کتیبه ها و نقوش ایذه

آیاپیر باستانی در مسیر جاده اصلی (تجاری) مرکز ایران به دشت خوزستان و شوش، بوده است و مهم‌ترین کتیبه‌های این منطقه در زمان حکومت یک پادشاه محلی به نام «هانی» نقش شده که در دوران نوعیلامی بر آیاپیر حکومت می‌کرده. این دوران، یکی از پرفراز و نشیب‌‌ترین دوران‌های حکومت عیلامی نو بوده است که در آن، پادشاهان عیلام بعد از قرن‌ها زندگی تحت فرمان آشور و بابل، سعی در مستحکم کردن پایه‌های استقلال خود داشتند.

نقش‌های هانی در این منطقه بسیار با نقش‌های سلطنتی عیلام میانه شبیه هستند و کاملا مشخص است که منظور هانی در این نقش‌ها نشان دادن نفوذ پیروزمندانه و اختیار کامل خود در این قلمرو بوده است. بزرگ‌ترین مجموعه نقش‌ها در شرق ایذه و در نزدیکی روستای «کول‌فرح» واقع است. این مجموعه شامل یک کتیبه به خط و زبان عیلامی نو و نقش خود هانی است که در آن، هانی از فتوحاتش در کنار رود کارون برای آرام کردن شورشیان سخن گفته است.

مجموعه مهم دیگر،‌کتیبه و نقش‌های «اشکفت سلمان» (اشکفت با فتح کاف به معنی شکاف، غار) در شمال غربی شهر است. این مجموعه در کنار یک شکاف کوه به وسیله «شوترورو» وزیر هانی، به وجود آمده است، در کنار مهم‌ترین کتیبه این مجموعه که حکایت از چگونگی «نقر» آنها دارد، نیم‌تنه یک مرد به سبک عیلامی میانه جلب نظر می‌کند. سر این نقش در اوایل انقلاب در اثر برخورد گلوله «آر.پی.جی» تخریب شده و کتیبه نیز در اثر ضربات گلوله و خرابکاری‌های بازدیدکنندگان (نظیر کندن نام) تا حدی تخریب شد.دو نقش دیگر که یکی نشان‌دهنده شوترورو و خانواده‌اش است و دیگر هانی و همسرش هوهین را نشان می‌دهد، همه رو به مرکز اشکفت نگاه می‌کنند که نشان‌دهنده قداست منطقه اشکفت در زمان‌های باستان است. این منطقه حتی امروزه نیز در بین مردم محلی مقدس شمرده می‌شود.

نقش‌های مختلف دیگری نیز در اطراف ایذه وجود دارند که اکثرا تکرار نقش‌ها و کتیبه‌های کول فرح که بنا به دستور هانی کنده شده‌اند.