آشنایی با ۵ واکسن جدید کرونا

با وجود این با هر جهش جدید ویروس کرونا، میزان مصونیتی که این واکسن‌ها ارائه می‌دهند، کاهش می‌یابد و به‌اصطلاح ویروس‌ها آنها را دور می‌زنند. به‌همین‌دلیل است که محققان سراسر جهان، علاوه بر تلاش برای به‌روزرسانی نسخه‌های قبلی، روی توسعه واکسن‌هایی با فناوری کاملا جدید نیز کار می‌کنند. طبیعتا هدف اصلی همه انواع این واکسن‌ها ایجاد ایمنی طولانی‌مدت است اما پیش‌بینی می‌شود برخی از آنها در برابر گستره بزرگ‌تری از سویه‌ها، حتی سویه‌هایی که هنوز ظاهر نشده، هم موثر باشند. بعضی دیگر ممکن است با دزهای کمتر، ایمنی قوی‌تری ایجاد کنند یا این‌که در پیشگیری از عفونت یا انتقال آن بهتر عمل کنند. در این گزارش، با پنج مورد از جدیدترین نمونه‌های واکسن کووید ــ ۱۹ آشنا خواهیم شد.

به‌طورکلی وظیفه تولید آنتی‌بادی در بدن، به عهده گروهی از سلول‌های ایمنی موسوم به «لنفوسیت B» است که از آلوده‌شدن سلول‌های سالم جلوگیری می‌کنند. از طرف دیگر، سلول‌هایی به نام «لنفوسیتT» وجود دارند که قادر هستند سلول‌های آلوده به ویروس را از بین ببرند. واکسیناسیون‌ به‌صورت کارآمدتر و پایدارتر از ابتلای طبیعی، مجموعه دیگری از سلول‌های B و T با عنوان «سلول خاطره» را فعال می‌کنند که اگر یک فرد در آینده دوباره دچار عفونت شد، این سلول‌ها به‌سرعت شروع به تکثیر ترکیباتی برای تولید آنتی‌بادی‌ کنند. درست است که واکسن‌ها، محافظت طولانی‌مدت در برابر بیماری‌های شدید ایجاد می‌کنند اما سویه‌های جدیدتر ویروس می‌توانند از مصونیت ایجادشده دربرابر عفونت ‌بگریزند؛ بنابراین تیم‌های تحقیقاتی در حال اتخاذ چند رویکرد برای تولید واکسن‌های جدید هستند.

واکسن‌های دوظرفیتی

سال گذشته بعضی از شرکت‌ها برای مقابله با سویه امیکرون، نوعی واکسن‌ دوظرفیتی را معرفی کردند که مانند واکسن‌های اصلی ام‌آر‌ان‌ای عمل می‌کند. ام‌آر‌ان‌ای یا «آر‌ان‌ای پیام‌رسان»، یک مولکول تک‌رشته‌ای است که اطلاعات ژنتیکی یک ژن را نسخه‌برداری کرده و آن را برای ساخت پروتئین منتقل می‌کند. زمانی که فردی این نوع واکسن را دریافت می‌کند، برخی از سلول‌های او دستورالعمل‌های ام‌آر‌ان‌ای را می‌خوانند و به‌طور موقت پروتئین‌های سنبله ویروس را تولید می‌کنند. پروتئین‌های سنبله قسمتی از سطح ویروس هستند که ویروس از آن برای ورود به سلول‌های بدن استفاده می‌کند و در هر سویه، می‌توانند متفاوت باشند. سنبله این ویروس‌ها به‌تنهایی بیماری‌زا نیستند اما پس از این‌که در بدن تولید شدند، سیستم ایمنی فرد آنها را به‌عنوان مهاجمان خارجی شناسایی کرده و با تولید آنتی‌بادی‌، نابودشان می‌کند. اگر فرد واکسینه‌شده بعد از مدتی دوباره با ویروس تماس پیدا کند، سیستم ایمنی بدن او با شناخت قبلی از سنبله‌ها، شروع به ازبین‌بردن ویروس می‌کند اما واکسن‌های دوظرفیتی در هر دز به‌جای یک نوع ام‌آر‌ان‌ای، حاوی دو نوع از این مولکول‌های پیام‌رسان هستند که یک مولکول آر‌ان‌ای حاوی اطلاعات ساخت پروتئین سنبله ویروس اصلی (یعنی همان ویروسی که اولین بار در ووهان چین شناسایی شد) و دیگری حاوی اطلاعات ساخت پروتئین سنبله واریانت امیکرون است. اگرچه آزمایش‌ها نشان می‌دهد که یک تقویت‌کننده «دوظرفیتی» نسبت به دز تقویت‌کننده واکسن اصلی، محافظت بهتری دربرابر امیکرون ایجاد می‌کند اما هنوز مشخص نیست که این مزیت در عمل تا چه میزان قابل توجه است.

