فرصت ۳میلیون نفری گردشگری مذهبی

درواقع سفر مذهبی یکی اززیرمجموعه‌ها یا شاید نمادی از گردشگری مذهبی محسوب می‌شود. برخلاف برخی دیگراز انواع گردشگری مانند گردشگری سلامت که عمر چندانی ندارد، گردشگری مذهبی پیشینه‌ای به درازای قدمت ادیان الهی دارد. به عبارت دیگر از زمان پیدایش ادیان الهی گردشگری مذهبی به‌نوعی آغازشده است، اما توسعه و تدوین برنامه‌های مدون برای این نوع از گردشگری همزمان با توسعه صنعت گردشگری آغاز شده است. صنعت گردشگری شامل بخش‌های مختلفی است که یکی از مهم‌ترین آنها گردشگری مذهبی محسوب می‌شود. تمامی ادیان و مذاهب درسراسر جهان اماکن، آثار، سنت‌ها و مراسم‌ مذهبی مختلفی دارند که به یکی از جاذبه‌های مهم گردشگری آن منطقه تبدیل شده وسالانه تعداد افراد قابل توجهی برای زیارت یا دیدن آنها به این نقاط سفر می‌کنند. دراین میان دین اسلام ومسلمانان نقش بسزایی دراین شاخه از گردشگری دارند.مراسم حج، زیارت اماکن مقدس ووجودمراسم‌های عزاداری یا جشن‌های مذهبی مسلمانان ازبزرگ‌ترین رویدادهای گردشگری مذهبی درجهان به‌شمار می‌رود وبرهمین اساس درایران نیز به‌دلیل وجود پیشینه مذهبی، این سبک از گردشگری رواج بسیاری دارد.شهرهای مشهد، قم وشیراز به‌ترتیب شلوغ‌ترین شهرهای توریستی ــ مذهبی ایران تلقی می‌شود که سالانه میزبان میلیون‌ها زائر داخلی و خارجی است. علاوه‌بر‌این درسراسر ایران بیش از ۱۰هزار مقبره امامزاده وجود دارد که استان فارس، مازندران وگیلان به‌ترتیب دررتبه‌های اول تا سوم قراردارند. علاوه براماکن مقدس وآثار تاریخی مذهبی، آیین‌ها و مراسم‌های مذهبی بسیار زیادی دراستان‌های مختلف وجوددارد که هرکدام ازآنها می‌تواندخیل عظیمی از گردشگران مذهبی را به ایران بکشاند.
     
دنیا به دنبال گردشگری حلال
بنا بر بررسی‌های سازمان جهانی گردشگری، گردشگری حلال به‌صورت نوع خاصی از گردشگری مذهبی، منافع کشف‌نشده بسیار و شانس‌های تجاری زیادی را به کشورهای مسلمان وبه‌ویژه آسیای میانه ارائه می‌کند. گردشگری حلال، نوعی از گردشگری مذهبی است که تمام فعالیت‌های آن ازنظر قوانین اسلامی مجاز شمرده می‌شود. دراین‌باره، واتیکان درسال۲۰۰۷ خطوط هواپیمایی مخصوص به زائران خود را راه‌اندازی کردکه الگویی برای خطوط حلال است. این‌ خطوط می‌توانند فاکتورهایی مانند ارائه غذای حلال، درنظرگرفتن وقت نماز و خدمات دیگر را در بر گیرد تا سفر را برای مسلمانان به‌ویژه هنگامی که برای زیارت یا سایر مسائل مذهبی مسافرت می‌کنند، راحت‌تر و لذت‌بخش‌تر کند.سال‌هاست که کشورهای اسلامی به‌شدت به‌دنبال جذب گردشگر در حوزه مذهبی خود هستند و برهمین اساس درایران هم به استناد بولتن خبری معاونت گردشگری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی که در اردیبهشت‌ماه۱۴۰۲منتشر شد، آمده درسال۱۴۰۱ تعداد گردشگران ورودی به ایران چهارمیلیون و۲۳۰هزار و ۵۶۸ نفر بوده است. از طرف دیگر بنا بر اعلام مدیر روابط‌عمومی فرودگاه بین‌المللی شهید هاشمی‌نژاد مشهد در سال۱۴۰۱سهم پروازهای داخلی بیش از ۴۴هزار و۱۴۱پرواز بوده که در این بازه زمانی پنج‌میلیون و۹۷۵هزارمسافرداخلی جابه‌جا شده‌اند.همچنین درسال گذشته بیش از۱۰هزار و ۲۹۲پرواز خارجی در فرودگاه مشهد نشست و برخاست داشته است.قم هم سهمی دراین بازی دارد و در۹ماهه نخست سال گذشته ۶۲۰۰ گردشگر غیرمسلمان که از۱۰کشور اسپانیا، ایتالیا،لهستان، آلمان،هلند،روسیه، فرانسه، یونان،سوئیس و جمهوری‌چک بوده‌اند وارد حرم حضرت‌معصومه(س)شده و۴۸هزار نفر مسلمان غیرایرانی نیز در این بازه زمانی از حرم زیارت کرده‌اند.

