عزایی کهن در محله‌ای تاریخی

در این منطقه همه چیز با محله‌های مدرن‌شده غرب تهران متفاوت است. از آب و هوا گرفته تا شکل و شمایل خانه‌ها، کوچه‌ها و خیابان‌ها. اینجا هنوز درخت‌های قطور چندده‌ساله، خانه‌های حیاط‌دار یک طبقه و کوچه‌های تنگ و ترش به وفور پیدا می‌شود. برای همین عجیب نیست که هنوز هم کنی‌ها رسم کهن عزای اباعبدا...(ع) را در همان حسینیه‌های قدیمی خود برگزار می‌کنند. حسینیه‌هایی که اسناد باقیمانده از وقف‌نامه‌هایشان نشان می‌دهد هرکدام بین یک تا دو قرن قدمت دارند.
170 سال اقامه عزا با همت مردم محل
اگر از خیابان معروف به ایستگاه یخچال وارد بافت تاریخی منطقه کن شویم، نخستین حسینیه‌ای که بر سر راهمان قرار می‌گیرد، حسینیه اسماعیلیون است که چند سالی است به «الغدیر» تغییر نام داده. خیابان زینعلی را به طرف پایین می‌رویم تا به این حسینیه برسیم. اذان مغرب را تازه گفته‌اند و چند دقیقه‌ای است نماز جماعت در مسجد پایین حسینیه به پایان رسیده. هیات هنوز خیلی شلوغ نشده، اما کوچه‌های اطراف پر است از مردان، زنان و کودکانی که آرام آرام به سوی آن گام برمی‌دارند.
با کمک دوستی قدیمی که کن و محله‌هایش را به ما معرفی می‌کند، پی یکی از بزرگ‌ترهای هیات می‌گردیم. بعد از کمی پرس‌وجو به علی محمدی می‌رسیم که از اهالی قدیمی محله و عضو هیات‌امنای حسینیه الغدیر است. 62 ساله است و می‌گوید جد اندر جد ساکن کن بوده‌اند. از قدمت حسینیه که می‌پرسیم، پاسخ می‌دهد اینجا 170 سال پیش ساخته شده است. برای اثبات حرف خود نیز کاشی نصب شده در طاق‌نمای درگاه ورودی را نشانمان می‌دهد که روی آن نوشته شده تاسیس 1228 هجری شمسی.
محمدی توضیح می‌دهد ملک اینجا را همان 170 سال پیش یکی از خیران اهل کن وقف کرده است. ملکی که 650 متر زیربنا دارد و تا حدود 40 سال پیش دیوارهای آن خشتی بود و سقف هم نداشت. اما آن‌طور که او تعریف می‌کند، در دهه 60 اهالی محله اسماعیلیون دور هم جمع شدند، یا علی گفتند و با اهدای کمک‌های نقدی و غیرنقدی، حسینیه را از نو بنا کردند؛ با دیوارهای آجری و سقف شیروانی؛ طاق‌نماهای هلالی را هم که همه خشت و گلی بود، تخریب و به جای آنها دور تا دور حسینیه را با طاق‌نماهای آجری تزئین کردند.
وقف در راه عزای اباعبدا...(ع)
نوحه‌خوان کم‌کم دم می‌گیرد و عزاداران هیات، مهیای سینه‌زنی می‌شوند. ما نیز با پیرمرد اهل محله اسماعیلیون خداحافظی می‌کنیم و راهی یکی دیگر از محلات کن می‌شویم. خیابان طاهری را حدود 400 متر به طرف غرب می‌رویم تا به محله سرآسیاب و حسینیه قدیمی آن برسیم. جلوی در ورودی حسینیه، چناری قطور قرار گرفته که به گفته اهالی محل، قدمتی حداقل 300 ساله دارد.
