در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
تاریخچه
تعبیر رویای «ایران رود»
انتقال آب از دریای خزر به سمنان یکی از جنجالیترین طرحهای انتقال آب در ایران است. سابقه انتقال آب از دریای خزر و دریای عمان به کویر مرکزی ایران را میتوان در طرح قدیمی «ایران رود» جستوجو کرد. این طرح که سودای اتصال دریای عمان و خزر را در سرمیپروراند به دلیل نبود امکان اجرا، به تاریخ سپرده شد اما زمینهساز شکلگیری طرحهایی برای انتقال آب از خزر، خلیج فارس و دریای عمان به کویر مرکزی ایران شد. طرحهایی که هر کدام مشکلات فراوانی دارند و در صورت اجرا، صدمات جبرانناپذیری به محیط زیست کشور وارد خواهند کرد.
انتقال آب به صورت جدی برای نخستین بار در روزهای پایانی دولت اصلاحات مطرح شد. مطالعات مرتبط با طرح انتقال آب خزر به سمنان در کارگروه «بررسی تامین آب استان سمنان» در تاریخ هشتم تیرماه 84 با حضور معاون اول رئیسجمهور وقت یعنی محمدرضا عارف و وزیر نیرو-حبیبا... بیطرف- به تصویب رسید.
این طرح اما تا مدتها معلق ماند تا اینکه در پی مصوبه هیأت دولت در سفر استانی سمنان در چهاردهم دی89 و در دولت محمود احمدینژاد به وزارت نیرو و سرانجام در تاریخ سیام خردادماه 91 به شرکت «توسعه منابع آب و نیروی ایران» بهعنوان مجری ابلاغ شد. در همان زمان، عدهای این طرح را برخلاف ادعای مسؤولان، مخرب محیط زیست دانستند و خواستار توقف آن شدند و عدهای هم بهرهوری اقتصادی آن را نشانه گرفتند. برخی از نمایندگان مجلس این طرح را از لحاظ اقتصادی توجیهپذیر ندانستند، اما در ادامه سریالِ نادیده گرفتن مجلس توسط دولت قبلی، این طرح در یک نمایش پرسروصدا با حضور لودرها و بیلهای مکانیکی رسما آغاز شد، اما به دلایلی هرگز به صورت واقعی به مرحله اجرا نرسید و در حد همان برافراشتن بیل لودرها باقی ماند.
درختانی که سلاخی میشوند
در بیانیه انجمن جنگلبانی میتوان اطلاعات شگفتانگیزی از میزان تخریب محیطزیست با اجرای این طرح بهدست آورد. فارغ از همه هزینههای اقتصادی و اجتماعی که در این گزارش هم به آن اشاره شده است آنطور که در این بیانیه آمده قرار است بیش از ۴۰۰۰اصله درخت قطع ممنوع ارس و بیش از ۲۶ هزار اصله درختان جنگلی هیرکانی (و بیش از ۵۰ هزار پایه با احتساب درختچههای جنگلی) به همراه چندین میلیون تن خاک مرغوب جنگلی در طول مسیر نابود شود که ضربه غیرقابل جبرانی به اکوسیستم حساس جنگلهای ارس و نیز جنگلهای هیرکانی، به عنوان میراث جهانی است.
زمان و سرمایهگذار هنوز مشخص نیست
امیر عبدوس، مدیرکل حفاظت محیطزیست استان سمنان نیز در گفتوگو با ما درباره زمان اجرای پروژه انتقال آب میگوید: هنوز زمان دقیق اجرای پروژه مشخص نیست و ابتدا باید سرمایهگذار مشخص شود.
آنطور که او میگوید تا یک ماه دیگر باید ملاحظات زیست محیطی پروژه مشخص شود، مثل اینکه تخلیه باید از چه عمقی انجام شود یا محل دپوی مصالح کجا باشد.
