تربیت با دنیای بی‌کران قصه‌ها

این درحالی است که همه بچه‌هاعاشق قصه و داستان هستند وتصاویر،ایده‌ها، مکان‌هاوموجودات خیالی و واقعی موجود در قصه‌ها، آنها را به‌شدت درگیر خود می‌کند و از این طریق می‌توان آموزه‌های زیادی را به کودک آموخت. مطالعات نشان می‌دهد، گفتن قصه یا خواندن کتاب داستان برای کودک به‌خصوص زمانی که در تختش دراز کشیده، تأثیر بسزایی در رشد روانی کودک دارد.
ملیکا ملک‌زاده‌رضوی، کارشناس ارشد روانشناسی تربیتی در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: قصه، بیان ساده وقایعی تقریبا خیالی است که معمولا در مورد آدم‌ها و شخصیت‌ها حوادث خارق‌العاده‌ای مطرح می‌شود. زبان قصه شفاهی است و ماهیت گفتاری دارد اما داستان اثری مکتوب است که به جزئیات بیشتری می‌پردازد و می‌تواند بازآفرینی رویدادهای واقعی یا ساخته ذهن بشر باشد. 
قصه‌ها و داستان‌ها آموزه‌های زیادی برای گروه‌های سنی کودک و نوجوان در خود جای داده‌اند و به کودکان و نوجوانان کمک می‌کنند برای نقش‌های آینده آمادگی لازم را به دست آورده و فرآیند اجتماعی شدن آنها را تسهیل می‌کند. قصه‌ها و داستان‌ها، تفکر انتقادی کودکان و نوجوانان را تقویت کرده و آنها را در تشخیص و تمایز درست و غلط مسائل و روش‌ها توانمند می‌سازد. قصه‌گویی سبب افزایش اعتماد‌به‌نفس، رشد شخصیت، خلاقیت و قدرت سازگاری کودکان می‌شود. 
   
هنر مهم قصه‌گویی چیست؟
نحوه بیان و شیوه گفتن قصه و داستان، هنر مهمی است که می‌تواند سبب جذابیت و گیرایی بیشتر داستان‌ها باشد و باعث نفوذ بیشتر نظر گوینده یا نویسنده در ذهن کودک شود، به‌خصوص برای روایت قصه و داستان‌های دینی که جزئیات بیشتری داشته و درک آنها برای کودکان ممکن است کمی دشوار باشد. کودکان از شیوه‌های قصه‌گویی خلاقانه همانند اجرای نمایش، استفاده از اسباب‌بازی‌ها، نشان دادن تصاویر و شعرخوانی، استقبال زیادی می‌کنند. قصه‌گویی با این روش‌ها علاوه‌بر جذابیت، می‌تواند تاثیر بسیار زیادی برای کودکان داشته باشد. به این دلیل که تمام حواس و توجه کودک را دربر می‌گیرد و بیشترین بازدهی را دارد. کودکان حتی به تغییر لحن و حالت صدای بزرگسالان به هنگام قصه‌گویی حساس هستند. مکان، زمان و آمادگی جسمی و روانی کودکان هم برای قصه‌گویی اهمیت دارد. 
   
داستان‌های مدرن، مورد پذیرش کودکان امروزی
امروزه داستان‌های به‌روز و مدرن از سمت کودکان مورد استقبال بیشتری قرار می‌گیرد. در گذشته بیشتر بزرگان خانواده مثل پدربزرگ و مادربزرگ‌ها قصه‌ها و داستان‌های قدیمی را برای کودکان روایت می‌کردند  و در حال حاضر باتوجه به کاهش رفت و آمدها و کوچک شدن خانواده‌ها این نقل قول‌ها کمرنگ شده که ممکن است این مسأله یکی از دلایل استقبال کمتر کودکان از قصه‌ها و داستان‌های قدیمی باشد. همچنین با افزایش استفاده کودکان از فضای مجازی، متاسفانه فرصت استفاده و لذت بردن کودکان از داستان‌های قدیمی و کتابخوانی نیز کاهش یافته است. 
 
علاقه کودکان به داستان‌های ایرانی 
بیشتر کودکان امروزی به داستان‌هایی علاقه دارند که بتوانند ارتباط خوبی با شخصیت‌های داستان برقرار وباآن همذات‌پنداری کنند، به همین علت داستان‌های ایرانی می‌تواند جذابیت بیشتری برای کودکان داشته باشد.دراین زمینه،نویسندگان بسیارخوبی در کشورمان حضور دارند که آثار تالیفی ارزشمندی برای کودکان تدوین کرده‌اند. این نویسندگان معمولا دارای سطح تحصیلات بالای کارشناسی ارشد و دکتری هستند.درحال حاضر درزمینه مهارت‌های زندگی ازجمله شناخت ومدیریت هیجانات، ارتباط موثر، افزایش انعطاف‌پذیری کودکان و...داستان‌های بسیار ارزشمند و موثری دردسترس قراردارد که دارای استانداردهای روانشناسی است.
 
رقیب سرسخت قصه‌های ایرانی
تا حد بسیار زیادی می‌توانیم به‌واسطه داستان‌ها، کودکان را با لغات و واژه‌های اصیل ایرانی و فضایل اخلاقی و دینی آشنا سازیم. این امر در صورت به‌کارگیری روش‌های خلاقانه قصه‌گویی میسر می‌شود. ابتدا نیاز است ارتباط خوبی با کودک برقرار کنیم و در قدم بعد با روش‌های متنوع و جذاب، در زمان مناسب، با توجه به شرایط جسمی و روانی کودکان و پذیرا بودن آنها، داستان‌های اصیل ایرانی را نقل کنیم. درخصوص موفقیت عمل در این حوزه باید بگوییم تا قبل از افزایش استفاده از فضای مجازی و امکانات، در این زمینه موفق‌تر بودیم اما در حال حاضر با وجود امکانات زیاد و استفاده بیش از حد کودکان از فضای مجازی و تعاملات کم خانواده‌ها، مقداری ضعف در این حوزه احساس می‌شود که نیاز به پیگیری موثر دارد.

دلایل بی‌حوصلگی کودک در زمان قصه‌گویی
زیاده‌گویی و پرداختن بیش از اندازه به جزئیات، عدم توجه به آمادگی جسمی و روانی کودک مانند خستگی و گرسنگی، عدم توجه به زمان و مکان مناسب، عدم تناسب داستان با سن و ظرفیت او، به‌کارگیری واژگان دشوار و غیرقابل فهم برای او، عدم جذابیت قصه و عدم تحریک کنجکاوی وی، از جمله مواردی است که سبب کاهش تاب‌آوری و اشتیاق کودکان نسبت به شنیدن داستان‌ها و قصه‌ها می‌شود.یک قصه یا داستان مناسب باید به اندازه کافی شاد، جذاب و سرگرم‌کننده باشد، کنجکاوی کودک را تحریک کند، کوتاه باشد، ویژگی‌های مثبت بر ویژگی‌های منفی غلبه و شخصیت‌ها و قهرمان‌های پویا داشته باشد، ساختار جذابی داشته و متناسب با سن کودک باشد. داستانی که در آن نکات منفی بر نکات مثبت غلبه دارد، به سن کودک توجهی نشده، واژگان دشوار به‌کاررفته و تاثیر منفی بر روان کودک بگذارد در گروه داستان‌های بد و داستانی که تاثیرات بسیار زیادی بر سلامت روان و شخصیت کودک داشته باشد و او را به سمت رشد شخصی هدایت کند؛ جزو داستان‌های خوب تلقی می‌شود.اگر خانواده‌ها به صورت روزانه داستان‌ها را روایت کنند و جزوی از روتین زندگی کودکان شود، علاوه‌بر تاثیرات مثبت بر سلامت روان و رشد شخصیت کودکان، می‌تواند سبب تقویت ارتباط عاطفی والدین و فرزندان شود. قصه‌خوانی یک پیشنهاد عالی برای کودکان در جهت استفاده کمتر از رایانه و دیدن انیمیشن‌هاست. البته دقت کنید که تغییر سبک زندگی و اصلاح رفتار کودکان نیاز به تداوم و استمرار دارد.