آزمونی بزرگ برای پزشکی مدرن

طی یک دهه گذشته نیز بحث آنفلوآنزا و بویژه آنفلوآنزای پرندگان از مهم‌ترین و در عین حال نگران‌کننده‌ترین موارد پزشکی و حوزه سلامت انسان بوده است تا آنجا که از آن به عنوان چالشی بزرگ یاد می‌کنند. شیوع آنفلوآنزای پرندگان در چند سال پیش در شرق آسیا و اکنون آنفلوآنزای خوکی از مهم‌ترین نقاط عطف منحنی نگرانی دانشمندان و پزشکان به حساب می‌آید. در حالی که هر روز آمارهای جدید و نگران‌کننده‌تری درخصوص افزایش شمار مبتلایان و قربانیان موج جدید آنفلوآنزا به گوش می‌رسد، برخی تلاش‌های مستمر و شبانه‌روزی دانشمندان در زمینه ریشه شیوع و کشف واکسن‌های مؤثر دریچه‌های روشنی از امیدواری را گشوده است. البته ناگفته نماند که طی یک ماهه اخیر اخبار متفاوت و ضدونقیضی درارتباط با این ویروس و شیوع آن شنیده شده است که در نوع خود بسیار شبهه برانگیز است. کما اینکه براساس آخرین اخبار مندرج از سوی یکی از دانشمندان استرالیایی این ویروس نوعی محصول دستکاری شده و آزمایشگاهی تلقی شده است!

مهم‌ترین نگرانی دانشمندان در هفته‌های اخیر درخصوص شیوع دوباره ویروس آنفلوآنزا این است که مرگبارترین نوع آن یعنی H1N1 که به آن آنفلوآنزای اسپانیایی نیز گفته می‌شود شیوع یافته است. این ویروس در حد فاصل سال‌های 1918 و 1919 موجب مرگ حدود 50 میلیون نفر در جهان شد. در حالی که سازمان بهداشت جهانی عبور شمار قربانیان آنفلوآنزای خوکی از مرز یک هزار نفر را تایید کرده است، این سازمان از احتمال آغاز موج دوم این بیماری خبر داده و اعلام کرده است که موج دوم حتی می‌تواند خطرناک‌تر و مرگبارتر از روزهای گذشته باشد. در حالی که مکزیک به عنوان مرکز اصلی شیوع H1N1 از بازگشایی دوباره رستوران‌ها و مراکز تجاری تعطیل شده خود خبر داده، در برخی کشورهای جهان شمار مبتلایان و قربانیان بتدریج در حال افزایش است. به عنوان مثال انگلیس از جمله کشورهایی است که بتازگی به جمع قربانیان این ویروس پیوسته است. طی روزهای اخیر علائم H1N1 در هفت نفر از مردم این کشور دیده شده است و این در حالی است که آنها هرگز در مکزیک نبوده‌اند. این تحولات موجب شده است تا سازمان بهداشت جهانی و حتی رئیس‌جمهور آمریکا ضمن ابراز نگرانی شدید از این وضعیت خواستار افزایش شدید مراقبت‌های بهداشتی شوند.

همزمان با افزایش این نگرانی‌ها، دانشمندان مختلفی در آزمایشگاه‌های تحقیقاتی جهان به سرعت دست به کار شده و در تلاش هستند تا بهترین راهکار مؤثر یعنی واکسن تأثیرگذار علیه این ویروس را ارائه کنند. از طرفی گرم‌تر شدن نسبی ‌هوا در بسیاری از مناطق جهان به مدد آنها آمده است تا همزمان با افت فعالیت این ویروس زمان بیشتری برای تولید و آزمایش واکسن مورد نظر داشته باشند.

طی روزهای گذشته محققان مختلفی در جهان تمرکز عمده خود را روی رسیدن به درک درستی از اساس، نحوه انتقال و فعالیت این ویروس مرگبار معطوف کرده‌اند. نتایج بررسی این دانشمندان منجر به آن خواهد شد که نه‌تنها واکسن‌های تأثیرگذار تهیه شوند، بلکه افراد مستعد ابتلا به H1N1 نیز بسرعت شناسایی شده و از دیگران جدا شوند.

