۳ سناریو پیش روی آینده عراق

این انتخابات، که امروز ۲۰ آبان‌ماه  با مشارکت گسترده ۴.۲۱میلیون شهروند به اوج خود رسید، نه‌تنها نمادی از بلوغ دموکراتیک عراق پس از دو دهه پرتلاطم، بلکه فرصتی استثنایی برای جریان شیعی به‌عنوان ستون فقرات این دموکراسی نوپاست تا رهبری متعادل و فراگیر خود را تثبیت کند. نخست‌وزیر محمد شیاع‌السودانی با دستاوردهای ملموس در عرصه بازسازی و ثبات، در کانون این تحول قرار دارد و وعده‌هایی چون کاهش تورم به زیر ۵ درصد و ادغام نیروهای بسیج مردمی در ساختار دولتی توانسته اعتماد عمومی رابه ساختارهای دولتی به حد مطلوبی برساند. در میانه تنش‌های منطقه‌ای، عراق به‌عنوان پلی استراتژیک میان شرق و غرب ظاهر شد و جریان شیعی، با تاکید بر حاکمیت ملی، می‌تواند این پل را به نمادی از پیشرفت پایدار بدل سازد. 
 
از چالش‌های گذشته تا دستاوردهای کنونی
عراق، از زمان سقوط رژیم بعثی درسال۲۰۰۳، پنج دور انتخابات پارلمانی را پشت‌سر گذاشته که هریک، همچون آینه‌ای، انعکاس‌دهنده زخم‌های عمیق جنگ داخلی، ظهور تروریسم و دخالت‌های خارجی بوده است. انتخابات ۲۰۰۵، با مشارکت ۷۹ درصدی، نمادی از امید اولیه بود، اما به‌سرعت در دام شکاف‌های قومی-مذهبی افتاد. دورهای بعدی، از ۲۰۱۰تا ۲۰۲۱، با تاخیرهای طولانی در تشکیل دولت - گاه تا ۱۳ ماه - و اعتراضات گسترده جوانان در پاییز ۲۰۱۹ (حرکت تشرین)، بیشتر درگیر چالش‌هایی چون فساد سیستماتیک و بیکاری جوانان بالای ۲۵ درصد بود. 
با این‌حال، امروز، با آغاز رأی‌گیری ویژه در دو روز قبل، تصویری کاملا متفاوت از فضای سیاسی در عراق پدیدار شده: مراکز رأی‌گیری در استان‌های شمالی چون اربیل و سوران، با تایید مقامات محلی، «بی‌نقص» توصیف شده‌اند و نیروهای امنیتی، که خود قربانیان اصلی بی‌ثباتی گذشته بوده‌اند، با اقتدار و آرامش پای صندوق‌ها رفته‌اند. این تحول، ریشه در رهبری جریان شیعی دارد که با ادغام نیروهای بسیج مردمی (حشدالشعبی) در چارچوب دولتی، امنیت را به بالاترین سطح از سال ۲۰۰۳ رسانده است. اهمیت انتخابات ۲۰۲۵، فراتر از انتخاب ۳۲۹ نماینده برای پارلمان، در لایه‌های اقتصادی، امنیتی و منطقه‌ای نهفته است. 
از منظر اقتصادی، عراق با ذخایر نفتی عظیم خود، در آستانه جهشی بزرگ قرار دارد: توافقات اخیر با صندوق بین‌المللی پول، زمینه‌ساز اصلاحات ارزی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی به ارزش بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار است. جریان شیعی، با تمرکز بر بازسازی زیرساخت‌ها در سراسر عراق، وعده‌هایی عملی برای کاهش بیکاری به زیر ۲۰ درصد و ایجاد فرصت‌های شغلی برای جوانان می‌دهد. این وعده‌ها، نه‌خیال‌پردازانه، که بر پایه دستاوردهای دولت السودانی استوارند؛ دولتی که تورم را مهار کرده و صادرات نفت را به رکوردهای تازه رسانده است. در عرصه امنیتی، رأی‌گیری ویژه که در روزهای قبل برگزار شد و بیش از ۲۶ هزار آواره داخلی را درگیر کرده، نمادی از اعتمادسازی است.  نیروهای مسلح عراق، که بدنه آن عمدتا از جریان شیعی تشکیل می‌شود، با حضور منظم خود، پیامی روشن به منطقه ارسال کرده است مبنی بر این‌که امنیت، نه ابزاری برای سلطه که پایه‌ای برای همزیستی مسالمت‌آمیز است.
ازدیدگاه منطقه‌ای،عراق درمیانه رقابت‌های ژئوپلیتیک میان قدرت‌های منطقه‌ای وفرامنطقه‌ای،به‌عنوان «کم‌‌آسیب‌دیده‌ترین» ظاهر شده است. نخست‌وزیر السودانی، با سیاست خارجی نسبتا متوازن، توانسته فشارهای خارجی را به فرصت‌های دیپلماتیک بدل سازد.  به این ترتیب، انتخابات ۲۰۲۵، از یک آزمون امنیتی به فرصتی برای بازسازی ملی تبدیل شده؛ جایی که جریان شیعی، با تاکید بر سهمیه‌بندی عادلانه (حداقل ۲۵ درصد برای زنان و ۷۰ کرسی برای اقلیت‌ها)، می‌تواند الگویی برای دموکراسی خاورمیانه بسازد.
 
