بخت شیر مدرسه بازشد!

این الزام قانونی بدین معناست که در پنج سال آینده که برنامه هفتم توسعه در کشور اجرا می‌شود شیر رایگان نیز باید میان حدود ۹میلیون دانش‌آموز ابتدایی که در مدارس دولتی تحصیل می‌کنند توزیع شود. البته شرط اجرای این بند از برنامه هفتم، توجه دولت‌ها به شیر مدرسه هنگام تدوین بودجه‌های سالانه است، زیرا اگر ردیف بودجه‌ای برای شیر مدارس در نظر گرفته نشود مکلف بودن دولت‌ها در متن برنامه هفتم عملا کارایی نخواهد داشت. 

دیروز البته همزمان با این اقدام مجلسیان، طرح توزیع شیر رایگان با اجرای برنامه‌ای نمادین در یکی از مدارس ابتدایی در شهرستان بهارستان، از توابع استان تهران کلید خورد و دانش‌آموزان مدرسه دخترانه شهید کمندی کام‌شان را با جرعه‌های شیر تر کردند. در این مراسم علی فرهادی، معاون برنامه‌ریزی و توسعه وزارت آموزش‌وپرورش وعده داد که این طرح تا یک‌ماه آینده در همه مدارس ابتدایی کشور اجرا شود و حدود ۹میلیون دانش‌آموز هفته‌ای دو بار و در مجموع ۷۵ نوبت شیر دریافت کنند.  اگر این وعده عملی شود می‌توان آن را به‌منزله شکستن طلسم توزیع شیر رایگان در مدارس قلمداد کرد، چراکه از زمان اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها که مصادف با استقرار دولت نهم در کشورمان است، طرح توزیع شیر مدرسه پس از حدود پنج سال اجرا، ابتدا به حالت قطره‌چکانی درآمد و سپس به‌طورکامل خشکید.
     
لطمه دولت‌ها به شیر مدرسه 
برخی کشورهای جهان بیش از ۱۲۰سال است که در مدارس خود شیر رایگان توزیع می‌کنند و همواره به اجرای آن متعهد بوده‌اند. در کشور ما اما پس از انقلاب این برنامه هیچ‌گاه منظم اجرا نشد و هرگز همه جمعیت دانش‌آموزی را نیز در بر نگرفت. اوج توزیع شیر رایگان در کشورمان در اواخر دهه ۸۰ بود که شیر «شما» که نمادش یک بره سفید موفرفری بود به نمادی تقریبا شناخته‌شده تبدیل شد. با ورود به دهه ۹۰ عملا توزیع قطره‌چکانی شیر مدرسه آغاز و در عرض یک یا دو سال توزیع آن کاملا منتفی شد. این اتفاق مصادف بود با واقعه‌ای که رسما موجب آبروریزی شد چراکه درحالی‌که شیر مدرسه به دست دانش‌آموزان نمی‌رسید اما این شیرها از پروازهای هواپیمایی سر درآورد که در نهایت این قضیه به نحوی سرهم‌بندی یا ماستمالی شد.  پس از آن بود که حرف از توزیع شیر در مدارس زده می‌شد اما در میدان عمل، شیری نصیب دانش‌آموزان نمی‌شد تا این‌که کم‌کم این موضوع در ذهن جامعه هدف بایگانی و به‌تدریج به خاطره تبدیل شد. همین وضع موجب شد تا در دولت‌های یازدهم و دوازدهم، شیر مدرسه از متن بودجه‌های سالانه حذف شود و اندک امیدواری‌ها برای احیای این طرح از بین برود. به همین سبب ورود شیر مدرسه به برنامه هفتم توسعه را باید به فال نیک گرفت؛ هرچند آنچه که مجلس تصویب کرده یک تکلیف کلی است که اگر دولت‌ها عزمی برای اجرای آن نداشته باشند، می‌توانند به‌راحتی از آن شانه خالی کنند.
     
