نجات تاریخ با یک طرح طلایی

این درحالی است که مهم‌ترین اقدام پس از کشف آثار تاریخی، حفاظت و پژوهش درباره آنهاست، دو مقوله‌ای که موزه‌های کشور ما معمولا مشکلات عدیده‌ای با آنها دارند. 

برخلاف موزه‌ های بزرگ دنیا، در وبسایت موزه‌های ایران نه‌تنها نمی‌توان تصاویری از اشیای موجود، چه در مخزن و چه در ویترین مشاهده کرد، بلکه حتی اطلاعات کافی نیز درباره آنها وجود ندارد، نه به زبان فارسی و نه به انگلیسی و این یعنی راه برای پژوهشگران بسته است.

اغلب پژوهشگران ایرانی از همکاری نکردن موزه‌ها به‌ویژه امنای اموال شکایت دارند و می‌گویند با معرفی‌نامه و دوندگی بسیار، شاید بتوانند به آنچه می‌خواهند دسترسی پیدا کنند.

دسترسی سخت به آثار موزه‌ ها تنها مشکل پژوهشگران نیست و مشکل بعدی این است که آنها نمی‌دانند چه اشیایی مرتبط با تحقیق‌شان در موزه‌ ها وجود دارد.

این یعنی نبود شفافیت درباره موجودیت اشیای موزه‌ های ایران که سبب شده گاهی درباره نگهداری آنان نیز غفلت شود.

فاجعه مخزن موزه مادر

یک بار فقط در زمان ریاست آزاده اردکانی بر موزه ملی ایران، رسانه‌ها اجازه یافتند از مخزن موزه مادر کشور دیدن کنند. بازدید خبرنگاران از مخزن موزه به مشاهده فاجعه‌ای غیرقابل وصف انجامید؛ مشاهده اشیایی که درون کارتن و روی هم نگهداری می‌شدند.

برخی از اشیا اما در گونی بودند و رطوبت برخی فلزات را از بین برده بود، به‌ویژه اشیای مفرغی را. از سوی دیگر موش و حیوانات موذی در مخزن موزه ملی رژه می‌رفتند و...

رسانه‌ای شدن شرایط نگهداری اشیای گرانقدر تاریخی باعث شد مسؤولان وعده تعمیرات اساسی و نگهداری مناسب اشیا در مخزن موزه ملی ایران را بدهند؛ وعده‌ای که روشن نیست عملی شده یا نه، زیرا دیگر هیچ‌گاه درها روی خبرنگاران باز نشد تا صدق وعده‌های مسؤولان آشکار شود.

شرایط نگهداری ویژه‌ ای که وجود ندارد

اشیای موزه‌ای بنا بر جنس و قدمتی که دارند به مراقبت‌های ویژه نیاز دارند. تمبر، عکس و نگاتیوهای شیشه‌ای، تابلوهای نقاشی، پارچه و ترمه، کاغذ اعم از سند و نسخه‌های خطی، مفرغ، شیشه،آبگینه و ... هریک باید در شرایط خاصی نگهداری شود.

برای نمونه نسخه‌های خطی که در طول تاریخ از حمله‌ها و جنگ‌های متعدد جان سالم به در برده‌اند، باید در دمایی حدود ۱۸درجه با منها و مثبت یک یا دو درجه و رطوبتی بین ۵۰تا۶۵درصد نگهداری شوند. نور مستقیم نباید به آنها بتابد و از همه مهم‌تر باید دور از دسترس حشرات موذی باشند.

این درحالی است که تقریبا در هیچ یک از موزه‌های ما، حتی در کتابخانه ملی ایران شرایط نگهداری در حد استاندارد نیست.

به‌خصوص در ماه‌های اخیر با قطعی برق، خطر آسیب به این اشیا و نسخه‌های خطی زیاد شده است. همین سال‌های اخیر بود که به‌دلیل بارندگی بسیاری از اسناد معاصر کتابخانه و مرکز اسناد ایران از بین رفت.

وضعیت استان‌ها بدتر از تهران است

همین‌طور در خیلی از شهرها ساختمان موزه برای نگهداری اشیای تاریخی مناسب نیست و خود آسیب زاست.

با این حساب در یک نگاه اجمالی می‌توان گفت شرایط نگهداری اشیایی که زاده فرهنگ و تمدن چند هزار ساله ایران است در شرایط خوبی نگهداری نمی‌شود و اگر به همین منوال پیش برود، ممکن است تا چند سال دیگر آسیب بسیار دیده و برای همیشه از بین بروند.

ایران برند جهانی می‌شود

وجود چنین شرایط ناگواری در موزه‌های کشور و در بحث نگهداری اشیای تاریخی باعث شکل‌گیری ایده‌ای در ذهن مرجان حاجی رحیمی درخصوص ایجاد شرایط مناسب نگهداری آثار موزه‌ای شد؛ خبرنگاری که 20سال درباره میراث فرهنگی و موزه‌ها نوشته و طرحش از میان همین کندوکاوها و پژوهش‌ها سربرآورد و آن را با محمودرضا گرجی و سالار بصیری، دو میراث دوستی که دستی در اختراعات دارند، درمیان گذاشت. طرح حاجی رحیمی درنهایت به ساخت دستگاهی منجر شد که توانست در نخستین دوره مسابقات بین‌المللی اختراعات (ویژه مخترعان عضو فدراسیون جهانی ایفیا) که تیرماه امسال به صورت آنلاین در ژنو سوئیس برگزار شد، مدال طلا را برای کشورمان به ارمغان بیاورد.