فراتر از سنبله

بسیاری از واکسن‌های نسل اول کووید ــ ۱۹ تنها دربرابر پروتئین سنبله واکنش ایمنی ایجاد می‌کنند اما برخی از واکسن‌های نسل بعدی، با این امید که پاسخ ایمنی متنوع‌تری ایجاد شود، پروتئین‌های ویروسی دیگری را نیز هدف قرار می‌دهند تا تأثیر انواع سنبله‌های واریانت‌های جدید را کاهش دهند. درحالی‌که پروتئین سنبله، هدف اصلی سلول‌های سازنده آنتی‌بادی است، سلول‌های T می‌توانند بسیاری دیگر از پروتئین‌های ویروس کرونا را شناسایی کنند. به‌همین‌دلیل، مقابله با پروتئین‌های مختلف به محافظت افرادی که دچار نقص ایمنی هستند کمک بیشتری می‌کنند. احتمالا چنین واکسن‌هایی دربرابر تکامل ویروسی نیز انعطاف‌پذیرتر هستند، زیرا انواع دیگر پروتئین‌ها، تمایل به تغییر کمتری نسبت به پروتئین‌های سنبله دارند. هم‌اکنون برخی از شرکت‌های حوزه زیست‌فناوری، در حال توسعه این نوع واکسن هستند که در آن با استفاده از فناوری ام‌آر‌ان‌ای، دستورالعمل‌هایی شامل ساخت پروتئین‌هایی غیر از پروتئین سنبله ارائه می‌دهد. یکی از این شرکت‌ها، درحالی‌که آزمایش فاز سوم واکسن خود را پشت‌سر گذاشته، به دنبال دریافت مجوز استفاده در بریتانیا و استرالیا است.

ام آر‌ان‌ای‌های خودتقویت‌شونده

تغییر در فناوری ام‌آر‌ان‌ای، ممکن است واکسن‌ها را ارزان‌تر و قدرتمند‌تر کند و درعین‌حال عوارض جانبی را نیز به حداقل برساند. واکسن‌های تولیدشده با فناوری ام‌آر‌ان‌ای، حاوی دستورالعمل‌هایی است که در نانوذرات چرب بسته‌بندی می‌شوند. در نسخه به‌روزشده واکسن‌های آران‌ای خودتقویت‌شونده، به‌نام اس‌ای‌آران‌ای یا (saRNA)، حاوی دستورالعمل‌هایی هستند که به سلول‌ها دستور می‌دهد تا نسخه‌های بیشتری از سنبله تولید کنند. یعنی دز کوچک‌تر و بالقوه ارزان‌تر این نوع واکسن می‌تواند در مقایسه با واکسن‌های قبلی، پاسخ ایمنی مشابه یا قوی‌تری و با عوارض جانبی کمتر ایجاد کند. یکی از شرکت‌هایی که موفق به ساخت این نوع واکسن شده، هم‌اکنون مرحله سوم آزمایش خود را در ژاپن آغاز کرده است.

​​​​​​​واکسن‌های استنشاقی

برخی از واکسن‌های کووید ــ ۱۹ به‌صورت افشانه، از راه بینی یا دهان استنشاق می‌شوند. این واکسن‌ها با تحریک پاسخ‌های ایمنی در نقطه‌ای که ویروس کرونا وارد بدن می‌شود (غشاهای مخاطی نازکی که روی بینی و دهان قرار دارند) می‌توانند ویروس را قبل از انتشار آن متوقف کنند. داده‌های حاصل از مطالعات حیوانی این نوع واکسن، شواهد این فرضیه را تایید می‌کنند و همین حالا حداقل پنج واکسن استنشاقی بینی، مجوز استفاده دریافت کرده‌اند که دو واکسن در چین، یک واکسن در ایران، یکی در هند و دیگری در روسیه ساخته شده است اما هنوز اطلاعاتی در مورد این‌که آیا این واکسن‌ها در کاهش عفونت یا انتقال ویروس بهتر از روش تزریقی عمل می‌کنند یا خیر منتشر نشده است.

واکسن‌های حفاظتی گسترده

حتی با وجود به‌روزرسانی‌ واکسن‌های کووید ــ ۱۹، همیشه یک یا دو قدم از جهش‌های ویروسی عقب‌تر خواهیم بود. به‌همین‌دلیل دانشمندان امیدوارند واکسن‌هایی با حفاظت گسترده بسازند که توانایی مقابله با سویه‌های احتمالی آینده را نیز داشته باشد. توسعه‌دهندگان این نوع واکسن‌ها، نواحی خاصی از پروتئین سنبله را مورد هدف قرار می‌دهند که در برخی از انواع سویه‌ها، جهش پیدا نمی‌کنند و بدون تغییر باقی می‌مانند. یکی از این نواحی، دامنه اتصال گیرنده (RBD) است.

درحال‌حاضر حداقل دو تیم، یکی در دانشگاه واشنگتن در سیاتل و دیگری مؤسسه فناوری کالیفرنیا، در حال ساخت واکسن‌هایی موسوم به «واکسن موزاییکی» برای کرونا هستند. این نوع واکسن‌ها از نانوذراتی ساخته شده‌اند که هرکدام حاوی مولکول‌های آربی‌دی از ویروس اصلی کرونا و طیف متنوعی از همین خانواده مانند «ساربکوویروس» است. زمانی که «سلول‌های B»، آر‌بی‌دی‌های چسبیده به این نانوذرات موزاییکی را تشخیص می‌دهند، نوعی اتصال قوی با آنها ایجاد می‌کنند. درحقیقت، سلول‌های B که تنها با آر‌بی‌دی واریانتی از ویروس مواجه می‌شوند، اتصال ضعیفی ایجاد می‌کنند اما در این فناوری جدید، محققان امیدوارند که استفاده از نانوذرات موزاییکی به مجموعه‌ای غنی از آنتی‌بادی‌ها منجر شود. مطالعات مرحله حیوانی این واکسن‌ها نتایج خوبی به همراه داشته و اولین آزمایش‌های بالینی آن نیز قرار است تا دو سال آینده آغاز شوند.

روزنامه جام جم