جود آمده بر درگه او بهر گدایی

پدر آن حضرت، امام علی بن موسی الرضا (ع) امام هشتم شیعیان بود. مادر او نیز «سبیکه» نام داشت که از خاندان ماریه قبطیه، همسر پیامبر اکرم(ص) به‌شمار می‌رفت و از نظر فضائل اخلاقی در درجه والایی قرار داشت و برترین زنان زمان خود بود؛ به‌طوری که امام‌رضا (ع) از او به‌عنوان بانویی منزه و پاکدامن و بافضیلت یاد می‌کرد.

با یک جست‌وجوی کوچک در اینترنت می‌توان به این اطلاعات درباره امام نهم؛ امام‌جواد (ع) دست یافت. اما به‌واقع افزون بر این اطلاعات تاریخی، درباره امامی که مظهر و نماد بخشندگی در تاریخ اسلام بوده است، چه می‌دانیم؟ از امامی که امام جوان‌ها بوده و در میان تمام امامان ما جوان‌ترین امام‌هاست و همین یعنی ما جوان‌ها باید با این امام‌مان بیش از سایر ائمه ارتباط قلبی برقرار کنیم.

این یعنی رفتار ایشان می‌تواند سرمشق بسیار مفیدی برای ما جوان‌ها باشد. همه این موارد باعث شد تا به سراغ حجت‌الاسلام والمسلمین حائری‌زاده برویم تا برای مخاطبان جام‌جم در روز میلاد جوادالائمه (ع) از ابعاد شخصیتی این امام بگوید.

سیره شخصیتی حضرت جوادالائمه (ع) چگونه بود؟ چه درس‌هایی در زندگی این حضرت برای شیعیان وجود دارد؟

در این‌باره چند نکته وجود دارد؛ امام جواد (ع) بین ائمه ما جوان‌ترین امام است و ایشان در ۲۵ یا ۲۶سالگی به شهادت رسیدند. در زندگی جوان‌ترین امام ما نکات بسیاری نهفته است که ما می‌توانیم از آنها درس بگیریم و در زندگی خود بهره ببریم. اولین درس این است که حضرت فرمودند: «رَحِمَ ا... عَبْدا اَحْیا أمْرَنا» خدا رحمت کند کسانی که امر ما را احیا می‌کنند. وقتی که از ایشان سوال می‌کنند که مراد از احیا امر شما چیست؟ می‌فرمایند: مومنین به دیدار هم بروند، به هم متذکر بشوند و با خوبان مذاکره کردن را در دستور کار قرار دهند که امروزه این فرمایش حضرت در قالب هیئات شکل گرفته است. نکته دیگر در سیره امام (ع) مدارا کردن بوده است. این هم یکی از درس‌هایی است که ما می‌توانیم از سیره حضرت برداشت کنیم چرا که امروز خیلی به آن احتیاج داریم. مدارا به این معناست که بدانیم قرار نیست همه مثل ما فکر کنند و این یکی از مصادیق مهم مداراست. لذا حضرت فرمودند: «مدارا بهتر از دشمنی و پرخاشگری است.» امام جواد (ع) با همسر خود ام فضل مدارا می‌کرد در حالی که ام‌فضل دختر مامون بود و سنخیتی با وجود مقدس جوادالائمه (ع) نداشت اما حضرت با او مدارا می‌کرد. صبر سختی‌ها و بالا بردن آستانه تحمل نیز درس دیگری است که می‌توان از سیره آن امام همام آموخت. البته این صبر به معنای دست روی دست گذاشتن و منتظر ماندن بیهوده نیست؛ بلکه باید برنامه‌ریزی کنیم تا بتوانیم بر مشکلات غلبه کنیم. نکته بعدی این است که حضرت فرمودند: «شهوات را رها کنید» وقتی می‌گوییم شهوات، مراد فقط شهوت جنسی نیست که امروزه در شبکه‌های اجتماعی بسیار رواج پیدا کرده است و صدالبته باید دانست که آن نیز حائزاهمیت است و نکته مهمی است که انسان مراقب چشم و زبانش باشد. مخصوصا که ماه رجب است و پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «در این ماه از خدا بخواهید که چشم و زبانتان را حفظ کند و شما نیز در این مسیر گام بردارید.» اما باید دانست که منظور از شهوات، شهوت شهرت، مقام، قدرت، زیبایی و موارد این‌چنینی نیز است. گاه حتی شهوت علمی برای دستیابی به عناوین دهان پرکن نیز خطرناک است.