۳۳ پیامبر در ایران دفن است
درکنار شهرهای معروف وشناخته‌شده مذهبی، حدود ۳۳پیامبر در ایران دفن شده‌اند که ازمیان آنها می‌توان به دانیال نبی، حیقوق نبی، قیدار نبی، اشموییل، حضرت یوشع، حضرت خالد بن سنان عبسی، شعیای نبی، حضرت حجی، حضرت مردخای، حضرت قادر، حضرت روبیل، حضرات سلام، سلوم، سهلی و القیا اشاره کرد. پیامبرانی که هریک در میزان جذب گردشگر داخلی و خارجی نقش بسیار پررنگی دارند.براساس آخرین آمارهای رسمی، در کل استان‌های ایران حدود ۱۰هزار و ۶۱۵ مقبره امامزاده وجود دارد که استان فارس با داشتن ۱۴۵۶ امامزاده در رتبه اول قراردارد وحرم شاهچراغ نگین درخشان آنها محسوب می‌شود. استان‌های مازندران و گیلان به‌ترتیب رتبه‌های بعدی را درمیان شهر‌های مذهبی به خود اختصاص داده‌اند.نکته حائزاهمیت درموردگردشگری مذهبی درایران این است که علاوه برشهر‌های مذهبی، استان‌های مختلف، مراسم مذهبی متفاوتی نیز دارند. ازجمله مراسم عزاداری امام‌حسین(ع) درماه محرم و صفر، زنجیرزنی، سینه‌زنی، شبیه‌خوانی و مراسم قالی‌شویی مشهد اردهال وروز‌های مبارک ماه رمضان که باقابلیت گردشگری بالا برای هر منطقه محسوب می‌شود.باید توجه داشت که در مسیر گردشگری مذهبی فرصت‌ها وتهدید‌های زیادی وجود دارد که هرکدام می‌تواند در میزان جذب گردشگر موثر باشد.اگر برگزاری آیین‌ها و مراسم‌های سنتی ومذهبی زیاد وجذاب، وجود مکان‌های مقدس اسلامی و سرو غذا‌های حلال را فرصتی برای ورود توریست و آشنایی آنها با آیین کهن ایرانی و اسلامی می‌دانیم در مقابل، عدم تبلیغات و اطلاع‌رسانی به‌موقع و بی‌توجهی به آماده‌کردن زیرساخت‌ها و امکانات رفاهی مناسب و پایین‌بودن سیستم حمل‌ونقل در کنار کمبود راهنمایان تور برای راهنمایی گردشگران مذهبی تهدیداتی است که امروز دست به دست هم داده تا ورود گردشگر مذهبی به ایران را به حداقل برساند.

آثار مثبت بر اقتصاد گردشگری مذهبی
۱- ایجاد فرصت‌های شغلی
۲- افزایش درآمد ارزی
۳- توسعه بخش صنایع دستی
۴- جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی
۵- توسعه صنایع مرتبط با گردشگری
۶- افزایش صادرات غیرنفتی