نظر محیطزیستیها
فاجعهای بزرگتر از بمب اتم
بدیهی است که دوستداران محیطزیست از اولین دسته مخالفان این طرح باشند. برای فهرست موافقان و مخالفان طرح انتقال آب حساب نمایندگان مجلس و دولتیها را جدا کردیم تا شائبه منفعت در میان نباشد. با همین غربالگری ساده میتوان متوجه شد تقریبا همه کارشناسان جدی حوزه محیطزیست در دسته مخالفان این طرح قرار میگیرند.
محمد درویش، عضو هیأت علمی مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع میگوید در طرح انتقال آب خزر به سمنان میلیاردها پول خرج میکنیم تا کیفیت زندگی مردم را پایین بیاوریم؛ این فاجعه بزرگتر از انفجار اتمی است.
هادی کیادلیری، کارشناس جنگل معتقد است « 63 کیلومتر از طرح شیرین سازی و انتقال آب خزر به کویر مرکزی از قلب جنگلهای هیرکانی میگذرد. چه اتفاقی باید بیفتد که دستگاه متولی جنگل متوجه اوضاع وخیم منابع طبیعی بشوند و این نابودی را ببینند؟ اینکه ما میگوییم 30 سال دیگر جنگلهای شمال از بین میرود حرف نیست، واقعیت است. وظیفه سازمان جنگلهاست که به طرح انتقال آب خزر ورود کند و مقابل تخریبها بایستد.
پروفسور علی یخکشی، بنیانگذار دانش محیط زیست در دانشگاههای ایران هم میگوید: تهیه آب از راه انتقال آب خزر به کویر، علاوه بر تخریبهای فراوان بسیار گران نیز تمام میشود. اگر بخواهیم آب خزر را در ساحل شمال شیرین کنیم شوری به جامانده در خزر، تمام آبزیان این دریاچه را از بین خواهد برد و اگر در مقصد شیرین کنیم، خاک مقصد شورتر و کویریتر خواهد شد. علاوه بر آن، این انتقال، جنگلهای هیرکانی را به شدت در خطر تخریب و نابودی قرار میدهد؛ در حالی که دریاچه خزر، میراث بینالمللی است که حیات آن برای اکوسیستم زمین اهمیت دارد و نابودی آن بر کشورهای زیادی از جمله ایران، آثار بسیار جدی و ناگواری خواهد گذاشت.»
پرویز کردوانی، پدر علم کویرشناسی ایران هم در رابطه با این طرح میگوید: تامین نیاز آبی مردم ایران بهدلیل نبود فرهنگ صرفهجویی و استفاده بهینه از منابع آب امکانپذیر نیست و به همین دلیل با شرایط فعلی حتی اگر آب دریای خزر به شهرهای مرکزی منتقل شود، باز هم پاسخگوی مصرف مردم نخواهد بود.
نگاه مجلس
شمالیها و جنوبیها
در همه این سالها که حرف از طرح جنجالی انتقال آب خزر به سمنان بود در مجلس موافقان و مخالفان این طرح به دو دسته نمایندگان مردم سمنان و البته نمایندگان استانهای شمالی تقسیم میشد. اما با جدی شدن اجرای این طرح موازنه موافقان و مخالفان در بهارستان هم تغییر پیدا کرد. دیروز حدود ۴۰نماینده مجلس شورای اسلامی در نامهای خطاب به حسن روحانی، رئیسجمهوری ایران، مخالفت خود با طرح انتقال آب خزر به کویر مرکزی و استان سمنان را اعلام کردهاند.
این نمایندگان در نامه خود از حسن روحانی خواستهاند تا از اجرای طرح انتقال آب خزر به کویر مرکزی و استان سمنان که نتیجه آن به گفته آنان «نابودی محیطزیست» و «فرسایش سرمایه اقتصادی و اجتماعی است»، جلوگیری کند.
شماری از نمایندگان استانهای شمالی گیلان، مازندران و گلستان پلاکاردهایی نیز به همراه داشتند که بر آنها شعارهایی همچون «نه ملت به انتقال آب دریای خزر»، «استیضاح وزیر نیرو فوری»، «مردم اجازه نابودی دریای خزر را نمیدهند»، «انتقال آب خزر، نابودی محیطزیست» و «بلای زایندهرود و ارومیه را بردریاچه خزر تکرار نکنیم» بر آنها نوشته شده بود.
