تا وقوع انقلاب اسلامی در بهمن‌ماه۱۳۵۷، عملیات زیرساختی و اقدامات عمرانی رآکتور واحد یک نیروگاه بوشهر به میزان ۸۵درصد و احداث رآکتور واحد دو به میزان ۶۵درصد پیشرفت فیزیکی داشتند؛ اما دولت موقت جمهوری اسلامی عملیات ساخت نیروگاه بوشهر را که بزرگ‌ترین پروژه اجرایی هسته‌ای خاورمیانه در زمان خود بود، متوقف ساخت و به‌دنبال آن، بسیاری از برنامه‌های هسته‌ای به تعطیلی کشانده شد.فسخ قرارداد بزرگ دومیلیارد دلاری تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم (یوردیف) فرانسه، به پرداخت خسارت ۹۰۰میلیون فرانکی به این کشورمنجر شد.ضمن آن که آغاز جنگ تحمیلی، فعالیت‌های هسته‌ای ایران را به‌رغم رشد و توسعه دهه قبل دچار رکود کرد.شرکت آلمانی زیمنس حاضر به تکمیل نیروگاه هسته‌ای بوشهر نشد و فعالیت‌های هسته‌ای ایران که بیشتر مربوط به دو نیروگاه در حال ساخت توسط آلمان و فرانسه بود تا سال ۱۳۶۴ معلق شد. در خلال جنگ تحمیلی نیز شرکت‌های غربی حاضر به ادامه کار نبودند و شرکت‌های فراماتوم، آلستوم، اسپی باتینول و فراماتک به بهانه پرداخت نشدن چند قسط از اقساط نیروگاه دست به تعلیق قرارداد زدند.
نیروگاه اتمی بوشهر
اما پس از تثبیت شرایط سیاسی داخل و مهیاشدن انسجام ساختاری در نظام، انگیزه‌های احیای پروژه‌های هسته‌ای قوت گرفت و مسئولان نظام درصدد برآمدند تا ساخت نیروگاه‌های بوشهر، دارخوین و تأسیسات سوخت هسته‌ای را دنبال کنند؛ بنابراین سازمان انرژی اتمی، متخصصان هسته‌ای ایرانی را که خارج از کشور بودند به استخدام خود گرفت و کوشید تا برنامه رآکتور خود را در قالب راهی برای غنی‌سازی مواد، نوسازی کند؛ اما به علت جنگ ایران و عراق و بمباران‌های مکرر نیروگاه بوشهر در سال‌های ۱۳۶۴ تا ۱۳۶۷ روند تکمیل پروژه‌های هسته‌ای اغلب با تأخیر مواجه شدند.
بمباران تأسیسات اتمی ایران
جمهوری اسلامی و آغاز پروژه‌های هسته‌ای (۱۳۵۸ تا ۱۳۶۸)
در کارنامه سازمان انرژی اتمی طی دوران پس از انقلاب (سال‌های ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۶) چنین می‌خوانیم: «بعد از انقلاب اسلامی ایران، لازم بود که در کل برنامه‌های سازمان تجدیدنظر اساسی به‌عمل آید؛ بنابراین کاهش بار تعهدات هنگفت قراردادهای موجود و ایجاد تغییرات بنیادی در اهداف و وظایف سازمان به‌منظور تطبیق آنها با نیازهای کشور سرلوحه اقدامات این سازمان قرار گرفت. با توجه به زمان به‌نسبت کوتاهی که از ابداع شیوه‌های تولید انرژی هسته‌ای و زمینه‌های گوناگون کاربرد علوم هسته‌ای می‌گذشت؛ همچنین با توجه به اهمیت و پیچیدگی خاص این صنعت و در نتیجه عدم تمایل کشورهای صاحب تکنولوژی به انتقال آن، این نکته مسلم شد که برای رسیدن به خودکفایی نسبی به‌منظور ارائه خدمات مورد نیاز کشور و کسب تکنولوژی هسته‌ای، راهی جز انجام تحقیقات بنیادی و کاربردی برای فراهم آوردن زیربنای علمی و فنی لازم وجود ندارد.»