حاجی رحیمی به ما می‌گوید: وقتی به عنوان خبرنگار از موزه‌ها و گاهی از مخازن آنها دیدن می‌کردم همیشه افسوس می‌خوردم که چرا شرایط نگهداری آثار آن طور که باید باشد، نیست. طرحی که در این خصوص به ذهنم خطور کرد با دو نفر از همکارانم مطرح کردم و روزهای بسیاری روی پروژه کار کردیم و آزمایش‌های متوالی انجام دادیم تا این‌که دستگاه ساخته شد و به مسابقه بین‌المللی هم راه یافت.

محمودرضا گرجی که سرپرستی تیم مخترعان را به‌عهده دارد هم به جام‌جم می‌گوید: این اختراع هوشمندسازی موزه‌ها به‌ویژه مخازن آنها برای حفظ و شرایط نگهداری اشیای ارزشمند است و علاوه بر این، به دلیل قابلیت‌هایی که دارد ،می‌تواند به حفظ خانه‌های تاریخی هم کمک کند.

گرجی با بیان این‌که دکتر مسعود تاجبخش، دستیار ویژه دبیرکل فدراسیون جهانی مخترعان، حمایت زیادی از طرح کرده و مشاوره تخصصی زیادی به اعضا داده که در کسب موفقیت و دریافت مدال برای کشورمان تاثیرگذار بود،می‌افزاید: درصورت اجرایی شدن این طرح در موزه‌های کشور و از آنجا که ایران کشوری غنی با تمدنی کهن است، می‌تواند برند حفاظت از اشیای تاریخی در جهان شود و افتخاری دیگر برای ایران به ارمغان بیاورد.

طرح گروه طلایی ایران برای موزه‌ها

موزه ارامنه تهران پایلوت اجرای طرح تیم مخترعانی شد که به‌تازگی و در نخستین دوره مسابقات بین‌المللی اختراعات سوئیس، مدال طلا کسب کرده‌اند.

نخستین دوره مسابقات بین‌المللی اختراعات (ویژه مخترعان عضو فدراسیون جهانی ایفیا) تیرماه امسال به صورت آنلاین در ژنو سوئیس برگزار شد و محمودرضا گرجی، سالار بصیری و مرجان حاجی رحیمی، اعضای تیم شرکت کننده از ایران توانستند با ساخت وسیله‌ای برای پایش و حفاظت از اشیای موزه‌ای و نسخ خطی در راستای هوشمندسازی موزه‌ها، بین 800گروه شرکت کننده از کشورهای مختلف برای ایران مدال طلا کسب کنند.

محمودرضا گرجی،نماینده تیم مخترعان در نشستی که در ساختمان ایکوم ایران برگزار شد، درباره دستگاهی که این تیم ساخته‌اند، گفت: با ساخت این دستگاه سعی کردیم مشکلات موزه‌ها را کم کنیم نه این‌که چیزی بر آن اضافه کنیم و امیدواریم بتوانیم در هوشمندسازی موزه‌های کشور گام کوچکی برداریم.

سیداحمد محیط طباطبایی، رئیس شورای ملی موزه‌های ایران (ایکوم) هم با اشاره به این‌که این طرح یکی از اقدامات رو به جلو در موزه‌های دنیا و اتفاق خوشایندی است که آن افتخار ساختش نصیب جوانان ایرانی شده، تصریح کرد: در دو سال گذشته موزه‌های جهان به دلیل شیوع کرونا، دچار معضلات بسیاری شدند اما بودند موزه‌هایی که از فناوری‌های روز در فضای مجازی استفاده کردند و توانستند خودشان را سرپا نگه دارند که یکی از این موزه‌ها، موزه ارامنه تهران است.

آلیس شاهمرادیان، مدیر موزه ارامنه تهران با اشاره به فعالیت‌های این موزه توضیح داد: ما در موزه ارامنه تلاش می‌کنیم اشیایی که از گذشته امانت به ما رسیده، در بهترین شرایط نگهداری شود. مثلا در موزه، نسخ خطی 600ساله داریم که شرایط نگهداری آن برای ما اهمیت دارد و حالا با ساخت این دستگاه می‌توانیم به هدفمان که حفاظت از اشیای موزه‌ای است بیشتر نزدیک شویم.

همچنین علیرضا قلی نژاد، معاون فناوری و کاربردی سازی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با اظهار خوشحالی از به سرانجام رسیدن چنین طرحی گفت: تاکنون گروه‌های زیادی تلاش کردند این طرح را به سرانجام برسانند که موفق نشدند و همگی نیمه کاره آن را رها کردند و اینک بسیار خوشحالیم بالاخره یک گروه توانست علاوه بر ساخت این دستگاه در بعد جهانی نیز آن را مطرح کند.

قلی نژاد افزود: کنترل، آنالیز و پایش محیط برای نگهداری از اشیای موزه‌ای و این‌که با چه چیدمانی صورت گیرد، از نکات مهمی است که در این طرح دیده شده است.

فاطمه مرادزاده - ایران / روزنامه جام جم