اعتراض و تجمع نمایندگان پس از انتشار نامه عیسی کلانتری، رئیس سازمان محیطزیست ایران، مبنی بر «بلامانع» بودن انتقال آب دریای خزر به سمنان انجام گرفته است. این نمایندگان پیش از این نیز بعد از سخنرانی روحانی در مجلس درباره قصد دولت مبنی بر انتقال آب خزر به سمنان، بهشدت به این تصمیم اعتراض کردند.
نگاه دولت
موافقان صاحب نفوذ
در دسته مخالفان هر چقدر تعداد افراد زیاد است، اما در دسته مقابل کمتر موافقی میتوان یافت. البته که تلخی ماجرا آنجاست که قدرت اجرایی همین اقلیت موافق با این طرح بیشتر از همه مخالفان طرح است. عیسی کلانتری رئیس سازمان محیط زیست ایران و البته رئیسجمهور را مهمترین موافقان این طرح باید دانست.
عیسی کلانتری یکی از اصلیترین موافقان طرح انتقال آب خزر به استان سمنان است. او در اینباره گفته است: «در همه جای دنیا در حاشیه دریاها دهها میلیارد مترمکعب آب شیرین میشود و همه دنیا میتوانند استفاده کنند، الا ما چراکه چهار تشکل زیستمحیطی به آن معترض هستند. میخواهند به ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار نفر از جمعیت این مناطق (استانهای یزد و سمنان) آبی داده نشود و این جمعیت به تهران مهاجرت کنند.» او اعلام کرده «چگونه است که نوبت ما که میشود، فقط سالیانه یک میلیارد مترمکعب آب شیرین میکنیم تا نیازمان را تامین کنیم همه سر و صدا میکنند. رسانههای ما نباید ضد وطن باشند.»
رئیسجمهور اما درباره این طرح دوپهلو حرف زده است. در جمع مردم سمنان به شکلی و در جمع مردم خطه شمال به نوعی دیگر. او در آبان سال گذشته در جمع مردم سمنان اعلام کرد «در حال حاضر زیربنای مساله انتقال آب به استان سمنان بررسی و حل و فصل شده و هیچ مانعی برای سرمایهگذاری وجود ندارد.» اما دو ماه بعد یعنی در دی ماه سال 97 در جمع مردم گلستان به نوعی دلجویی کرد و گفت: « آب دریای خزر اول برای مردم سواحل این دریا است، بعد از آن اگر نیاز شد برای حل مشکل کمآبی دیگر استانها مورد استفاده قرار خواهد گرفت.»
روشهای جایگزین
صرفهجویی
انتقال آب دریای خزر هیچ توجیه اقتصادی ندارد، باعث تخریب جنگلهای هیرکانی میشود، اکوسیستم دریای خزر را از بین میبرد و باعث شورتر شدن دریا میشود و دهها دلیل دیگر همه به بهانه اینکه سمنان تشنه است و آب میخواهد. جالب اینکه اگر هدف طرح این است چرا به راههای جایگزین و کم هزینهتری فکر نشده است. جالب اینکه بدانیم در ایران فقط در بخش کشاورزی حداقل ۱۵ میلیارد متر مکعب آب طی یک سال قابل صرفهجویی است. از این رو نباید به روشهای گرانقیمت تهیه آب شیرین روی آورد و به جای آنکه سرمایهای را برای نمکزدا کردن آب به کار بگیریم، اقدامات بهینهسازی در بخش کشاورزی انجام دهیم، چرا که ممکن است اقدامات بهینهسازی در زمینه کشاورزی آب بیشتری نسبت به شیرین کردن آب دریای خزر فراهم کند.