در نهایت این‌که امام فرمودند: مومن نیازمند سه خصلت الهی است؛ توفیق از جانب خدا، بیداری نفس از درون که همان وجدان است، پذیرش نصیحت از هرکسی که او را نصیحت می‌کند.

امام‌جواد (ع) به بخشندگی و جود در میان اهل بیت (ع) مشهور بوده‌اند. دلیل شهرت ایشان به این صفت چیست؟

در زبان عربی دو کلمه جواد و کریم معانی مختلفی دارند که باید به آنها دقت کرد. صفت جواد از ریشه جود است و به معنای سخی و بسیاربخشنده. جواد کسی است که بدون چشمداشت و انتظار جبران به دیگری می‌بخشد. ولی کریم کسی است که ممکن است که انتظار جبران و چشمداشت از طرف مقابل نیز داشته‌باشد. کریم از ریشه کرم و به معنای بسیار گذشت‌کننده از خطای دیگران است. انسان کریم کسی است که با درخواست طرف مقابل به او می‌بخشد. اما انسان جواد کسی است که همین که حس کرد کسی نیازمند است به او عطا می‌کند و می‌بخشد. البته بعضی هم عکس همین معنا را درباره این دو صفت ذکر کرده‌اند. به هرحال امام (ع) بسیار اهل بخشندگی بوده‌اند و دو صفت کریم و جواد به صورت توامان در وجود گرانقدر ایشان وجود داشته‌است. همچنین ایشان در رفتار خود به طور عملی مساوات داشته‌اند. همین مساواتی که امروز ما در بحث کمک به همنوعان در زلزله، سیل، کرونا و بلایای دیگر نیز در کشور خود در قالب کمک مومنانه شاهد آن هستیم. اینها همه مصادیقی از مواسات در جامعه‌اسلامی است. روایات در این خصوص بسیار زیاد است. در روایات آمده حضرت حدود ۱۱۰شاگرد تربیت کرده‌اند که خود این شاگردان نمونه و مصداق عینی برای جود و بخشش علمی حضرت هستند. از جمله این شاگردان حضرت عبدالعظیم‌حسنی، زکریابن‌آدم، فضل‌بن‌شاذان و جناب بزنتی هستند. مجموعا از حضرت ۲۵۰حدیث به ما رسیده‌است.

در روز ولادت این امام (ع)، کسانی که از صحن و سرایشان دورند، چگونه عرض ارادت کنند؟ توصیه خود ائمه و معصومین(ع) در این خصوص چیست؟

ما که توفیق نداریم امسال مشرف بشویم و مرقد مطهر کاظمین را زیارت کنیم، باید توجه داشته‌باشیم زیارت حضرات معصومین(ع)، در درجه اول زیارت دل است. هرکجا هستیم چه در خانه چه در محل کار یا هرجای دیگر، کافی است برای لحظه‌ای ذهن خود را متمرکز کنیم و یکی از زیارت‌نامه‌های مربوط به حضرات معصومین(ع) مثلا زیارت جامعه کبیره، زیارت امین‌ا... یا زیارت خود حضرت را بخوانیم و بسیاری از ابعاد شخصیتی آن حضرت را که در این گفت‌وگو هم نشد به آنها اشاره کنیم، با خواندن این زیارات دریابیم. اگر نمی‌توانیم یا فرصت آن را نداریم کل زیارت را بخوانیم هم با یک سلام به آن حضرت می‌توان به ایشان عرض ارادت کرد و از برکات معنوی ارتباط با امام معصوم(ع) بهره برد. خوب است بدانیم خصایص و ویژگی‌های امام(ع) با زیارت حضرت به زائرش اعطا می‌شود، همان‌طور که امام اهل جود و بخشش هستند، ما نیز با زیارت ایشان این صفت را از ایشان می‌آموزیم. همان‌گونه که ایشان زود از خطای دیگران درمی‌گذشتند ما نیز خطاپوش و خطاپذیر خواهیم‌شد. در واقع این صفات جمالی و جلالی می‌توانند در وجود ما به اندازه ظرف وجودمان متبلور شوند. در ابتدای گفت‌وگو عرض شد امام‌ جواد (ع) فرمودند احیای امر ما را انجام دهید. یکی از مصادیق احیای امر همین زیارت حضرات‌معصومین (ع) است.

پیمان طالبی - ادبیات و هنر / روزنامه جام جم