از طرفی، به علت نبود یک برنامه منسجم و مدرن برای تعقیب اهداف مشخص، از دست رفتن نیروی متخصص، کاهش شدید اعتبارات دریافتی، عدم فرانگری و نیز ناآگاهی و شناخت صحیح از مسائل سازمان سبب شد تا سال ۱۳۶۱ عملا اقدام مهمی برای هدف‌یابی و اجرای برنامه‌های تحقیقاتی و اجرایی صنعت هسته‌ای صورت نگیرد؛ اما از سال ۱۳۶۱ به بعد اندکی از جو منفی داخلی کاسته و نگرش به صنعت هسته‌ای با واقع‌بینی همراه شد که به‌تبع آن سازمان انرژی اتمی توانست برنامه‌های منسجمی را تهیه و به تصویب برساند که در ادامه به مهم‌ترین آنها اشاره می‌شود.
بازسازی ساختار نظام ایمنی هسته‌ای
قبل از انقلاب اسلامی با توجه به برنامه تولید ۲۳هزار مگاوات برق هسته‌ای، واحد نظام ایمنی هسته‌ای با تشکیلات پیچیده‌ای در حال طراحی بود. در آن زمان یک شرکت انگلیسی به‌عنوان مشاور انتخاب شده بود که به‌هیچ‌وجه آشنایی و تجربه کافی در مورد رآکتورهای از نوع آب سبک تحت فشار نداشت و صرفا برای کسب اطلاعات فنی به‌منظور ساخت یک رآکتور آب سبک در این پروژه شرکت داده شده بود. فعالیت‌های واحد نظام ایمنی هسته‌ای در تکمیل پروژه بوشهر و حل مسائل صدور پروانه به‌علت نبود ضوابط و مقررات هسته‌ای مدون در ایران، مطابق ضوابط کشور سازنده نیروگاه بوشهر (آلمان غربی) در زمان عقد قرارداد اعلام و در نهایت تا سال ۱۳۵۷ پیش‌نویس ضوابط تهیه شد.
پس از انقلاب اسلامی و در سال ۱۳۶۳-۱۳۶۲ واحد نظام ایمنی هسته‌ای مجددا تشکیل شد و با توجه به پروژه تکمیل نیروگاه اتمی بوشهر و ساخت سایر تأسیسات هسته‌ای کار خود را آغاز کرد. در این دوره به‌علت وضعیت خاص بوشهر (جنگ تحمیلی) و مشخص نبودن زمان شروع به کار پیمانکار آلمانی، برنامه‌ریزی برای سازماندهی زیربنایی و قابل توسعه با توجه به توصیه‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی انجام شد که این برنامه شامل پیش‌بینی ایجاد بخش‌های فنی همانند: ضوابط و مقررات، صدور پروانه، ارزیابی ایمنی و بازرسی فنی بود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی و بررسی‌های لازم،درسال ۱۳۶۳ یک شرکت غیرانتفاعی درآلمان غربی که علاوه برمسئولیت بررسی مسائل ایمنی،صدور پروانه،اطمینان از مرغوبیت، کنترل کیفی و نظارت در ساخت، راه‌اندازی و بهره‌برداری نیروگاه آلمان غربی، تجربه اجرایی موارد پیش‌گفته را برای کشورهای برزیل و آرژانتین داشت؛ به‌عنوان مشاور خارجی انتخاب شد. در نتیجه همکاری با این شرکت، نظام ایمنی هسته‌ای ایران مأموریت‌های جدیدی یافت.