در حال حاضر این تلاش‌ها در مراحل ابتدایی خود قرار دارند و گرچه بودجه‌های اضطراری قابل توجهی نیز برای آنها ارائه شده است، اما به گفته مقامات سازمان بهداشت جهانی واکسن مورد نظر بین 4 تا 6 ماه آینده در دسترس عموم خواهد بود. این سازمان بتازگی اعلام کرد، در شرایطی که هشدار در اروپا برای آنفلوآنزای جدید A H1N1 رو به افزایش است، به نظر می‌رسد اولین واکسن محافظت مردم دنیا در برابر آنفلوآنزای خوکی تا 6 ماه آینده در دسترس قرار گیرد. در همین حال ماری پل کینی مدیر بخش تحقیقات واکسن‌های سازمان بهداشت جهانی معتقد است: واکسنی که برای آنفلوآنزای فصلی استفاده می‌شود در مورد آنفلوآنزای خوکی موثر به نظر نمی‌رسد. شکی درخصوص تولید واکسن موثر در مقابله با این آنفلوآنزا نیست، اما تولید آن به زمان نیاز دارد چرا که ما می‌خواهیم به یک محصول مطمئن دست پیدا کنیم.

البته گروه دیگری از دانشمندان نیز پس از تحقیقات اخیر خود خبرهای نسبتا خوشی را در این زمینه منتشر کرده‌اند. تجزیه و تحلیل‌های اولیه دانشمندان در انگلیس نشان می‌دهد ویروسی که بتازگی شیوع یافته است، زنجیره نسبتا ملایمی ‌دارد. از این رو به نظر می‌رسد برای مرگبارتر شدن این ویروس باید جهش‌های بیشتری در ساختار آن صورت گیرد که تاکنون علائمی‌ در این زمینه دیده نشده است.

دانشمندان برای افزایش آگاهی مردم درخصوص این ویروس و خاتمه بخشیدن به شیوع برخی شایعات درباره آن، طی روزهای اخیر صحبت‌های زیادی کرده‌اند. جمع‌بندی این صحبت‌ها گویای این حقیقت است که ویروس آنفلوآنزای خوکی که نام علمی ‌آن H1N1 است، شباهت زیادی به آنفلوآنزای فصلی دارد که همه ساله و در گوشه و کنار جهان شیوع می‌یابد و افراد مختلفی را مبتلا می‌کند و تنها موجب مرگ یک‌دهم درصد از مبتلایان می‌شود. از این رو کارشناسان توصیه می‌کنند افراد نسبت به این ویروس آگاهی بیشتری پیدا کنند.

در همین حال در آمریکا نیز خبرهایی به گوش می‌رسد. دانشمندانی در این کشور در هفته‌های اخیر تحقیقات وسیعی را در زمینه تولید واکسنی کارساز علیه H1N1 آغاز کرده‌اند و به گفته یکی از مقامات عالی‌رتبه خدمات بهداشتی این کشور، تا پاییز امسال واکسن مؤثر در برابر H1N1 و همچنین آنفلوآنزای فصلی توزیع خواهد شد. اکنون در آمریکا ترس و نگرانی زیادی در خصوص شیوع بالقوه این ویروس وجود دارد. هم‌مرز بودن این کشور با مکزیک از جمله عوامل نگرانی دانشمندان آمریکایی عنوان شده است.

البته در روزهای اخیر شایعاتی نیز درباره دستکاری‌های ژنتیکی در محیط‌های آزمایشگاهی و تأثیر آن در پیدایش و شیوع این ویروس به راه افتاده است که دانشمندان عملا برای آنها هیچ‌گونه منطق و استدلالی پیدا نکرده‌اند. به هر حال آنچه مشخص است، شیوع تدریجی این ویروس و تأثیر آن بر زیرساختارهای مختلف اجتماعی و اقتصادی کشورهای مختلف جهان است که همزمانی آن با بحران اقتصادی جهان، مقابله با آن را به چالشی فزاینده تبدیل کرده است. به نظر می‌رسد در این چالش بحرانی نیز تنها این فناوری و علم پزشکی روز دنیاست که می‌توان با تکیه بر آن امیدهای موجود برای رهایی از این وضعیت را جستجو کرد. دانشمندان امیدوارند از فرصت به دست آمده درخصوص گرمای نسبی‌ هوا و منفعل شدن این ویروس راهکاری مناسب برای ریشه‌کن‌کردن این ویروس و جلوگیری از تکرار فجایعی نظیر سال‌های 1918 و 1919 پیدا کنند. گرچه در آن سال‌ها دامنه علوم جدید بویژه پزشکی مدرن تا به این حد گسترده نبوده است، اما پرسش‌های بی‌پاسخ بی‌شمار و ناشناخته بودن این ویروس می‌تواند نگرانی‌های زیادی را به همراه داشته باشد.

مهدی پیرگزی