زلزله بم راپیش بینی کرده بودیم!

شاید بتوان از سازمان نقشه برداری کشور به عنوان یکی از معدود سازمان هایی نام برد که در چند سال گذشته بررسی ها و تحقیقات بی وقفه ای را روی نقاط زلزله خیز کشور انجام داده است.

کد خبر: ۳۵۷۴۶

محققان این سازمان با در دست داشتن امکاناتی محدود می کوشند اطلاعاتی با ارزش را از سراسر ایران جمع آوری کرده تا در نهایت با تجزیه و تحلیل این داده ها بتوانند درصد خطر را در هر نقطه از کشورمان تعیین کنند.

ژئودزی چیست؛

آیا تا به حال واژه ای به نام ژئودزی را شنیده اید؛ این واژه برای افرادی که مطالعاتی روی زمین انجام می دهند بسیار آشناست.
اساس این علم اندازه گیری هایی است که درباره زمین انجام می شود. مهندس مرتضی صدیقی ، مدیرپژوهش و برنامه ریزی سازمان نقشه برداری کشور، ژئودزی را این گونه تعریف می کند: ژئودزی علمی است که با اندازه گیری هایی درباره زمین و نمایش آن اندازه گیری ها سر و کار دارد.
در ژئودزی ما با تعیین موقعیت نقاط روی زمین و نیز تعیین میدان ثقل آن و تغییرات زمانی آن درگیر هستیم. ژئودزی انواع مختلفی دارد که از آن میان می توان به ژئودزی هندسی ، ژئودزی فیزیکی و ژئودینامیک اشاره کرد.
ژئودینامیک ، بحثی است که بیشتر بر تغییرات زمانی زمین متمرکز می شود و به طور واضح تری ارتباط مستقیمی دارد با بحث بررسی جابه جایی ها و زمین لرزه هایی که اتفاق می افتد.
مهندس صدیقی معتقد است ، اساس علم نقشه برداری و ژئودزی اطلاعات و داده هایی است که از نقاط مختلف به کمک ابزارهای مشاهداتی و محاسباتی جمع آوری می شوند و در این صورت است که می توان جابه جایی ها را تعیین کرد.
وی می گوید: هر چه میزان داده های جمع آوری شده از سطح کشور و نقاط زلزله خیز بیشتر باشد می توان امیدوارتر بود که در نهایت به حقیقت نزدیکتر خواهیم شد. پوسته زمین 2 نوع حرکت دارد که همان حرکات قائم و افقی هستند.
متخصصان ژئودزی با دقت بالایی این حرکات را اندازه گیری می کنند. اطلاعات جمع آوری شده در نهایت می تواند در تعیین احتمال زلزله ای که ممکن است رخ دهد به کار برود؛ البته مطالعه زمین کاری مشکل است ، زیرا زمین جسمی همگن نیست و بسیار پیچیده است و عوامل مختلفی از قبیل جنس خاک ، ساختار عمق زمین ، وضعیت گسل هاو نوع حرکت آنها در مدل بندی های ژئودزی دخالت دارند.
مهندس صدیقی خاطرنشان می کند که یکی از مشکلات محققان ژئودزی هزینه های بالای این تحقیقات است ، زیرا ایده آل ترین حالت این است که سیستمی وجود داشته باشد که هر لحظه نقاط و گسل ها را بررسی و نتایج را تجزیه کند؛ اما آنها به علت مشکلات مالی گاهی اوقات سالی یک بار و یا 2 سال یک بار می توانند داده ها را جمع آوری کنند.

