رویای احیای یوز در رویان

علاقه مردم به این حیوان و همین‎طور خطر انقراض آنها باعث شده با هر خبری، موجی از عکس‌‎ها و اطلاعات در شبکه‌‎های اجتماعی راه بیفتد که البته برای آگاهی‌بخشی درباره اهمیت حفظ این گونه‌ها می‌تواند کمک‌‎کننده باشد.

نیمه مرداد۱۴۰۱ بود که خبر ناگوار برخورد خودرویی با توله یوز ماده‌ای در جاده میامی-عباس‌آباد استان سمنان اعلام شد. درپی این حادثه تلخ، بحث‌های بسیاری که درباره ناایمن بودن این جاده برای یوزها و دیگر حیوانات منطقه شکل گرفت.

از سوی دیگر پژوهشگاه رویان در همکاری با سازمان محیط‌زیست اقدام مهمی را در راستای حفظ نقشه ژنتیکی این گونه انجام داد.

اقدامی که شاید گونه‏‌های مهم و در خطر انقراض را به طبیعت کشورمان بازنگرداند اما می‌‎تواند کورسوی امیدی باشد تا آیندگان از حیواناتی که روزی در این سرزمین می‌زیسته‎اند، نمونه‎ای واقعی و زنده ببینند.

براساس این تفاهم‌‎نامه، سلول یوزهای تلف‌شده برای تحقیقات شبیه‌ سازی به پژوهشگاه رویان انتقال داده می‌شود.

در این‌خصوص با دکتر مصطفی حاجی‌ نصرالله، دامپزشک مسئول بانک بافت و سلول‌های دامی پژوهشگاه رویان گفت‌‏و‎گو کرده‌ایم.

طرح‌های شبیه‌ سازی حیوانات در کشورهای پیشرفته جهان در حال اجرا است و به نظر می‌رسد با قرار گرفتن حیوانات مختلف و ارزشمند در فهرست گونه‌های در خطر انقراض، اهمیت شبیه‌سازی آنها بیش از پیش افزایش پیدا کند.

حیوانات شبیه‌‎ سازی ‌‎شده در طبیعت رها نمی‌‎شوند

دکتر مصطفی حاجی‌نصرا... دامپزشک مسئول بانک بافت و سلول‎‌های دامی پژوهشگاه رویان درخصوص تجارب قبلی این پژوهشگاه در زمینه شبیه‌سازی حیوانات می‌‎گوید:«پیش از این توانستیم مارال و بز را شبیه‌‎سازی کنیم به فناوری این حوزه دست پیدا کردیم و در این زمینه با موفقیت عمل کردیم. حالا برنامه داریم که پلنگ و یوزپلنگ را هم که در خطر انقراض‌ند از طریق شبیه‌سازی تولید کنیم. به دلیل سیستم تولید‌مثلی بسیار متفاوتی که گربه‌‎سانان دارند، این کار در دنیا بسیار سخت و پیچیده است. مثلا فحل شدن، جفت‏گیری و تخمک‌‎گذاری در آنها متفاوت است و طبعا مسیر شبیه‌‎سازی آنها هم سخت و زمان‏بر خواهد بود. باتوجه به این موضوع، تصمیم گرفتیم نقشه ژنتیکی حیواناتی که به دلایل مختلف تلف می‌شوند را به دست آوریم تا بتوانیم در آینده آنها را شبیه‌سازی کنیم.» او تاکید کرد: «البته این حیوانات شبیه‎‌سازی‌شده قرار نیست در محیط‌‌زیست رها شوند، چون آنها درواقع توان زیستن در محیط‌ طبیعی را نداشتند که در خطر انقراض قرار گرفتند و اگر در طبیعت رهاسازی شوند، ممکن است مشکلاتی را برای دیگر حیوانات ایجاد کنند. بنابراین حیوانات شبیه‌‎سازی‌شده فقط در باغ‌وحش‌‎ها نگهداری خواهند شد.»