وحدت شیعی و ائتلاف‌های هوشمندانه 
فضای انتخاباتی عراق، با ثبت ۳۱ ائتلاف، ۳۸ حزب و بیش از ۷۹ کاندیدای مستقل، به‌شدت پویا و رقابتی است، اما محور اصلی آن حول جریان شیعی می‌چرخد؛ جریانی که با حدود ۶۰ درصد جمعیت، نه تنها غالب، بلکه پیشرو در ترسیم افق‌های نو است. چارچوب هماهنگی احزاب شیعی، به‌رهبری چهره‌هایی چون سیدعمار حکیم، هادی العامری، قیس الخزعلی و نوری المالکی، با پیش‌بینی کسب بیش از ۱۰۰ کرسی، نماد وحدت واقتدار است.این ائتلاف، که ریشه در رهبری مرجعیت شیعی و مقاومت در برابر تروریسم دارد، باادغام نیروهای بسیج مردمی دردولت، از«شکاف‌های موقت» اخیر - همچون جدایی کوتاه‌مدت برخی احزاب در بهار گذشته - به‌سوی همگرایی پیش رفته است. تحولات دو روز اخیر، از جمله حمایت علنی گروه‌هایی چون کتائب حزب‌الله از دولت آینده، نشان‌دهنده بلوغ سیاسی شیعیان است: حشدالشعبی، نه به‌عنوان نیرویی موازی، بلکه به عنوان شریک امنیتی دولت، وعده حمایت قاطع از کابینه‌ای فراگیر را داده است.
در کانون این جریان، محمد شیاع‌السودانی قرار دارد؛ نخست‌وزیری که ائتلاف «بازسازی و توسعه» را به «ستاره در حال صعود»  تبدیل کرده است. با جذب کاندیداهای برجسته از لیست‌های سنتی، السودانی بر دستاوردهای ملموس تاکید دارد: بازسازی بنادر جنوبی، کاهش وابستگی به نفت از طریق تنوع‌بخشی اقتصادی و ایجاد تعادل در روابط خارجی. 
او به عنوان نمادی از میانه‌روی شیعی، به‌دنبال «استقلال بعید اما دست‌یافتنی» از نفوذهای خارجی است؛ هدفی که وال‌استریت ژورنال آن را «تلاش هوشمندانه برای حاکمیت ملی» توصیف کرده  است.ائتلاف‌های میانه‌روتر چون «جریان حکمت ملی عراق» به رهبری سیدعمار حکیم و «صادقون»، قیس خزعلی با تمرکز بر اصلاحات اجتماعی، جریان شیعی را به سوی ائتلاف‌های هوشمندانه سوق می‌دهند.  این احزاب، با تأکید بر نقش زنان و جوانان مستقل (که بیش از ۲۰ هزار کاندیدا را تشکیل می‌دهند)، سیستم لیست‌های بسته را به ابزاری برای عدالت تبدیل می‌کنند.
در مقابل، سنی‌ها و کردها، به عنوان شرکای طبیعی جریان شیعی، نقش مکمل ایفا می‌کنند. در میان سنی‌ها، رقابت میان ائتلاف بر «تقدم» محمد حلبوسی و «سیادت» خمیس خنجر سر ۴۰ تا ۵۰ کرسی استان‌های غربی، نه به معنای تقابل، بلکه فرصتی برای چانه‌زنی‌های سازنده است. حلبوسی، با تمرکز بر بازسازی موصل و انفال، بر همکاری پس از انتخابات با شیعیان تأکید دارد؛ همکاری‌ای که پست‌های کلیدی چون وزارت دفاع را تضمین می‌کند. 
کردها، با حزب دموکرات کردستان (KDP) مسعود بارزانی و اتحادیه میهنی (PUK)، بر کرکوک، دهوک و اربیل متمرکزند و پیش‌بینی می‌شود ۴۰ تا ۵۰ کرسی را تصاحب کنند. اختلافات بر سر منابع نفتی، با میانجی‌گری شیعیان، به ائتلاف‌های بالقوه منجر می‌شود.  حزب دموکرات کردستان، با سابقه دیپلماتیک، می‌تواند پلی برای سرمایه‌گذاری‌ها در مناطق شمالی باشد. در استان‌های مختلط، رقابت کرد-ترکمن-عرب، فضایی «به شدت رقابتی» ایجاد کرده، اما وحدت شیعی، این رقابت را به محرکی برای تعادل قومی بدل می‌سازد. 
 
