشورت می‌کردیم و به طور خاص من یک تیم خبری داشتم که اخبار را برایم پیدا می‌کردند. سبک اجرا نیز مستقیم متاثر از حال و هوای برنامه و هدفی است که مد نظر طراحان برنامه قرار دارد. نوع اجرای من در این برنامه هم طرفداران و مخالفان خودش را دارد. خیلی از خبرهایی که من می‌خوانم به خودی خودش بد است و حالا اگر قرار باشد معمولی و ساده هم اجرا شود همه نکاتش به چشم نمی‌آید و خسته‌کننده می‌شود، لذا من در این آیتم مجری ـ بازیگر هستم. وی معتقد است مجری، هویت برنامه‌های ترکیبی است و خیلی وقت‌ها 80 درصد هدف برنامه در پلاتوهای مجری گفته می‌شود مجری خوب بیننده را به دیدن بقیه برنامه تشویق می‌کند. کائنی در ادامه به این نکته اشاره می‌کند: بعضی‌ها به ما ایراد می‌گرفتند چرا اجرای برنامه را مجری‌های جوان به عهده گرفته‌اند؟ چرا آدم‌های باتجربه‌تر و پخته‌تر را برای اجرا در نظر نگرفتیم؟ این دقیقا به دلیل این بود که برنامه جنبه نصیحت‌گونه نگیرد و این‌که مجری‌ها هم جوانان ایرانی‌ای هستند که به روز بودن را دوست دارند و مخالف این هستند که مدرن شدن بد است. حرف دالان این است که مدرن شدن به معنای نفی ریشه‌های اصیل و سنت و عرف غنی ایرانی‌مان نیست. برای مدرن شدن باید الگوها را کنار هم بگذاریم و با مشورت و منطق پله پله پیش برویم نه این‌که کورکورانه الگوبرداری کنیم.

برنامه‌هایی که به نوعی سبک زندگی امروزه را بررسی می‌کنند همواره از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند، چراکه این برنامه‌ها مانند تلنگری هستند که خیلی از مواردی را که خانواده‌ها به سادگی از کنارش عبور می‌کنند یا نکاتی را که در جامعه به نوعی مغفول واقع شده گوشزد می‌کنند. البته برنامه دالان علاوه بر موضوع، نکات مثبت فراوانی دارد از جمله این که ریتم مناسبی دارد و در طراحی دکور آن از رنگ‌های شاد استفاده شده که متناسب با موضوع برنامه القاگر حس پویایی و پیشرفت به مخاطب است و این موضوعی است که در همان نگاه اول بیننده را جذب برنامه می‌کند، البته در کنار این عوامل نقش اجرای صحیح مجری برنامه را نباید نادیده گرفت. در آیتم ناگفته‌ها، نامه یکی از بینندگان خوانده و سپس توسط یک روان‌شناس موضوع مورد نظر بررسی می‌شود. به کارگیری آیتمی با عنوان تماس که اخبار متناسب با موضوع برنامه است و نشان دادن تکه‌هایی از سریال‌های ماهواره که همخوانی درستی با بحث مجری دارد و حضور یک چهره شناخته شده در برنامه همه از عوامل مهم و تاثیرگذار این برنامه به شمار می‌آیند.