پیچیدگی‎‌ها و دشواری‎‌های حفظ نقشه ژنتیکی حیوانات ارزشمند

دامپزشک مسئول بانک بافت و سلول‎‌های دامی پژوهشگاه رویان، جزئیات همکاری این پژوهشگاه با سازمان محیط‌‌زیست را این طور توضیح می‎‌دهد: «در تفاهم‌‎نامه‌‎ای که با سازمان محیط‌زیست داشتیم، توافق کردیم حیوانات با ارزشی که در خطر انقراض قرار دارند و تلف می‎‌شوند را در اختیار داشته باشیم تا بتوانیم از بافت تخمدان در جنس ماده یا بافت بیضه در جنس نر و همین‌طور اندکی از پوست حیوان، نمونه‌‎برداری کنیم و ژنوم آن را به دست بیاوریم. براساس این تفاهم‌نامه حیوانی که در طبیعت تلف می‌‎شود، کمتر از ۲۴ ساعت نمونه آن برای ما ارسال می‌‎شود تا در پژوهشگاه، فرآیند انجماد روی آن انجام شود و برای آینده از آن برای شبیه‏‌سازی استفاده شود.» او درخصوص پیچیدگی‌‎های کار می‎‌گوید: «زمانی که می‏‌خواهیم از بیضه اسپرم بگیریم یا از تخمدان تخمک را نمونه‌برداری کنیم، باید فرآیندهایی را روی آنها انجام بدهیم که پس از اجرای آن بلافاصله از اسپرم و تخمک برای لقاح استفاده شود در غیر این صورت دیگر کاربردی نخواهد داشت. به همین خاطر باید بافت بیضه و بافت تخمک را منجمد کنیم تا زمانی که بخواهیم آن را برای آی‏وی‎اف‌(IVF) به کار ببریم. از سویی دیگر، نمونه گرفتن، نحوه و مدت زمان ارسال آن، برای ما اهمیت زیادی دارد، چون باید مطمئن باشیم همه مراحل دقیق انجام شده و این نمونه برای‌مان کاربردی خواهد بود.»

در مسیر امیدبخش شبیه‌سازی

دکتر حاجی‌نصرا... در پاسخ به این سؤال که آیا از یوز تلف‌شده جاده میامی-عباس آباد استان سمنان هم نمونه‎‌برداری موفقی انجام شده یا خیر می‎‌گوید: «تخمدان این یوز برای پژوهشگاه ارسال شده و آن را منجمد کردیم تا بعدها بشود از آن برای ادامه تحقیقات استفاده کرد.»

او وضعیت ایران را در زمینه شبیه‎سازی حیوانات این‌طور توصیف می‎‌کند: «جنین یوزپلنگ به صورت آزمایشگاهی در حال حاضر تولید شده اما برای ادامه تحقیقات نیاز به تامین اعتبار و نیاز به حمایت دولت و سازمان محیط‌‌زیست داریم. کشورهایی مثل آمریکا و ژاپن در این زمینه فعالیت دارند و توانسته‌اند به فناوری شبیه‌سازی حیوانات دست پیدا کنند. ما هم بخش قابل‌توجهی از پژوهش‎‌ها و آزمایش‎‌ها را انجام داده‎‌ایم و امیدواریم بتوانیم یوزپلنگ و پلنگ را به طور کامل شبیه‎‌سازی کنیم.»

شبیه‏‌سازی به معنای پایان نگرانی برای انقراض نیست

شبیه‌‎سازی حیوانات به‌ویژه حیواناتی که در خطر انقراض هستند یا به طور کلی منقرض شده‌‎اند از نظر علمی و فناوری می‌‎تواند اهمیت بسیار زیادی داشته باشد اما آنچه باید به یاد داشته باشیم، این است که حفاظت از گونه‎‌های ارزشمند حیات‌وحش کشور اولویت اصلی همه سازمان‎‌های مرتبط و همه مردم جامعه است. شبیه‎‌سازی گونه‌‎های ارزشمند چنین معنایی نمی‌‎دهد که دیگر لازم نیست نگران این حیوانات باشیم و برای حفاظت از آنها هزینه کنیم، بلکه به این معناست که اهمیت آنها آن‌قدر زیاد است که حتی برای داشتن نمونه‎‌های شبیه‎‌سازی‌شده‏‎‌شان نیاز داریم فناوری‎‌های جدید و پیشرفته دنیا را به خدمت بگیریم و برایش هزینه کنیم. می‎‌دانیم که اگر جمعیت اندک به‎‌جامانده از این حیوانات هم یکی‌‎یکی تلف شوند، آن‌‎وقت حیات وحش ایران برای همیشه باید از حضور گونه‌‎های باارزش خداحافظی کند. طبیعت و حیوانات هر منطقه همانند زنجیری به‎‌هم پیوسته هستند و بر هم خوردن تعادل در جمعیت یک گونه، می‎‌تواند اثرات جبران‎ناپذیری را به دنبال داشته باشد. برای همین است که هنوز باید برای ایمن‌‎سازی جاده‎‌ها و مراقبت از توله‌‎ها و حفظ حیوانات بالغ تلاش کنیم، هنوز باید برای تخصیص بودجه برای مراقبت از گونه‌‎ها پیگیری داشته باشیم و همچنان مسئولیت شهروندی خود را در مکان‎‌هایی که احتمال عبور حیوانات در خطر انقراض وجود دارد، با وسواس زیاد رعایت کنیم.