پیش از نبرد با سرطان

منظور از حفظ باروری، استخراج و فریز تخمک یا اسپرم نوجوانی است که طی درمان سرطان، سلامت باروری‌اش با اختلالاتی مواجه خواهد شد و در بزرگسالی باید لذت فرزنددارشدن را با تلاشی نافرجام با آرزویی غیرقابل دسترس جایگزین کند.

اهمیت این اقدام به قدری حیاتی است که سبب شد با دکتر افسانه شه‌ بخش، جراح و فلوشیپ زنان زایمان و ناباروری، دکتر بهزاد قربانی، روانپزشک و دکتر سعید آراسته، جراح کلیه و متخصص اورولوژی و ناباروری مردان که هر سه از اعضای تیم تخصصی مرکز فوق‌تخصصی درمان ناباروری ابن‌سینا هستند در این باره گفت‌وگو کنیم.

آیا لزوما سرطان‌ هاى زنانه در خانم‌ها و سرطان‌ هاى مردانه در آقایان به ناباروری منجر می‌‌شود یا درمان هر نوع سرطان دیگر هم به علت اثرات درمان‌‌، بارورى را مختل می‌کند؟

دکتر شه‌بخش: سرطان‌ها ممکن است به چند صورت باعث اختلال در باروری شوند: وقتی به‌ صورت مستقیم و اولیه، در عضو مربوط به بارداری سرطان ایجاد شود مثل سرطان تخمدان، بیضه، رحم، سرویکس، از طریق گسترش مجاورتی و متاستاز سایر اندام‌های بدن و نیز به‌دنبال درمان‌های سرطان و عوارض ناشی از درمان‌ مثلا جراحی و برداشتن عضو مبتلا، شیمی‌درمانی و رادیوتراپی که باعث کاهش تعداد و کیفیت تخمک و اسپرم و اختلال در خونرسانی اعضای تناسلی می‌شود.

دکتر قربانی: باید تمهیدات لازم را درارتباط با حفظ باروری در بیمار دچار بدخیمی‌ طوری فراهم کنیم که وی برای حفظ بقای نسل در سال‌های آینده نیز راهکارهایی داشته باشد. پس باید با خانواده‌ بیمار نوجوان یا کودک به ‌گونه‌ای تعامل کنیم تا این مسیر با صبر، تحمل و درایت پیش برود.

دکتر آراسته: عمده مواردی که افراد به فریزکردن تخمک و اسپرم نیازمند می‌شوند به‌دنبال بدخیمی‌هاست. گاهی به‌دنبال تومورهای بیضه و نیز در سرطان‌های خون، فرآیند اسپرم‌سازی در مردان دچار مشکل می‌شود. همچنین درمان‌هایی که برای سرطان انجام می‌شود در وضعیت تولید اسپرم و تخمک و عبور آنها اشکالاتی را ایجاد می‌کند.در برخی موارد نیز ممکن است کیفیت گامت به‌دست آمده مناسب نباشد و در مردان مجبور به نمونه‌برداری از سلول‌های اسپرم‌ساز بیضه باشیم تا با تایید جنین‌شناس نسبت به فریز آنها اقدام کنیم.

روش‌هاى حفظ بارورى به کدام دسته از زنان یا مردان مبتلا به سرطان پیشنهاد می‌شود؟

دکتر شه‌بخش: با توجه به درمان‌های موثر در بیماران مبتلا به سرطان و افزایش شانس زندگی این افراد و به‌دلیل عوارض غیر قابل برگشت شیمی‌درمانی و رادیوتراپی به تمام افراد در سنین باروری و حتی کودکان، حفظ باروری توصیه می‌شود.

دکتر قربانی: حتما آنکلولوژیست‌ها مراقب باشند و بیمارانی را که مناسب می‌بینند به تیم حفظ باروری معرفی کنند که در آن مددکار، روان‌شناس و روانپزشک حضور داشته باشند. یعنی باید بیمار را متوجه کنیم بسیاری از این بیماری‌ها طی ماه‌ها و سال‌های اخیر شکل گرفته‌اند و مدت کوتاهی به‌عنوان زمان طلایی لازم است تا بافت تخمدان یا بیضه از بیمار گرفته شود و بیمار با درصد بالایی بتواند در سال‌های بعدی و پس از ازدواج صاحب فرزند شود.