سرگیجه تغذیه رایگان 
در کشورمان حتی زمانی که شیر مدرسه قطع شد بازهم از تغذیه رایگان برای بخشی از دانش‌آموزان صحبت می‌شد. درواقع هر وزیری که سکان مدیریت در وزارت آموزش‌وپرورش را به‌دست می‌گرفت با توجه به وجود سوء‌تغذیه در میان دانش‌‌آموزان یا کوتاه‌قدی و فقر آهن در این گروه سنی، یاد توزیع تغذیه رایگان می‌افتاد. اما وزرای اندکی موفق به اجرای این طرح شدند و آنهایی که تغذیه رایگان را کلید زدند، نتوانستند آن را پابرجا نگه‌دارند. در نتیجه تغذیه رایگان در مدارس به طرحی با آمدوشدهای فراوان، دربرگیری اندک و عمر کوتاه تبدیل شد. آخرین طرحی که در این حوزه اجرا شد طرحی موسوم به «باغ» و مخفف «بسته امنیت غذایی دانش‌آموزان» بود که در گام نخست و به‌صورت آزمایشی برای دانش‌آموزان استان‌های سیستان‌وبلوچستان والبرز اجراشد و ازمهر۱۴۰۱به سایر مناطق توسعه‌یافت. صادق ستاری‌فرد، سخنگوی وقت آموزش‌و‌پرورش سال گذشته اعتبار این طرح را ۱۱۵۰میلیارد تومان اعلام کرده بود که خرج تهیه بسته‌های تغذیه‌ای برای دانش‌آموزان روستایی، عشایری، مرزی و حاشیه شهرها می‌شد؛ دانش‌آموزانی که به گفته او سه تا پنج‌میلیون نفر بودند. البته همین که تعداد دقیق جامعه هدف مشخص نبود در همان زمان محل بحث بود اما به‌هرحال آموزش‌وپرورش قول داده بود تا بسته‌های حاوی شیر، نان غنی‌شده با روی و ویتامینD به همراه کشمش و گردو را در اختیار دانش‌آموزان قرار دهد. طرح باغ مهر پارسال با کمک برخی نهادها ازجمله بنیاد مستضعفان، ستاد اجرایی فرمان حضرت‌امام(ره) و آستان قدس رضوی اجرا شد؛ طرحی که البته امسال هیچ صحبتی از آن در میان نیست و بعید است عزمی برای ادامه آن وجود داشته باشد. 
     
اهمیت توزیع شیر در مدرسه 
افرادی که شیر و لبنیات مصرف می‌کنند دیرتر به پوکی‌استخوان مبتلا می‌شوند، ضمن این که چربی شیر اگر حداکثر ۳ درصد باشد خاصیت ضد التهابی، تومور و سرطانی دارد.» اینها گفته‌های جلال‌الدین میرزای رزاز، سرپرست انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع غذایی کشور است که از توزیع شیر رایگان در مدارس کشور حمایت می‌کند.  حسن چمنی، کارشناس صنعت لبنیات نیز که مدافع طرح شیر مدرسه است، می‌گوید: «بخش مهمی از هرم‌های غذایی تأییدشده توسط سازمان‌های غذا و داروی کشورها و نیز سازمان‌های بین‌المللی نظیر سازمان جهانی بهداشت و فائو به شیر و فرآورده‌های آن اختصاص دارد. این درحالی‌است که یکی از برنامه‌های مهم، تأثیرگذار و گسترده در مورد ترویج مصرف شیر، طرح توزیع شیر در مدارس است که در برخی از کشورها سابقه‌ای به درازای یک قرن دارد.»
وی با اشاره به این‌که تغذیه مناسب کودکان در برخی کشورها نتایج مثبتی را نشان می‌دهد، می‌گوید: «گزارشی که سال ۲۰۱۹ از سوی وزارت آموزش‌وپرورش، ورزش و علوم ژاپن منتشر شد نشان می‌دهد متوسط وزن کودکان شش‌ساله ژاپنی از سال ۱۹۵۵ تاکنون به میزان ۱۰کیلو و متوسط قد آنها تا ۱۳سانتی‌متر افزایش یافته که حاصل توزیع هرروزه شیر در میان دانش‌آموزان ژاپنی است.»
توزیع شیر رایگان در میان دانش‌آموزان کشورمان از این جهت از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است که سرانه مصرف شیر در کشورمان فاصله زیادی با میانگین‌های جهانی دارد. درواقع در‌حالی‌که سخنگوی انجمن صنایع فرآورده‌های لبنی کشورمان توضیح می‌دهد که سرانه مصرف شیر در ایران حدود ۷۰کیلوگرم است. این عدد در جهان را حدود ۱۶۰کیلوگرم اعلام می‌کند که از یک فاصله چشمگیر پرده برمی‌دارد. بنابراین توزیع شیر رایگان در مدارس اهمیت فوق‌العاده دارد، چراکه از یک‌سو شیر را در دسترس دانش‌آموزانی که به‌هردلیل سرانه مصرف‌شان پایین است قرار می‌دهد و از سوی دیگر ذائقه آنها را با شیر آشتی می‌دهد که می‌تواند مقدمه‌ای برای روی‌آوردن آنها به شیر و لبنیات و جایگزین‌کردن آنها با نوشیدنی‌های مضر باشد.