محققان چه کارهایی انجام داده اند؛

در کشور ما تحقیقات بسیاری از سوی موسسات و ارگان های مختلف روی زلزله انجام شده است. به عنوان مثال محققان سازمان نقشه برداری کشور، تحقیقات فراوانی با عنوان ژئودزی و ژئودینامیک انجام داده اند و کل ایران را از نظر جابه جایی بررسی کرده اند.
مهندس فرخ توکلی ، مدیر کل نقشه برداری زمینی سازمان نقشه برداری کشور در این زمینه عنوان می کند که در ایران دوپلیت عظیم اوراسیا (توران) و عربی که در جنوب غربی کشور است وجود دارد.
پلیت عربی با سرعت 3 سانتی متری در سال به پلیت توران فشار می آورد و این فشارها به ایران مرکزی انتقال می یابد و سبب می شود ایران به مرور زمان فشرده و کوتاهتر شود. این فشردگی ها به البرز، کوههای مکران ، کوههای زاگرس و کپه داغ در شمال شرق ایران فشار می آورد و آنها را پخش می کند.
او همچنین اضافه کرد که در جنوب ایران پوسته زمین تقریبا 2 سانتی متر و در شمال 5 میلی متر در سال حرکت می کند و این کوتاه شدگی سبب می شود بالاآمدگی هایی هم در کشور به وجود آیند.
این فشارهاباعث می شود زمین در قسمتهای مختلفی بشکند و گسل هایی ایجاد شود و در نهایت ممکن است پس از چند سال که گاهی تا 100 سال هم می رسد انرژی این گسل هاآزاد شود و به شکل زلزله بروز کند.

زمین به کدام سو می رود؛

مهندس توکلی می گوید: محققان ژئودزی می دانند ایران درچه جهتی حرکت می کند و چه چرخشی دارد و سرعت آن چقدر است.
او مناطق خطر کشور را از نظر زلزله ، البرز، زاگرس و کپه داغ بیان می کند و به ایجاد شبکه ای در البرز اشاره دارد که زلزله خیزی ، پتانسیل و انرژی را که زلزله می تواند در تهران به وجود آورد به وسیله GPS اندازه گیری می کند و مطالعاتی در این زمینه انجام می دهد.
وی خاطرنشان کرد منطقه تبریز هم جزو مناطق پرخطری است که حرکات سریعی دارد و 7 میلیمتر در سال حرکت می کند. در میناب هم حرکات 5/1 سانتیمتر در سال مشاهده می شود.
مهندس توکلی معتقد است گرچه ایران روی خط زلزله قرار دارد، اما تحقیقاتی که در این زمینه صورت گرفته هنوز کافی نیست. ژاپن - که زلزله های زیادی در آن رخ می دهد - به قدری در این زمینه پیشرفت کرده است که به کمک 1200ایستگاه GPS خود می تواند زلزله های اتفاق افتاده را دقیقا مدل بندی کند (هنوز تا رسیدن به توانایی پیش بینی زلزله راه درازی در پیش است) در صورتی که در ایران فقط 5 ایستگاه دایمی اندازه گیری دایر شده است که در تهران ، مشهد، اهواز، تبریز و همدان واقع هستند.

map2

همه اینها را بگذارید کنار مساحت کشور پهناور ایران در مقایسه با کشور کوچکی مانند ژاپن. متاسفانه تحقیقات زلزله در کشور ما دچار همان مشکلاتی است که مدیریت کشور در دیگر عرصه ها بدان مبتلاست.
مهندس توکلی بااشاره به این موضوع عنوان می کند: متاسفانه بودجه ها متمرکز و قانونمند نیستند، زیرا سازمان هایی که در این زمینه تحقیقاتی انجام می دهند با یکدیگر ارتباط زیادی ندارند و اطلاعات جمع آوری شده خود را با یکدیگر به اشتراک نمی گذارند و در دسترس یکدیگر قرار نمی دهند.
به عقیده مهندس توکلی شاید لازم باشد کمیته خاصی برای این کار تشکیل شود تا بودجه در مرکز متمرکز شود و بتوانیم پیش بینی های بسیار دقیق تری را ارائه کنیم.

درخصوص بم اخطار داده بودیم!

