راه و چاره را بشناسید

چه زمانی فیلم کوتاه ساخته می‌شود؟

«احساس فیلمساز شدن» چیزی مانند احساس عاشقی، احساس بزرگی، احساس مهم شدن و... اســت کــه در مـقـطـعـی از زنـدگـی بـه سـراغ آدم‌هـا می‌آید. شاید خیلی از آدم‌های عادی روزی با این حـس و حـال مـواجـه شـونـد کـه بـایـد بـرای انـتـقال انـدیـشـه‌هـا و ایـده‌هـای خـود بـه سـراغ فـیلمسازی بـرونـد، امـا افـرادی که چند سالی در سینما سابقه فـعـالـیـت دارنـد مـعـمولا به شیوه جالبی تصمیم به ســاخــت اولـیــن فـیـلــم خـود مـی‌گـیـرنـد. ایـن افـراد معمولا بازیگر، دستیار کارگردان، منشی صحنه و در مواردی هم از عوامل فنی یک فیلم هستند که در مـقـابـل این سوال همکاران خود که «چرا فیلم خـودت رو نـمـی‌سـازی»؟ بـه ساخت فیلم تشویق می‌شوند.

سینما در ایران قاعده و روش مشخصی ندارد و معمولا آدم‌های درگیر این حرفه در سن و سال‌های مــخــتــلـــف و موقعـیـت‌های مـتــفــاوت تـصـمـیــم بــه فـیـلـمـسـازی مـی‌گـیـرنـد. مـثـلا در سـینمای ایران چند فیلمبردار به سراغ فیلمسازی رفته‌اند، اما چون نتیجه نگرفته‌اند دوباره به سراغ فیلمبرداری آمده‌اند. 

پول کجاست؟

وقـتـی فـردی قـصـد سـاخـتـن خـانـه دارد، اولـین چیزی که باید فراهم شود یک «زمین خالی» است. در فیلمسازی هم اولین و مهم‌ترین مساله «تشکیل سرمایه» است. حتی اگر خیلی از عوامل بخواهند مـفـت و مـجـانی به فیلمساز جوان خدمت کنند و تـوقـع دسـتـمـزد نـداشـتـه بـاشـنـد، بـاز هـم نـمی‌توان هـزیـنـه‌هـای مـهـمـی مـانـنـد: اجـاره لـوکیشن، اجاره تــجــهـیــزات و وســایــل حــرفــه‌ای ــ بــرای ســاخــت فـیـلـم‌هـای جـدی‌تـر ــ هـزیـنـه اجـاره باکس مونتاژ، هــزیـنــه تـهـیــه مــواد خـام، خـورد و خـوراک و... را نادیده گرفت. به همین دلیل هیچ فیلمسازی بدون داشـتـن یـک تـوانـایی مالی متوسط ــ مثلا در حد و اندازه 500 هزار تومان ــ نمی‌تواند به سراغ ساخت فیلم برود.

الـبـتـه فـیـلـمـسـازان کـوتـاه برای به دست آوردن مـنـابـع مـالـی، بجز پول توجیبی و قرض و قوله از دوسـتـان مـی‌تـوانـنـد به سراغ یافتن سرمایه‌گذار و شریک هم بروند، اما معمولا طی کردن این مسیر سخت و دشوار است و در اغلب موارد با روحیه لطیف و هنرمندانه آنها همخوانی ندارد.

در کـشـور مـا خـیـلـی از نـهـادهـا، وزارتـخـانـه‌ها، ســازمــان‌هــا و... دارای بــودجـه‌هـای خـوبـی بـرای بخش روابط عمومی و ساخت فیلم هستند. برخی از مراکز مانند: انجمن سینمای جوانان ایران، مرکز گــســتـــرش ســیـنـمــای مـسـتـنــد و تـجــربــی، بــرخــی شبکه‌های تلویزیونی، چند شبکه خارجی فعال در ایـران، حـوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی و... بـخـش فـیـلـمـسـازی دارنـد و بـه فـیـلـمـسازان جوان «کمک» می‌کنند، اما معمولا تصویب فیلمنامه در چنین مراکزی کار سخت و مشقت‌آوری است و از طرف دیگر هر یک از این مراکز هم محدودیت خـاص خـود را دارند و هر فیلمسازی را به جمع خود راه نمی‌دهند. البته برخی فیلمسازان که نگاه تـبـلـیـغـی خـوبـی دارنـد بـا مـراجـعـه بـه سازمان‌ها و نـهـادهـا مـی‌تـوانـنـد پـول‌هـای خـوبـی برای ساخت فیلم جذب کنند، اما اغلب فیلمسازان هم ممکن است کار اول را با بودجه شخصی خود آغاز کنند.