مشارکت رو به رشد و غلبه منطقی شیعی
با توجه به تحولات دو روز اخیر، از جمله رأی‌گیری ویژه بدون هیچ‌گونه نقص فنی یا امنیتی، پیش‌بینی‌ها حاکی از مشارکت کلی بالای ۴۵ درصد است که این موضوع نشان‌دهنده رشد آن نسبت به دور قبل خواهد بود. مراکز رأی‌گیری در جنوب و مرکز، که پایگاه اصلی جریان شیعی است، با شور و اشتیاقی بی‌سابقه روبه‌رو شده‌اند و نیروهای امنیتی، با رأی‌دهی منظم، اعتماد عمومی را در جامعه تقویت کرده‌اند. تحلیل‌های کارشناسی، چارچوب هماهنگی را با ۹۰ تا ۱۱۰ کرسی و ائتلاف السودانی را با ۶۰ تا ۸۰ کرسی پیش‌بینی می‌کنند؛ مجموعی که اکثریت شیعی (بیش از ۱۶۵ کرسی) را تضمین می‌کند. سنی‌ها و کردها هرکدام ۴۰تا۵۰ کرسی را هدف دارند، اما این توزیع، نه به معنای حاشیه‌نشینی، بلکه فرصتی برای ائتلاف‌های سریع است.در استان‌های کلیدی، رقابت «برای روح پارلمان» به وحدت شیعی منجر می‌شود. در بغداد و نجف، کاندیداهای چارچوب هماهنگی احزاب شیعی با وعده‌های اقتصادی پیشتازند، در حالی که در کرکوک، تعادل قومی با میانجی‌گری شیعیان حفظ می‌شود.
 
سناریوهای محتمل برای تشکیل دولت
فرآیند تشکیل دولت، با پیشنهاد نخست‌وزیر توسط رئیس‌جمهور (معمولا کرد) در ۱۵ روز و رای پارلمان در ۳۰ روز، این‌بار با سرعت بیشتری پیش خواهد رفت؛ تجربه ۲۰۲۱، درس عبرتی برای اجتناب از تاخیرهاست. سناریوهای محتمل، با محوریت ائتلاف بزرگ پارلمانی شیعه، به شرح زیر است:
 
سناریو پررنگ؛ رهبری السودانی و ائتلاف فراگیر: در این سناریو با بیش از ۱۶۵کرسی شیعی،السودانی با حمایت سنی‌ها وکردها،دولتی می‌سازدکه بر«حاکمیت ملی»تمرکز دارد.ادغام کامل حشدالشعبی،اصلاحات ارزی وجذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی، اولویت‌های این دولت خواهند بود. طبق این سناریو تشکیل کابینه در دو تا چهار ماه انجام می‌شود و تحولات با آرامش جوانان و تعادل منطقه‌ای پیش می‌رود.

سناریو متعادل؛ تداوم چارچوب با نوآوری‌های شیعی: چارچوب هماهنگی، با ۱۱۰کرسی، السودانی را تایید می‌کند و با سنی‌ها بر پست‌های کلیدی چانه می‌زند. تمرکز بر امنیت پایدار و تنوع اقتصادی، نفوذ شیعی را به ثبات ملی تبدیل می‌کند. در این سناریو طی سه‌تا پنج‌ماه دولت تشکیل خواهد شد.

سناریوی محتاطانه؛ چالش‌های موقت و پیروزی قاطع: بر اساس این سناریو شکاف‌های جزئی قومی، اعتراضات محدود ایجاد می‌کند، اما وحدت شیعی، پارلمان را در شش ماه احیا می‌کند. این سناریو، با میانجی‌گری چارچوب هماهنگی احزاب شیعی، به اصلاحات انتخاباتی منجر می‌شود و عراق را برای دورهای آینده آماده می‌سازد. در هر سناریو، جریان شیعی، کلید حل معضلات است و تشکیل دولت را به نمادی از پیشرفت بدل می‌کند.
 
جریان شیعی، مشعل‌دار آینده عراق
انتخابات ۲۰۲۵، با رأی‌گیری ویژه در روزهای قبل، دریچه‌ای به عراق عصر جدید به رهبری جریانات شیعی گشوده است؛ عصری که فراتر از سهمیه‌ها، بر عدالت و پیشرفت استوار است. نخست‌وزیر جدید و چارچوب هماهنگی، با دستاوردهای مستحکم، عراق را به سوی حاکمیت واقعی سوق می‌دهند و تنش‌های خارجی را به فرصت‌های داخلی تبدیل می‌کنند. فردای ۱۱ نوامبر، آغاز شکوفایی است؛ جایی که شیعیان، با وحدت و اقتدار با دیگر احزاب و قومیت‌ها، داستان عراق را به روایتی از امید و تعالی بازنویسی می‌کنند. عراقی‌ها، شایسته دولتی هستند که نه‌تنها زخم‌های گذشته را التیام بخشد، بلکه افق‌های آینده را روشن سازد.