مهندس صدیقی در ادامه این جمله افزود که چند هفته پیش از وقوع زلزله تاسفبار بم ، مقاله ای در نشریه این سازمان به چاپ رسید که جمله ای از آن دقیقا این بود: «... نتایج این داده ها بیانگر این است که در قسمت جنوب شرقی ایران جریانی در حال رخ دادن است و احتمال وقوع زلزله در چند سال آینده پیش بینی می شود...»
وی خاطرنشان کرد این پیش بینی به کمک اطلاعاتی صورت گرفته بود که تعداد آنها زیاد هم نبود؛ بنابراین متوجه می شویم که اگر به تجهیزات خود بیفزاییم و تعداد مشاهدات خود را افزایش دهیم و نیز تعداد ایستگاه های GPS را در سطح کشور اضافه کنیم ، می توانیم به نتایج بسیار دقیق تری دست یابیم.
البته این سازمان توانسته است اطلاعاتی را به طور پراکنده از سطح کشور جمع آوری کند؛ اما پیشنهاد آنها این است که برای افزودن بر تعداد این داده ها باید 70ایستگاه دایمی و 50 ایستگاه نیمه دایمی در کشور دایر کنیم.
همچنین اگر بخواهیم کارها دقیق تر انجام شوند باید اندازه گیری های دقیقی انجام دهیم که همان اندازه گیری های ثقل ، تصاویر راداری و اندازه گیری های ماهواره ای GPSاست.

و اما تهران

گفته شده است زلزله تهران در صورت وقوع ، اثرات مخرب فراوان و کشته های زیادی خواهد داشت. محققان ما هم بیکار ننشسته و در این زمینه تحقیقاتی انجام داده اند.
مهندس توکلی در توضیح کارهایی که از نظر ژئودزی بر منطقه تهران انجام گرفته است عنوان کرد: این سازمان به مدت 5 سال اندازه گیری های مختلفی را در تهران انجام داده و شبکه های مختلفی را در این شهر طراحی کرده و اندازه گیری های ثقل صورت گرفته است.
آنها از تصاویر راداری و GPS بهره گرفته و دریافته اند که پوسته زمین در تهران و جنوب آن چیزی حدود 5/1 سانتی متر حرکت کرده است که میزان این حرکت هر چه به طرف شمال شهر می رویم کمتر می شود.
به عبارت دیگر در این شهر بزرگ نوعی کوتاه شدگی در حال رخ دادن است و در برخی مناطق هم زمین به جای کوتاه شدن ، باز شده است ، اما با اندازه گیری هایی که قرار است سال آینده انجام گیرد می توان پیش بینی های بهتری را درباره زلزله تهران عنوان کرد.
در واقع قسمت هندسی این بررسی به عهده سازمان نقشه برداری کشور است و مرحله بعد به عهده پژوهشگاه زلزله و موسسه ژئوفیزیک است تا تجزیه و تحلیل نهایی را روی داده ها انجام دهند.
وی با عنوان این که در تهران گسل های فراوانی وجود دارد مهمترین آنها را این گونه شرح داد: گسل شمال تهران که از دهکده المپیک شروع و از دارآباد رد می شود و به لشکرک می رسد.
گسل مشاء که از کردان شروع و به فیروزکوه می رود. گسلی که از میدان آرژانتین رد می شود. گسل باغ فیض ، گسل ری و گسل پارچین که همگی در این منطقه واقعند؛ اما حرکات همه آنها با یکدیگر متفاوت است.
پس از اندازه گیری های دقیق تر می توان تعیین کرد که تمامی این گسل ها چه اثری روی هم خواهند داشت. براساس برآورد این متخصصان برای این که پتانسیل زلزله تهران مشخص شود باید 40 تا 50 ایستگاه GPS به صورت دایمی فعالیت داشته باشند و حرکات زمین را به صورت پیوسته ثبت کنند تا پردازش های لازم روی آنها انجام شود و با اطلاعات لرزه نگاری مقایسه و ثقل سنجی روی آنها انجام گیرد.
در نهایت وقتی اطلاعات کافی در دسترس باشد شناخت ما نیز از منطقه بالاتر می رود و می توانیم آنها را به مدل ریاضی تبدیل کنیم.
آنها امیدوارند با پیشرفت هایی که هر روزه در علم ژئودزی و نیز زلزله شناسی اتفاق می افتد در آینده ای نه چندان دور بتوانند زلزله را پیش بینی کنند، اما در ضمن معتقدند کسی می تواند زلزله را پیش بینی کند که اطلاعات کافی در اختیار داشته باشد و بتواند از تجهیزات پیشرفته ای استفاده کند.