پرطرفداران بدون حامی

درست در روزهایی که سرما بسیاری از استان‌های کشور را فراگرفته و در نقاط مرکزی و شمالی جز مرکبات، محصول دیگری کشت نمی‌شود و یخبندان درختان را به خواب زمستانی فرو برده است، در نوار جنوبی ایران از شرق تا غرب کشاورزان مشغول برداشت انواع صیفی و سبزیجات و میوه‌های منحصربه‌فرد هستند.درواقع، کشت خارج از فصل به‌عنوان یک ظرفیت بالقوه در این مناطق شناخته می‌شود و بهره‌برداری از این مزیت می‌تواند به توانمندسازی کشاورزان کمک کند. بااین‌حال، آنها می‌گویند که هر سال با مشکلات گوناگونی مواجه هستند وهیچ‌کس به کمک‌شان نمی‌آید.آن‌طور که فعالان این عرصه می‌گویند، درصورتی‌که تولید ازمدیریت‌قوی‌وبهینه‌برخوردارباشد،محصولات‌گوناگونی‌رامی‌توان‌دراستان‌هایی مثل‌بوشهر‌وهرمزگان وخوزستان و سیستان‌وبلوچستان و حتی فارس کشت و تولید کرد که در نوع خود بی‌نظیر هستند.
   
خاک سبک و حرارت بالا 
سیستان‌وبلوچستان یکی از استان‌هایی است که نامش با مشکلات و محرومیت‌ها گره خورده است. بی‌شک، اکثر هموطنانی که تاکنون سفری به این منطقه نداشته‌اند، تصوری از شهرستان‌ها و روستاهای سیستان‌وبلوچستان به‌عنوان نقاطی خشک و بی‌آب‌وعلف دارند. اما لازم به ذکر است که این استان به‌خاطر برخورداری از شرایط اقلیمی متنوع، فرصت مناسبی برای کشت بیش از ۱۴ نوع محصول خارج از فصل، شامل میوه‌های گرمسیری، سبزی و صیفی‌جات، فراهم کرده است.اقلیم سیستان‌وبلوچستان خشک با خاک سبک، میزان درجه‌حرارت بالا و ریزش‌های جوی بسیار ناچیز است. بنابراین مدیریت در مزارع به‌ویژه در بحث مصرف صحیح آب بسیار مهم و ضروری به نظر می‌رسد. امین‌ا... سرکزی، کارشناس کشاورزی، در خصوص ظرفیت‌های سیستان‌وبلوچستان در زمینه تولیدات و تنوع آنها به جام‌جم می‌گوید: «بر اساس آمارها، بیش از ۱۵۰هزار بهره‌بردار در این استان سالانه حدود پنج‌میلیون تن انواع محصولات کشاورزی شامل موز، انار، گردو، زردآلو، خرما، انگور یاقوتی، انواع غلات، گیاهان علوفه‌ای و دارویی، حبوبات، دانه‌های روغنی، پسته و سایر میوه‌های گرمسیری که مختص این منطقه و آب‌وهوای آن است، تولید می‌کنند.» وی با تأکید بر این‌که شرایط گلخانه‌ای برای تولید انواع محصولات، به‌ویژه گل و گیاه در فصل زمستان در جنوب استان به‌خوبی مهیاست، ادامه می‌دهد: «توسعه صادرات انواع محصولات کشاورزی، چه داخلی و چه خارجی، به‌شدت نیازمند ارتقای حمل‌ونقل هوایی و ریلی است. این نیاز سال‌هاست که مورد تأکید قرار گرفته، اما هنوز تصمیم عاجلی برای توسعه و شکوفایی سیستان و بلوچستان اتخاذ نشده است.» به گفته این کارشناس کشاورزی، اجرای طرح‌های جهشی برای توسعه استان بسیار حائزاهمیت است و سرمایه‌گذاری مولد، شاه‌کلید توسعه همه‌جانبه این منطقه به‌شمار می‌آید.  سرکزی می‌گوید: «سال‌هاست از سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی برای توسعه سرمایه‌گذاری در سیستان‌و‌بلوچستان دعوت به‌عمل‌می‌آید، اما چون هیچ حمایتی صورت نمی‌گیرد و بروکراسی‌های اداری بسیار دست‌وپاگیر هستند، سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند عطای کار را به لقایش ببخشند و جای دیگری را برای انجام پروژه‌هایشان انتخاب کنند.» گزارش‌ها نشان می‌دهد که در آب‌وهوایی مانند سیستان‌وبلوچستان، اگر کشاورزی به شیوه سنتی ادامه یابد، برای هر هکتار از مزارع به ۸۵۰۰ تا ۱۰هزار مترمکعب آب نیاز است. اما با اجرای سیستم‌های آبیاری نوین و تحت فشار، این نیاز به حدود ۴۵۰۰ لیتر برای هر هکتار کاهش می‌یابد. با وجود این‌که این منطقه به‌خاطر دسترسی به آب‌های جنوبی ایران از ظرفیت‌های ویژه‌ای در زمینه شیلات و پرورش ماهی در قفس برخوردار است، عدم توسعه زیرساخت‌ها در بخش تولید و صادرات همچنان یکی از مشکلات اساسی استان به‌شمار می‌رود.
   
بوشهر، از تولید پرتقال و لیمو تا صیفی‌جات
بیشتر ایرانیان خوب می‌دانند اگر در پاییز و زمستان، محصولاتی مثل گوجه‌فرنگی تازه به دست‌شان می‌رسد، به‌خاطر فعالیت کشاورزان بوشهری است.  این استان در فصول پاییز و زمستان موقعیت بسیار مناسبی از نظر آب‌وهوایی برای کشت محصولات مختلف ازجمله انواع صیفی‌جات و سبزیجات دارد و طبق آمارها، سالانه ۶۰۰هزار تن گوجه‌فرنگی خارج از فصل از حدود ۱۴هزار هکتار اراضی تحت کشت این محصول تولید می‌شود.  یکی دیگر از توانمندی‌های بوشهر در تولید انواع مرکبات، مانند پرتقال و لیموترش، است. حدود ۵۰۰۰ هکتار از مساحت این استان به کشت این محصولات اختصاص یافته و سالانه حدود ۵۵هزار تن از این میوه‌ها به بازار عرضه می‌شود. شهرستان‌های جم و دشتستان به‌عنوان مهم‌ترین قطب‌های تولید پرتقال و لیموترش شناخته می‌شوند که به‌خاطر کیفیت بالای محصولات‌شان، توجه بازارهای داخلی و خارجی را به خود جلب کرده و مشتریان ثابتی برای خود ساخته‌اند. علاوه بر مرکبات، محصولات دیگری نظیر خیار، هندوانه، انواع طالبی و ملون، پیاز، سیب‌زمینی، فلفل، کاهو، کلم و انواع سبزیجات تازه نیز در این استان کشت شده و به سایر مناطق ایران ارسال می‌شوند.

تولید چهارمیلیون تن محصولات 
مزیت بزرگ استان‌های جنوبی ایران این است که شرایط اقلیمی و آب‌وهوایی آنها طوری است که تغییرات فصول خیلی به چشم نمی‌خورد و فعالیت‌های کشاورزی و زراعی در آنها پیوسته ادامه دارد. به همین خاطر این مناطق به بهشت کشاورزی خارج از فصل معروف شده‌اند. مثلا در هرمزگان، کشاورزان در اکثر ماه‌های سال این فرصت را دارند تا انواع محصولات را کشت و به بازارهای داخلی و خارجی عرضه کنند.در پاییز و زمستان، از شمالی‌ترین نقطه این استان تا جنوب آن، کشت محصولات خارج از فصل آغاز می‌شود. حدود ۲۹ محصول ازجمله بادمجان، گوجه‌فرنگی، خیار، کلم، فلفل و لوبیاسبز که تحمل سرما را ندارند، در مناطق مختلف هرمزگان تولید و به بازارها عرضه می‌شود. بندرعباس، میناب و رودان از مهم‌ترین شهرستان‌های تولیدکننده این محصولات خارج از فصل هستند که هرساله ارزآوری خوبی دارند.با تمام این تفاسیر، به علت بی‌توجهی‌ها و حمایت‌نشدن کشاورزان باید گفت اگر هرمزگان از زنجیره تولید کشور خارج شود خسارت‌های جبران‌ناپذیر اقتصادی و اجتماعی به همراه خواهد داشت. بنابراین ورود تکنولوژی‌های جدید کشاورزی و روش‌های نوین کاشت از ضروریات این استان است.سالانه نزدیک به چهارمیلیون تن انواع محصولات کشاورزی در بیش از ۱۶۵هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی هرمزگان تولید می‌شود. البته این استان ۷۸هزار هکتار باغ و ۸۷هزار هکتار زراعت و ۳۰۰هزار هکتار زمین مستعد کشاورزی دارد که پیوسته در مدار تولید قرار دارند. تولیدات کشاورزی هرمزگان شامل دومیلیون و ۹۰۰هزارتن محصولات باغی و زراعی و یک‌میلیون و ۶۵۰هزارتن محصول شامل سبزی و صیفی‌جات خارج از فصل است که تاثیر بسزایی در تنظیم بازار این محصولات در فصول سرد کشور دارد.

گلخانه‌ها در راهند
کشت گلخانه‌ای یک کشت غیرمتعارف محسوب می‌شود، اما به کشاورزان این امکان را می‌دهد تا ضمن افزایش کیفیت محصولات، بازدهی را نیز بالا ببرند. سود تولید محصولات کشاورزی خارج از فصل آن‌قدر قابل قبول هست که بسیاری از استان‌ها درصدد انجام آن به هر نحو ممکن باشند. مثلا در خراسان‌رضوی اعلام شده، امکان تولید خارج فصل میوه با کاشت و پرورش انواع درختان مثمر در گلخانه‌ای به مساحت ۴۰۰۰ مترمربع در شهرستان فریمان فراهم است. پروانه بهره‌برداری این گلخانه در سال ۱۳۸۹ توسط مدیریت جهادکشاورزی فریمان صادرشد که فعالیتش رابا تولید صیفی‌جات به روش کشت هیدروپونیک ومحصول گوجه‌فرنگی شروع کرد. از سال ۱۳۹۲ تا سال ۱۳۹۴محصول گوجه‌فرنگی تولیدشده دراین گلخانه به کشورترکمنستان صادر می‌شد. سال ۱۳۹۴ به‌عنوان منتخب نمونه استانی گلخانه صیفی‌جات، با رکورد ۳۵کیلوگرم در هر مترمربع و با کیفیت بسیار بالا برگزیده شد. پس از آن در سال ۱۳۹۵ ایده تولید میوه خارج فصل توسط بهره‌بردار گلخانه، مطرح و با کاشت نهال گیلاس عملیات کشت نهال در گلخانه آغاز شد و در سال ۱۳۹۷ با همکاری مرکز تحقیقات کشاورزی خراسان در قالب پایان‌نامه دکتری نهال‌های انگور، هلو، شلیل، گیلاس، آلبالو و زردآلو در گلخانه کشت شد که اولین محصول این گلخانه در اسفندماه سال ۱۴۰۰ و فروردین ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ روانه بازار گردید. هدف از تولید میوه در این گلخانه، عرضه میوه‌های خارج از فصل است. به عبارت دیگر، میوه‌های این گلخانه قبل از ورود اولین میوه‌های فصل به بازار، در دسترس مصرف‌کنندگان قرار می‌گیرند.