ظرفیت ۳میلیونی گردشگر مذهبی
صاحب‌نظران صنعت گردشگری بر این باورند که به لحاظ موقعیت فرهنگی ــ مذهبی خاص ایران در میان کشورهای دیگر، توریسم مذهبی جای رشد و توسعه بسیاری در این منطقه دارد. با این تفاسیر بحث اطلاع‌رسانی به‌طور کل در جهان اسلام و میان کشورهای اسلامی بسیار ضعیف است. این امر باعث می‌شود که حتی دربرگزاری نمایشگاه بین‌المللی قرآن نیز ایران نتوانسته باشد آنچنان که باید کاری پیش ببرد. هرچند در این حوزه رسانه‌های تاثیرگذاری همچون العالم، الکوثر و شبکه‌های داخلی وجود دارد اما آنها هم نتوانسته‌اند دربحث اطلاع‌رسانی به‌طورشایسته عمل کنند. علاوه‌برآن در نمایشگاه قرآن باید جاذبه‌هایی برای گردشگر خارجی در نظر گرفته شود که جذابیت داشته باشد اما این کار هم مستلزم سرمایه‌گذاری‌های دقیق و اصولی است که تاکنون انجام نشده است. باوجود تشکیل کمیته گردشگری مذهبی درمعاونت گردشگری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و تعیین دبیر برای آن ودرحالی‌که اعضای این کمیته چندی پیش در شهر مقدس مشهد گردهم آمده‌اند اما هنوز دورنما و اهداف آن به‌طور روشن مشخص نیست وهیچ برنامه راهبردی در این زمینه ارائه نشده است. نکته حائز اهمیت این‌که اگر ازجمعیت ۳۰۰میلیون نفری شیعیان فقط یک‌درصد به ایران جذب شود، رقم سه‌میلیون گردشگر خارجی مذهبی برای اقتصاد کشور تعیین‌کننده خواهد بود. این به غیر ازهمجواری ایران با سه کشور ارمنستان، آذربایجان و گرجستان در محدوده آذربایجان‌شرقی و جلفاست که با وجود کلیساهای متعدد می‌تواند میزبان مسیحیان و ارامنه بسیاری باشد.

زیارت، بخش مهم گردشگری مذهبی
از نظر قرآن علاقه‌مندی به کمال و تفریح و تفرج، کسب روزی حلال و رفع نیازها، تقویت حس پرستش خالق و ازبین‌رفتن جهالت‌ها ازجمله فواید سفر است. از مهم‌ترین آیاتی که به‌طور مستقیم به مقوله جهانگردی پرداخته است، می‌توان به سوره آل‌عمران(آیات ۱۳۸ ــ ۱۳۷)، سوره توبه(آیه ۴۲)، سوره یونس(آیه ۲۲)، سوره نحل(آیه ۸۰)، سوره انعام(آیه‌۱۱)، سوره یوسف(آیات ۱۰۹و۱۱۱)، سوره عنکبوت (آیه۲۰) و سوره روم(آیات ۹ و ۱۰) اشاره کرد.زیارت بخش مهمی از فعالیت‌های مربوط به گردشگری مذهبی را در بر می‌گیرد. اگر نگاهی به آیه ۱۵۶سوره بقره بیندازیم، درمی‌یابیم که در فرهنگ اسلامی هدف اصلی از خلقت، رشد و ارتقای معنوی است؛ از این رو یکی از راه‌های تقویت معنویت و ایجاد ارتباط با معبود، زیارت است. انسان وقتی به معنای عمیق زیارت‌نامه‌ها توجه کند وباعشق وعلاقه به زیارت بپردازد، احساس می‌کند از طریق مکانی که مشغول زیارت است، به معبود خود نزدیک‌تر شده. بسیاری ازاوقات، مسیر زیارت همراه با عشق و ازخودگذشتگی است. زیارت پیوند قلبی است نه محاسبه عقلی، لذا عمق وتأثیرگذاری آن نسبت به امور مادی به‌مراتب بیشتر است. آنچه زائر را به پیمودن راه‌ها وطی مسافت‌ها وتحمل رنج و سفر واستقبال ازخوف وخطر وامی‌دارد، کشش درونی وعلاقه قلبی اوست وهرجا که عشق بیاید، خستگی رخت برمی‌بندد. علاوه برحضور پرفیض حرم‌های اسلامی، معابد وکلیساهای بی‌بدیلی در ایران وجود دارد که امتیاز ویژه‌ای در گردشگری مذهبی به‌شمار می‌آید.