تأسیس و راه‌اندازی نخستین مرکز تابش گاما
در مرکز تحقیقات هسته‌ای دانشگاه تهران یک چشمه کبالت ۶۰ وجود داشت که برای تابش‌دهی مواد غذایی به‌کار می‌رفت. سابقه کاربرد این‌روش پرتودهی در ایران به انجام چند پروژه تحقیقاتی، روش جلوگیری از جوانه‌زدن محصولات ریشه‌ای و تحقیقات در زمینه چوب و پلاستیک به سال ۱۳۵۶ بازمی‌گردد.به دنبال تغییر جو علمی در دوران پس از انقلاب در کشور، ایده تأسیس مرکز تابش گاما به‌تدریج قوت گرفت. سپس تأسیس مرکز تابش گاما به‌صورت یک پروژه با همکاری برنامه توسعه سازمان ملل متحد و سازمان انرژی اتمی ایران و همکاری فنی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پیشنهاد و در سال ۱۳۶۱ تصویب و به اجرا درآمد.سامانه‌ی پرتودهی گامای تهران (IR-۱۳۶)، نخستین مرکز پرتودهی کشور است که در سال ۱۳۶۴ توسط شرکت NORDION کانادا و با همکاری برنامه عمران و توسعه سازمان ملل متحد، در سازمان انرژی اتمی ایران ساخته، نصب و مورد بهره‌برداری قرارگرفت.این مرکزمی‌تواندسالانه حدود۴۰۰۰تن انواع تجهیزات یک‌بارمصرف پزشکی، بهداشتی و بیمارستانی را به‌منظور سترون‌سازی و استریلیزاسیون انواع مواد غذایی، ادویه‌جات، سبزیجات، گیاه‌داروها و محصولات کشاورزی و باغی برای کاهش آلودگی بار میکروبی و افزایش مدت‌زمان نگهداری، با استفاده از پرتوی گامای ناشی از کبالت۶۰ مورد پرتودهی قرار دهد.
سامانه پرتودهی گامای تهران بر اساس استانداردهای بین‌المللی ساخته شده است و در طول این سال‌ها همواره متناسب با نیازها و استانداردهای جدید به‌روزرسانی شده است. این سامانه عضو سامانه‌های پرتودهی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بوده و دارای گواهینامه استاندارد ISO:۱۳۴۸۵ از شرکت QS سوئیس است.
رویکرد این مرکز، تلاش برای نیل به اهداف و رسالت‌های اجتماعی خود در راستای ارتقا و ایجاد تحول در استانداردها و شاخص‌های سلامت غذایی و بهداشتی و درنهایت تحقق بند ۷ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی ابلاغ شده از سوی مقام معظم رهبری یعنی «تأمین امنیت غذا و درمان و ایجاد ذخایر راهبردی با افزایش کمی و کیفی تولید» است.
از طراحی و ساخت سیستم کنترل استفاده شده در سامانه IR-۱۳۶ حدود۴۰ سال می‌گذرد؛ ازاین‌رو، این مجموعه در راستای رفع محدودیت‌ها و نواقص احتمالی و بهره‌گیری از قابلیت‌های جدید کنترلی، با کمک متخصصان خود، طرح‌های به‌روزرسانی ایمنی و فنی را بر اساس الزامات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و مرکز نظام ایمنی هسته‌ای کشور، طراحی و اجرا نموده است که از این دسته می‌توان به اضافه‌کردن سیستم کنترل دیجیتالPLC، نصب مخزن جبران‌ساز اضطراری آب استخر، ارتقا و به‌روزرسانی تجهیزات فنی، ایمنی و پشتیبانی اشاره کرد.
ازمهم‌ترین دستاوردهای دیگراین مرکز به غیرازارائه خدمات شبانه‌روزی پرتودهی به حوزه سلامت وبهداشت کشور، می‌توان به اجرای طرح‌کلان ملی«پروژه طراحی، ساخت‌وراه‌اندازی سامانه پرتودهی‌گامای چندمنظور ه‌شمال‌غرب(بناب)» وعملیات «بارگذاری انواع سامانه‌های پرتودهی گاما»که درانحصارکشورهای تولیدکننده‌چشمه‌های کبالت ــ ۶۰ است،اشاره کرد.
احداث مرکز تابش گاما
رادیوایزوتوپ‌های صنعتی
تولید رادیوایزوتوپ‌های صنعتی از دهه ۶۰ شمسی آغاز شد. ایزوتوپ‌های ایریدیم، سزیم و کبالت در آن سال‌ها وارد کشور شدند و متخصصان سازمان انرژی اتمی توانستند برای مراکز صنعتی چشمه‌هایی تولید کنند که نیاز آن صنایع را از چشمه‌های صنعتی مرتفع می‌کرد. این اتفاق در آن سال‌ها با زحمات و مشقات زیادی همراه بود؛ اما با دو هاتسل بزرگ داخل ساختمان رآکتور تحقیقاتی تهران، متخصصان ایرانی موفق شدند دوربین‌های صنعتی که با ایریدیوم شارژ می‌شدند را تولید کنند.