هزینههای طرح
6000 میلیارد تومان
فارغ از همه تبعات محیطزیستی این طرح و حتی تبعات بالای اجتماعی و اقتصادیاش، این طرح از نظر اقتصادی هم مقرون به صرفه نیست. آنقدر که پرفسور یخکشی معتقد است هزینه یک لیتر آب شیرین شده ماحصل از این طرح بیشتر از تولید یک لیتر کوکاکولا خواهد بود.اما هزینه انتقال آب خزر به سمنان چقدر است؟ محمد رهبری مجری سابق طرح مطالعات نمک زدایی و انتقال آب از دریای خزر در رابطه با هزینه سرمایهگذاری و اجرای این طرح میگوید: هزینه سرمایهگذاری و اجرای این طرح با توجه به محاسبات صورت گرفته در سال 96 و قبل از تحولات اخیر اقتصادی در کشور حدود 5100 میلیارد تومان برآورد شده است. البته نحوه تامین مالی این طرح از محل بودجه عمومی شامل مبلغی بالغ بر 3800 تومان به ازای هر متر مکعب محاسبه شده است و هزینه اجرای آن از محل صندوق توسعه ملی 4200 تومان همچنین تامین مالی از طرف بورس و با توجه به پیشبینی بهره سالانه 20 درصدی برابر 5700 تومان به ازای هر متر مکعب برای سال 95 در نظر گرفته شده است.
پیش از این هم ایرج حیدریان، مدیرعامل شرکت آب منطقهای استان سمنان در رابطه با هزینه انتقال آب خزر به سمنان اعلام کرده بود طرح انتقال آب از دریای خزر به سمنان در فهرست بهای مالی سال ۱۳۹۵، حدود ۶۰۰۰ میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد.
شیوه انتقال آب
جنگل لوله
آنطور که از جزئیات این طرح بر میآید، قرار است این طرح به صورت دو خط لوله به طول ۱۶۰کیلومتر از سواحل دریای خزر در مجاورت نیروگاه نکا آغاز و پس از عبور از شالیزارها و مناطق جنگلی در استان مازندران در مسیر خط لوله نکا- ری، امتداد و از منطقه دوآب وارد منطقه خطیرکوه در استان سمنان شود و خطوط لوله درنهایت با عبور از تونل چشمه روزبه در حوالی شهر شهمیرزاد به دو شاخه تبدیل خواهد شد که یک خط لوله به سمت دامغان و شاهرود به طول ۱۷۲ کیلومتر و دیگری به سمت سمنان به طول ۱۳۲ کیلومتر کشیده خواهد شد. لولهگذاری و ساخت ایستگاههای متعدد پمپاژ، ایجاد جاده دسترسی و عبور ماشینآلات سنگین از کهنترین و حیاتیترین رویشگاه سبز ایران یعنی جنگلهای هیرکانی برای انتقال آب خزر به سمنان، سبب تکه تکه شدن و آسیب جبرانناپذیر به این پهنه جنگلی بهشدت حساس میشود.
عزیز عابسی محقق، پژوهشگر و استاد دانشگاه در رابطه با همین لولهگذاری و تاثیراتش بر محیطزیست به ایسنا میگوید: انتقال آب شور به مقصد، بهدلیل آنکه از لحاظ فنی، نمکزدایی صددرصد آن به روشهای معمول اساسا امکان پذیر نبوده و هزینه پمپاژ آب به ارتفاع 2300متری بالاخص برای آب شور با چگالی بالا سرسامآور بوده، بسیار دور از منطق اقتصادی و مهندسی است؛ علاوهبر این، مشکلات خوردگی خطوط لوله و نشتهای محتمل در مسیر خط انتقال، ریسکهای اقتصادی آن را در کنار نگرانیهای زیستمحیطی بهشدت افزایش میدهد.
میثم اسماعیلی
جامعه
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در واکنش به حمله رژیم صهیونیستی به ایران مطرح شد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
رییس مرکز جوانی جمعیت وزارت بهداشت در گفتگو با جام جم آنلاین:
گفتوگوی «جامجم» با سیده عذرا موسوی، نویسنده کتاب «فصل توتهای سفید»
یک نماینده مجلس:
علی برکه از رهبران حماس در گفتوگو با «جامجم»: