به‌سوی خاورمیانه اتمی

اگرچه انتشار نواری ویدئویی از شکنجه تاجری افغان توسط یکی از برادران امیر امارات روند بررسی این توافقنامه را در محاق قرار داد اما پس از آن که خبرگزاری‌ها روز یکشنبه این هفته از بازداشت شاهزاده خطاکار خبر دادند منابع دیپلماتیک در دو کشور چشم به اقدام بعدی دولت آمریکا در قبال این توافقنامه دوخته‌اند.

باراک اوباما، رئیس‌جمهوری ایالات‌متحده احتمالا طی چند روز آینده این توافقنامه را برای تایید نهایی روانه کنگره خواهد کرد. مقامات اماراتی که نگران تکرار ماجرای واگذاری مدیریت چند بندر آمریکا به شرکتی اماراتی هستند که جنجالی تمام عیار در کنگره به پا کرد و عاقبت به لغو قرارداد منجر شد این بار به تکاپو افتاده‌اند. دولت امارات 6/1 میلیون دلار به لابی‌های بانفوذ پرداخته تا توافقنامه هسته‌ای بی‌دردسر از راهروهای کنگره عبور کرده و به تصویب برسد. الیوت آبرامز، جانشین مشاور امنیت ملی آمریکا در دوران زمامداری بوش یکی از افرادی است که برای کمک به تصویب این توافقنامه به خدمت گرفته شده است.

او طی هفته‌های اخیر با نگارش یادداشت‌هایی برای نشریات مختلف از توافقنامه هسته‌ای امارات-آمریکا به عنوان مسیری که راهکارهای آینده برای استفاده شفاف، مسوولانه و صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای را مشخص می‌کند، یاد کرد.

آنچه او فراموش کرده دلایلی است که موجب شده غرب و در راس همه کشورهای غربی ایالات‌متحده از ایران بخواهند به فعالیت‌های هسته‌ای خود پایان دهد. امارات عربی متحده کشوری کوچک با 8/4 میلیون نفر جمعیت است که ذخایر نفتی‌اش در حدود 98 میلیارد بشکه برآورد شده است. این کشور در بین کشورهای نفت‌خیز حائز رتبه پنجم است و پیش‌بینی می‌شود اگر با همین نرخ امروز از منابع انرژی این کشور برداشت شود حداقل برای 100سال دیگر نفت داشته باشد.

با این حال کشوری با این ابعاد و جمعیت به دنبال متنوع کردن منابع انرژی خود است. اولین مشکل تایید این خواسته تناقض آن با دلایلی است که برای مخالفت با فعالیت‌های هسته‌ای ایران عنوان می‌‌شود.

پاره‌ای از کارشناسان با عرضه فناوری هسته‌ای به امارات مخالف هستند اما این مخالفت‌ها خاستگاهی کاملا انتقادی از این مغایرت و تناقض دارد. به اعتقاد این دسته در 10، 20 یا حداکثر 30 سال آینده رژیم‌های حاکم بر کشورهای عرب از جمله امارات با رسیدن امواج دمکراسی‌خواهی به آنها تغییر خواهند کرد و مشخص نیست حاکمیتی که جایگزین رژیم‌های پادشاهی عرب می‌شود به الزامات قید شده در توافقنامه‌های کنونی پایبند بمانند.

حتی رژیم‌های عرب چنانچه پابرجا باشند هم پس از دستیابی به فناوری هسته‌ای و دانشمندان هسته‌ای می‌توانند به سمت فعالیت‌های هسته‌ای نظامی بروند. آنان با اتکا به تاسیسات هسته‌ای خود می‌توانند یک گام به جلو برداشته و با فراوری سوخت هسته‌ای و تولید اورانیوم غنی شده با خلوص بالا اقدام به تولید سلاح هسته‌ای کنند.

تحولات جاری در کشورهای عرب می‌تواند عامل آغاز سلسله تحولاتی در مسیر هسته‌ای شدن سراسر خاورمیانه باشد. توافقنامه هسته‌ای امارات با آمریکا یک مورد منحصر به فرد نیست. طی 3 سال گذشته تعدادی از کشورهای عرب از جمله مصر، مراکش، عربستان‌سعودی و تونس از عزم خود برای دستیابی به فناوری هسته‌ای خبر داده و درصدد امضای توافقنامه‌های همکاری با کشورهای غربی برآمده‌اند.