در اوایل دهه ۸۰ به دلیل نیاز کشور به چشمه‌های بیشتر و لت‌سل‌های خاص برای دوربین‌های صنعتی، به کمک آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و کشور مجارستان هاتسل‌هایی در سازمان انرژی اتمی مستقر شد که به تولید بیشتر ایزوتوپ ایریدیم منجر شد. در دهه ۹۰ شمسی و پس از تشکیل شرکت پارس ایزوتوپ، تجهیزات و تولیدات این حوزه ارتقا پیدا کرد و نیاز داخل در این حوزه تأمین شد.
تأسیس واحد پسمانداری و فیزیک بهداشت
مدیریت پسمانداری و فیزیک بهداشت سازمان انرژی اتمی ایران مسئولیت گردآوری، نگهداری، آمایش، تثبیت، کنترل، دورریزی و دفن پسماندهای پرتوزا حاصل از کار با مواد رادیواکتیو در واحدهای مختلف سازمان و همچنین برخی از مراکز پزشکی، درمانی و صنعتی را عهده‌دار است. قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، کلیه فعالیت‌های امور پسمانداری در سه واحد جداگانه و زیر نظر امور حفاظت دربرابر اشعه، گروه پسمانداری و فیزیک بهداشت مرکز تحقیقات و واحد پسمانداری سازمان انجام می‌شد.پس از پیروزی انقلاب اسلامی با توجه به اهداف سازمان، مدیریت پسمانداری نیروگاه‌ها و تأسیسات هسته‌ای کشور تعطیل و فقط گروه گردآوری واحد حفاظت در برابر اشعه و گروه پسمانداری مرکزتحقیقات، وظایف محوله در امور پسمانداری هسته‌ای را انجام می‌دادند. درسال۱۳۶۲ بنابر ضرورت، «مدیریت پسمانداری و فیزیک بهداشت»به‌عنوان یک مدیریت مستقل در معاونت مواد اولیه و سوخت تشکیل شدتا زیرنظر این معاونت انجام وظیفه کند.۲۴سال بعد به‌دنبال گسترش فعالیت‌های سازمان انرژی اتمی درحوزه سوخت هسته‌ای شرکت «مدیریت پسماندهای پرتوزای ایران» در جایگاه تنها متولی مدیریت بلندمدت پسماندهای پرتوزا و چشمه‌های مصرف‌شده حاصل از صنعت هسته‌ای و سایر صنایع تکمیلی در کشور با رعایت قوانین ملی و بین‌المللی در چارچوب مقررات نظام ایمنی هسته‌ای کشور و استاندارهای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی توسط سازمان انرژی اتمی ایران در سال ۱۳۸۶ تأسیس شد.