تیم سازنده

فیلمنامه بخش مهمی از فیلمسازی کوتاه است. اگر قصد استفاده از فیلمنامه‌های حرفه‌ای را دارید باید برای هر فیلمنامه بین 500 هزار تا یک میلیون تــومـان پـول بـپـردازیـد. الـبـتـه مـمـکـن اسـت دربـاره فیلمنامه نویسان حرفه‌ای این رقم بالاتر هم برود، امـا بـهـتـریـن کـار نـوشـتـن یـک فـیـلـمنامه گروهی با کـمـک چـنـد نـویـسنده همتراز خودتان است. البته مـمـکـن اسـت بـرخـی فـیـلمنامه‌نویسان با مرام یک فیلمساز کوتاه حال کنند و فیلمنامه‌ای را به عنوان «هدیه» به او بدهند که این مساله بستگی زیادی به سطح روابط فیلمساز با بدنه سینما دارد.

برای ساخت فیلم کوتاه نیاز به حضور عوامل زیادی نیست. یک فیلمبردار، یک صدابردار و یک فرد دیگر که مسوولیت دستیاری و برخی وظایف هـمـاهـنـگـی و تـدارکـاتـی را بـه عـهـده بگیرد، کافی است تا با حضور شما به عنوان کارگردان ساخت فیلم را آغاز کنید. البته اگر شرایط و امکانات اجازه بدهد می‌توانید از منشی صحنه هم استفاده کنید تا کار اشتباهی در زمینه ساخت نداشته باشد، اما بهتر است تعداد عوامل به اندازه‌ای باشد که همه آنها در یــک اتــومـبـیــل ســواری جــا بـشـود. گـاهـی یـک هـمـکـار اضـافـی هـزیـنـه‌هـای زیـادی را بـه یک کار تحمیل می‌کند.
تا یادمان نرفته به این مساله هم اشاره کنیم که فـیـلـم‌های کوتاه براساس مدت زمان به چند نوع خاص تقسیم می‌شوند. اگر فیلم شما زیر 15 دقیقه زمان داشته باشد امکان حضور در جشنواره‌های مـخـتـلـفـی را پـیـدا می‌کند. البته زمان بین 15 تا 30 دقـیـقه هم خوب است. بالای 30 دقیقه هم مورد پذیرش برخی جشنواره‌ها است، اما وقتی زمان از ایــــن مــیــــزان بــــالاتــــر بـــرود، شـــانـــس حــضـــور در جـشنواره‌ها ــ به عنوان مهم‌ترین مشتری این نوع فیلم‌ها ــ کم می‌شود.

برای ساخت فیلمی 15 دقیقه‌ای هم بین 3 روز تــا یــک هـفـتــه زمـان کـافـی اسـت. تـوجـه کـنـیـد کـه طـولانـی شـدن بـی‌جـهت زمان ساخت فیلم الزاما باعث کیفیت کار نمی‌شود و گاهی باعث خستگی و هدر رفتن انرژی گروه می‌شود و در مواردی هم مـشـکـلات فـراوان بـه دنـبـال دارد. به این نکته هم تـوجـه کـنـیـد کـه گـاهـی سـاخت فیلم در خیابان یا مـکـان‌هـای خاص نیاز به مجوزهای خاصی دارد که باید از نیروهای نظامی و انتظامی دریافت کنید. ضمن آن که فیلمسازی ممکن است کار خطرناکی بــاشــد کــه بـهـتـر اسـت بـا اسـتـفـاده از تـجـربـه افـراد حرفه‌ای، عوامل را با پرداخت مبلغی مختصر در طـول کـار تـحـت پـوشـش بیمه قرار دهید. مطمئن باشید از این توصیه ضرر نمی‌کنید.

مرحله تدوین و صداگذاری هم بخش مهمی از کار است. برای ساخت موسیقی هم معمولا از آثار دیگران ــ با اجازه و بی‌اجازه ــ استفاده می‌شود.

سودآوری

فـیـلـم کـوتـاه اصـلا کـار سودآوری نیست. هیچ کس حاضر نیست به سازنده آن دستمزدی بدهد. حتی مراکزی هم که به نوعی از چنین فیلمسازانی حمایت می‌کنند تنها به قدری بودجه به فیلمساز مـی‌دهـنـد کـه فـیـلـمـی سـاده و ارزان قـابـل سـاخت بــاشــد. گــاهـی فـیـلـمـسـازان کـوتـاه تـا چـنـد تـجـربـه مختلف امکان حضور در جشنواره‌ها را به دست نـمی‌آورند اما بعد از موفقیت در یک جشنواره و دریـافـت چـنـد سـکه و یک لوح تقدیر، می‌توان با فـــروش ســکــه‌هــا در یــک صــرافــی مـطـمـئــن، اول قـرض‌هـا و بـاقـیمانده‌های بدهی را داد و بعد هم بابت تشکر از عوامل هدیه‌ای تهیه کرد و اگر هم چـیزی ماند، به حساب کارت بانک ریخت تا در ساخت فیلم‌های بعدی کمی مشکل‌گشا باشد.

ایــن روزهــا جـشـنــواره‌هــای مـخـتـلـفــی بــرگـزار می‌شود که در آن بخش فیلم کوتاه ــ از فیلم‌های 10‌ثـانـیـه‌ای تـا 10 دقـیـقـه‌ای ــ بخش ثابتی است که برای ساخت آن به کارگردان‌ها امکانات و پول هم مـی‌دهـنـد. بـرخـی از این فیلم‌ها به شرط موفقیت جـوایـز نـقـدی هم کسب می‌کنند. فیلمسازانی که راه و چــاه و زبــان ایــن جــور جـشـنـواره‌هـا را بـلـد هستند به خوبی می‌توانند از این راه دخل و خرج زنـدگـی خـود را ردیـف کـنـنـد. آنـهـا خـوب بـلـدنـد چـطــور فـیـلـمــی بـسـازنـد کـه هـم بـه درد پـخـش از شبکـه‌هـــــای تـلــویـزیونی بــخــــورد و هــــم در جـشـنـواره‌هـایـی مـانـنـد: سـرماخوردگی، یک خطر ملی، فیلم‌های شهری معناگرا، جشنواره فیلم‌های افـغـان و... قـابـل نـمـایـش بـاشـد. چـنـیـن فـیـلم‌هایی اغلب در جشنواره‌ها نمایش داده می‌شوند و بعد هم یا به درد ارائه بیلان کاری مسوولان می‌خورند یا راهی آرشیو‌ها و انبارها می‌شوند، اما سازندگان آنها به مرور با ساخت چند اثر کوتاه موفق از سوی تـهـیـه‌کـنـنده‌های داخلی و دولتی مورد توجه قرار مــی‌گـیــرنـد و بـعـد بـرای کـارهـای بـعـدی خـود ــ و بخصوص کارهای بلند ــ تهیه‌کننده پیدا می‌کنند و بعد از چند سال به آدم‌هایی پرکار تبدیل می‌شوند.

برخی فیلمسازان کوتاه نیز با ساخت چند فیلم کــوتــاه و ارائــه آن بــه جـشـنــواره‌هــای خــارجــی و شـرکـت در جـمـع آدم‌هـای موطلایی و مسترها و میسیزها، راه و چاه فیلمسازی جشنواره‌ای و ذائقه این جشنواره‌ها را به خوبی یاد می‌گیرند و با چند کـانـال زدن و پـیـدا کردن چند داور و عضو هیات انـتـخـاب، سـفـارش کـار هـم مـی‌گـیـرند. شاید باور نـکـنـیـد که برخی از این فیلمسازان که حالا دیگر حــرفــه‌ای جـشـنــواره‌هــای فـیـلــم کــوتـاه و مـسـتـنـد شـده‌اند گاه از همین راه درآمدهای خیلی بالایی دارند و در اغلب موارد بیشتر از ساخت یک فیلم بلند پول و ارز به دست می‌آورند. البته این مساله یـکـی از اسـرار حرفه‌ای فیلمسازی است و تقریبا هر فیلمساز کوتاهی را که ببینید از مشکلات این حـرفـه مـی‌نـالـد و حـاضـر نـیـست رموز موفقیت و کانال‌های ارتباطی خود را در اختیار دیگران قرار دهد.

بـه هـر حـال فـیـلـمـسازی در کشور ما به نسبت کـشـورهـای دیـگـر خـیـلـی آسان و کم‌هزینه است. فقط باید کمی باهوش باشید و راه و چاه را خوب یاد بگیرید تا خوب پولدار شوید.

رضا استادی