کم نیستند کارشناس‌هایی که اعتقاد دارند جهان به‌زودی ناظر بر آغاز دوران مسابقات تسلیحاتی هسته‌ای در خاورمیانه خواهد بود و ما در خط آغاز این مسابقه ایستاده‌ایم. به اعتقاد این دسته کشورهای عرب تحت لوای حقوق خود در چارچوب معاهدات بین‌المللی به دنبال دستیابی به فناوری صلح‌آمیز هسته‌ای هستند اما باور این که آنها صرفا قصد بهره‌برداری از دانش هسته‌ای برای تولید برق را داشته باشند کمی دشوار به نظر می‌رسد.

هرچند منابع غربی سعی دارند تلاش کشورهای عرب برای دستیابی به فناوری هسته‌ای را نمادی از نگرانی آنها از فعالیت هسته‌ای ایران جلوه دهند اما واقعیت این است که اعراب با توجه به تحولاتی که طی سال‌های اخیر در منطقه به وقوع پیوسته است به سمت دستیابی به دانش هسته‌ای متمایل شده‌اند. آنها شاهد ناکامی نظامی ایالات‌متحده و دیگر کشورهای غربی در عراق و افغانستان و ناتوانی واشنگتن در دیکته کردن خواسته‌هایش به ایران هستند.

اواخر بهار سال 2006 و پس از شکست اسرائیل در جنگ 33 روزه علیه لبنان و شکست مذاکرات هسته‌ای با ایران بود که عبدالله‌دوم، پادشاه اردن طی سخنانی تصریح کرد «قواعد بازی در موضوع هسته‌ای در سراسر منطقه تغییر کرده است.» خیلی‌ها سخنان ملک عبدالله‌دوم را این گونه تعبیر کردند: «با توجه به ضعف آمریکا و احساس نگرانی اعراب از آینده‌شان، کشورهای عرب جملگی در مسیر هسته‌ای شدن گام برمی‌دارند.»

ایالات‌متحده که قادر به جلوگیری از حرکت جمعی کشورهای عرب به سمت هسته‌ای شدن نبود در مقابل تصمیم گرفت به مسابقه بزرگ عقد قراردادهای نان و آبدار هسته‌ای با حضور کشورهایی چون چین، فرانسه و روسیه بپیوندد تا از قافله عقب نماند.

استدلال برخی کارشناسان آمریکایی این است که در شرایط کنونی مشارکت در روند هسته‌ای شدن کشورهای عرب خاورمیانه تلاشی هر چند کوچک و کم تاثیر برای کنترل تسلیحات منطقه است. این رویکرد تا حدودی برگرفته از استراتژی بوش در دسته‌بندی کشورها به خوب و بد یا دوست و دشمن هم هست. در این چارچوب آمریکا با ارائه فناوری هسته‌ای به کشورهای دوست پاداش می‌دهد و با تلاش برای جلوگیری از دستیابی کشورهای متخاصم به این فناوری به دنبال تنبیه آنهاست!

توافقنامه آمریکا و امارات که در واپسین روزهای زمامداری بوش با عجله سر هم شده در همان زمان و درست در شرایطی که اکثریت کارشناسان از این توافقنامه تجلیل کردند با مخالفت برخی ناظران سیاسی و مقامات دولتی در آمریکا رو‌به‌رو شد که زبان به انتقاد از آن گشودند.

ادوارد مارکی، نماینده دمکرات ایالت ماساچوست در مجلس نمایندگان کنگره با انتقاد از این توافقنامه، دولت بوش را به دامن زدن به فعالیت‌های هسته‌ای در خاورمیانه به‌جای حرکت در مسیر عاری‌سازی این منطقه حساس از سلاح‌های هسته‌ای متهم کرد. او از باراک اوباما که در آن زمان هنوز قدرت را در دست نگرفته بود، خواست در تصمیم بوش تجدیدنظر کند.

هنری سکولسکی، مدیر مرکز آموزش سیاستگذاری در زمینه منع تکثیر معتقد است «توافقنامه امضاشده بین امارات و آمریکا خلاهای بسیاری دارد.» به عنوان مثال در متن توافقنامه هیچ اشاره‌ای به احتمال تخطی امارات از توافقنامه و انحراف برنامه هسته‌ای این کشور به سمت فعالیت‌های غیرصلح‌آمیز نشده است. بعید است این نکته سهوا از قلم افتاده باشد. شاید آمریکایی‌ها خیلی هم نگران هسته‌ای شدن خاورمیانه نیستند!

منبع: اشپیگل
ترجمه:رضاسادات