آغاز پروژه تحقیقاتی چرخه سوخت و تبدیل اورانیوم در مقیاس آزمایشگاهی
پروژه سوخت هسته‌ای در ایران در سال ۱۳۵۴ در راستای دستیابی به تولید صنعتی سوخت هسته‌ای با بهره‌گیری از قابلیت‌ها و توانمندی‌های داخلی شروع به فعالیت نمود.فعالیت‌های واحد سوخت پیش از انقلاب اسلامی بیشتر جنبه آموزشی داشته است. از اواسط سال ۱۳۵۸ کارهای واحد سوخت به‌طور خودجوش و داوطلبانه به‌وسیله کارکنان آغاز شد. پس از انقلاب اسلامی با سازماندهی و تشکیل گروه‌های کاری لیچینگ، تصفیه و پالایش آنالیز و گروه فنی، با مراجعه به منابع علمی و تحقیقاتی وارد فاز جدید شد.با توجه به روند افزایش فعالیت‌های مستمر و قدم‌های اصولی که به‌منظور اکتشاف اورانیوم در سطح کشور برداشته شد و با ادامه تجهیز آزمایشگاه‌ها و پژوهش‌های اولیه که در سال‌های پس از انقلاب به انجام رسید، فعالیت‌هایی نیز در زمینه طراحی، ساخت و راه‌اندازی کارخانه نیمه‌صنعتی تغلیظ اورانیوم به مرحله اجرا گذارده شد. براین اساس،درسال ۱۳۶۲ و در پی موفقیت کارشناسان ایرانی در طراحی و ساخت نخستین مجموعه آزمایشگاهی تهیه اکسید اورانیوم و توسعه فرآیند آن، مطالعه مقدماتی برای ایجاد کارخانه نیمه‌صنعتی شروع شد. با به‌کارگیری اطلاعات و نتایج حاصل از آزمایش‌های توسعه فرآیند استخراج و تغلیظ اورانیوم، بررسی تکنولوژی تولید و ارزشیابی نوع محصول و تعیین ظرفیت و مشخصات فنی هرکدام از دستگاه‌های موجود، طرح کارخانه نیمه‌صنعتی (آزمایشگاهی) تهیه اکسید اورانیوم با ظرفیت ۱ تا ۵ تن سنگ معدن به‌وسیله کارشناسان ایرانی ارائه شد. این طرح به‌منظور دستیابی به تکنولوژی از مناسب‌ترین روش‌های استحصال اورانیوم و تولید مواد اولیه و سوخت هسته‌ای مورد نیاز نیروگاه، توسط کارشناسان داخلی به اجرا درآمد.
کارخانه نیمه‌صنعتی (آزمایشگاهی) را می‌توان پل ارتباطی تحقیقات آزمایشگاهی و واحد کاملا صنعتی با تولید انبوه محسوب کرد که در سال‌های بعد راه‌اندازی شدند و به‌طور عمده دو هدف اساسی را دنبال می‌کرد:
۱. فراهم ساختن تسهیلاتی که بتواند پژوهش‌های بنیادی در زمینه مطالعات کانی‌شناسی و تغلیظ کانسنگ‌های حاوی اورانیوم را تکمیل و امکان استخراج اورانیوم را بررسی و پارامترهای اقتصادی را تعیین کند.
۲. استفاده از دستاوردهای علمی برای کسب و انتقال تکنولوژی به‌گونه‌ای که نخست تکنولوژی تغلیظ اورانیوم در کشور شکل یابد و دوم، متناسب با خصوصیات ذخایر معدنی کشور مدل ساخت واحدهای بزرگ‌تر طراحی شود.
مرکز تحقیقات کشاورزی و پزشکی هسته‌ای کرج
سازمان انرژی اتمی ایران در سال ۱۳۶۵ در نخستین گام احداث مرکز تحقیقات کشاورزی و پزشکی هسته‌ای را آغاز کرد. این مرکز برای استفاده کاربردی از تکنیک‌های هسته‌ای در کشاورزی، پزشکی، صنعت و توسعه فعالیت‌هایی که پیش‌تر در مرکز تحقیقات هسته‌ای تهران در بعضی از زمینه‌ها شروع شده بود، بنا شد. در نیمه نخست سال ۱۳۶۷، با توجه به برنامه‌های تنظیم شده معاونت تحقیقات و توسعه سازمان، احداث پروژه‌های کاربرد پرتوهای یونی، کشاورزی هسته‌ای و SSDL و احداث چند واحد مسکونی در دستورکار ایجاد مرکز قرار گرفت.
در ابتدای سال ۱۳۷۰ عملیات ساختمانی پروژه‌های کشاورزی هسته‌ای و SSDL و کاربرد پرتوهای یونی و تجهیز بخشی از آزمایشگاه‌ها پایان پذیرفت و این بخش‌ها با حضور معاون اول ریاست‌جمهوری افتتاح شد. در همین سال پروژه احداث ساختمان‌های مواد هسته‌ای و مجموعه آزمایشگاهی نیز آغاز شد.