روش‌های حفظ باروری چه هستند و چقدر قابل اعتمادند؟

دکتر شه‌بخش: بهترین روش در سنین باروری و برای افرادی که متأهل هستند، فریز جنین است. برای افراد مجرد پیشنهاد فریز تخمک و اسپرم داده می‌شود. روش دیگر انجماد بافت تخمدان است که در مورد کودکان توصیه می‌شود. بر اساس آمار در روش فریز تخمک و جنین احتمال باروری۳۰ تا ۴۰ درصد است.

دکتر آراسته: روش‌های حفظ باروری شامل انجماد اسپرم، تخمک، بافت سلول‌های اسپرم‌ساز بیضه یا بافت تخمدان و جنین می‌شود. البته بسته به شرایط ممکن است از ترکیب این روش‌ها استفاده شود.
فریز تخمک و اسپرم فرآیندی آسان‌تر و کم‌هزینه‌تر است. بیمار باید تحت معاینه بالینی و بررسی‌های کامل قرار بگیرد و اگر کیفیت تخمک یا اسپرمش مناسب باشد، اقدام به فریزکردن آنها می‌شود. بنابراین به شرط داشتن حدی از کیفیت اقدام به فریزکردن تخمک یا اسپرم می‌شود. گاهی یک بار نمونه‌دادن کافی است و گاهی نیاز است چند بار نمونه داده شود. اگر کیفیت گامت مناسب نباشد از بافت گامت‌ساز استفاده می‌کنیم.این روش‌ها موفقیت قابل قبولی دارند و البته کیفیت گامت‌ها بسیار مهم است. فرآیند فریزکردن تاثیر منفی در کیفیت گامت نخواهد داشت. در مورد جنین فریز شده اهمیت فریزکردن تاثیر بهتری است.

آیا اقدام برای حفظ باروری بلافاصله پس از مطلع‌شدن از ابتلا به سرطان باید صورت بگیرد؟

تاثیر منفی در کیفیت گامت نخواهد داشت. در مورد جنین فریز شده اهمیت فریزکردن تاثیر بهتری است.

آیا اقدام برای حفظ باروری بلافاصله پس از مطلع‌شدن از ابتلا به سرطان باید صورت بگیرد؟

دکتر شه‌بخش: پس از اطلاع فرد از بیماری‌اش هر چه سریع‌تر باید بــــــــــرای حفــــــــظ باروری و قبل از انجام شیمی‌درمانی و رادیوتراپی اقدام شود.

دکتر قربانی: اگر حفظ باروری به‌درستی و در زمان مناسب و با کمترین بروکراسی اداری انجام شود معمولا خانواده‌ها می‌پذیرند که برای مراحل حفظ باروری همکاری کنند البته مدیریت و هدایت تیم حفظ باروری با آنکولوژیست است. روان‌شناس یا روانپزشک هم در این تیم باید با خانواده بیمار صحبت کنند تا با یک وقفه کوتاه چند روزه، بافت‌های تولیدمثلی گرفته و در بانک تخمک یا اسپرم ذخیره شود. اندکی صبر و تحمل و چند روز وقفه تا شروع درمان فرصتی برای حفظ باروری ایجاد می‌کند.

تا چه مدت تخمک، اسپرم یا جنین ذخیره شده قابل نگهدارى و استفاده است؟

دکتر شه‌بخش: مدت ذخیره براساس روش انجام شده است، ولی می‌توان جنین فریزشده را تا 10 سال نگهداری کرد. در صورتی که رحم بیمار درگیر سرطان نباشد و خونرسانی و شکل آن تغییر نکرده باشد می‌توان برای نگهداری از جنین طی بارداری از رحم خود فرد استفاده کرد.

دکتر آراسته: گفته شده تا 20 سال و حتی بیشتر می‌توان جنین فریز شده را نگه داشت و تاثیر مهم و اشکالی در فرآیند باروری ایجاد نمی‌کند. هرچه سلول‌های بالغ‌تر و کامل‌تری قابل به‌دست‌آوردن باشد هزینه کمتر و امکان استحصال‌شان نیز راحت‌تر است. نهایتا پس از انجام درمان موفق سرطان و با گذشت حداقل یکی دو سال از درمان‌ها در بزرگسالان می‌توان برای انجام باروری اقدام کرد.

پونه شیرازی - سلامت / روزنامه جام جم