در سال ۱۳۷۱ پس از سال‌ها بررسی، پروژه مهم شتاب‌دهنده سیکلوترون در دستورکار مرکز قرار گرفت و ساختمان آن با توجه به ویژگی‌های خاص با سرعت آغاز شد و در پاییز ۱۳۷۳ خاتمه یافت.
در سال ۱۳۷۲ برنامه توپوگرافی زمین و تهیه کلیه نقشه‌های مربوطه، عملیات خاکی، کانال سنگ‌ریز حفر چاه‌های عمیق و تأمین برق عملی شد و برای نخستین بار بخش کشاورزی هسته‌ای در ایجاد یک مزرعه نمونه آزمایشی چندهکتاری اقدام کرد. در سال ۱۳۷۴ نیز احداث کامل ساختمان‌های جداکننده الکترومغناطیسی به مساحت ۴۶۰۰ مترمربع،SSDL و کشاورزی به مساحت ۱۷۲۰ مترمربع، سیکلوترون به مساحت ۵۰۰۰ مترمربع، مجموعه آزمایشگاهی به مساحت۴۲۰۰ مترمربع و ساختمان مواد هسته‌ای به مساحت ۵۲۰۰ مترمربع احداث شد.
بخش کاربرد پرتوهای یونی، آزمایشگاه استاندارد ثانویه دزیمتری، مجتمع آنالیز مواد، کشاورزی هسته‌ای، شتاب‌دهنده سیکلوترون، شناخت و آنالیز مواد و الکترونیک، ابزار دقیق و گروه فیزیک بهداشت برای حفاظت و کنترل رادیولوژیکی بخش‌های مختلف مرکز از بخش‌های فعال این مرکز می‌باشند.
افتتاح مرکز کرج با حضور رئیس‌جمهور وقت
تصویب قانون حفاظت در برابر اشعه در مجلس شورای اسلامی
یکی از سیاست‌های مهم مرکز اتمی دانشگاه تهران، ایجاد همبستگی بین کارشناسان و علاقه‌مندان این رشته تخصصی و پرتو‌کاران، رادیولوژیست‌ها و افراد درگیر با مواد رادیواکتیو بود.به این منظوردربهمن۱۳۴۸،انجمن ایرانی حفاظت در برابر پرتوها به ثبت رسید و فعالیت آن تنها جنبه ارشادی و علمی داشت.به‌منظور اجرای ماده ۵ قانون سازمان انرژی اتمی ایران در تاریخ۱۳۵۴.۱۰.۰۶، امور حفاظت دربرابراشعه درجایگاه یک واحد رسمی سازمانی شروع به کارکرد.در سازمان انرژی اتمی ایران تا پیش از انقلاب اسلامی، مقررات حفاظتی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بدون تصویب هیچ مقام مسئولی رعایت می‌شد؛ ولی پس از تشکیل سازمان، کمیته‌ای مرکب از متخصصان تراز اول ایرانی و خارجی با توجه به گسترش روزافزون کاربرد پرتوها در امور مختلف و ضرورت حفاظت کارکنان، مردم و نسل‌های آینده و محیط در برابر آثار پرتوها اقدام به تدوین آیین‌نامه و مقررات کردند. این آیین‌نامه مشتمل بر ۸ ماده و دربرگیرنده تمام موارد کاربرد مواد پرتوزا و دستگاه‌های پرتوساز در حوزه‌های مختلف بود که تصویب آن به‌دلیل تقارن با انقلاب اسلامی به تعویق افتاد. پس از انقلاب اسلامی، در۱۳۶۸.۰۱.۲۰ قانون حفاظت در برابر اشعه ایران به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید.
همکاران واحد حفاظت در برابر اشعه
تأسیس مدرسه انرژی اتمی
درسال۱۳۶۹ نخستین دبیرستان انرژی اتمی ایران با حضور پروفسور محمودحسابی افتتاح شد.هدف از تأسیس مدارس انرژی اتمی شناسایی و جذب دانش آموزان نخبه و بااستعداد و تربیت آنها برای اشتغال و به‌کارگیری در تحقیق و توسعه، دانشگاه‌ها و صنایع با فناوری بالا در کشور بود.
دیدار دانش آموزان با پروفسور حسابی و رئیس وقت سازمان