شکل و شمایل کلی حسینیه سرآسیاب نیز مانند حسینیه اسماعیلیون است، با این تفاوت که طاق‌نماهای این حسینیه دو طبقه است و در هر کدام از طبقات آن، هنوز تیرک‌های چوبی که حکم سقف این طاق‌نماها را دارند، از ده‌ها سال پیش باقی مانده‌اند. در مرکز این حسینیه نیز حوضی قرار دارد که در سال‌های اخیر آن را نوسازی کرده و آبنمایی درونش قرار داده‌اند. دور تا دور حسینیه نیز پرچم‌های سیاه، علامت‌ها و پارچه‌نوشته‌هایی را آویزان کرده‌اند که هیاتی‌های اینجا معتقدند از عمر بیشتر آنها بیش از 60 سال می‌گذرد.
به میانه مراسم عزاداری می‌رسیم. چراغ‌ها خاموش است. جوان‌ترها در وسط هیات ایستاده‌اند و سینه می‌زنند. پیرترها نیز روی سکوی داخل طاق‌نماها نشسته و به نشانه ماتم سر در گریبان برده‌اند. به نظر می‌رسد بیشتر از 500 عزادار در قسمت مردانه حضور دارند و احتمالا همین تعداد نیز در قسمت زنانه که با پارچه‌ای برزنتی از مردانه تفکیک شده، حاضر هستند.
از اهالی هیات می‌خواهیم که یکی از بزرگ‌ترهای حسینیه را به ما معرفی کنند و آنها هم ما را یک راست می‌برند پیش حسن حاج‌شعبانعلی که متولی اصلی حسینیه است و نتیجه بنیانگذار و واقف این محل. می‌گوید جد او 180 سال پیش ابتدا این حسینیه را ساخت و بعد هم مغازه‌های اطراف آن را به همراه یک باغ وسیع در جاده سولقان خرید. سپس وصیت کرد تا دنیا دنیاست باید سود حاصل از آن باغ و این مغازه‌ها همه خرج امورات حسینیه شود. وصیتی که به گفته حاج‌شعبانعلی 74 ساله، او و پدرانش تا امروز به آن عمل کرده‌اند و پسرانش نیز موظفند به آن عمل کنند.
آن‌طور که متولی حسینیه سرآسیاب می‌گوید، بنای این هیات برخلاف دیگر حسینیه‌های تاریخی کن از همان ابتدا با آجر ساخته شده. به همین دلیل، این حسینیه مثل دیگر هیات‌های قدیمی این منطقه هیچ‌گاه تخریب و نوسازی نشده و همه دیوارها و طاق‌نماهای آن از همان ابتدا تا امروز به همین شکل باقی مانده‌اند. او تعریف می‌کند تنها تغییری که در تمام این سال‌ها در ساختمان حسینیه انجام شده، اضافه شدن سقف کاذب آن است که این کار هم در سال‌ها اول بعد از پیروزی انقلاب صورت گرفته.
حاج‌شعبانعلی تاکید دارد مراسم عزاداری این سال‌های حسینیه‌های تاریخی کن هنوز همان صفای دوران قدیم را دارد. او معتقد است مهم‌ترین تفاوت بین عزاداری امروز این منطقه با سال‌های گذشته چند برابر شدن جمعیت آن است. متولی حسینیه سرآسیاب در این باره به وصیت جد خود اشاره می‌کند و می‌گوید: در وصیتنامه ایشان آمده است که خاندان ما باید شب‌های تاسوعا و عاشورا، حداقل هر شب 15 من تبریز معادل 90 کیلوگرم برنج بریزد، اما الان وزن برنج مخصوص طبخ غذای هیات فقط در همین دو شب از یک تن نیز بیشتر می‌شود. این نشان می‌دهد که جمعیت کن در این سال‌ها بیش از ده برابر شده که علت اصلی آن هم علاوه بر رشد جمعیت، مهاجرت مردمان غیربومی به این منطقه است.
در حسینیه‌های تاریخی منطقه کن مراسم عزاداری ماه محرم هنوز به همان شیوه سنتی برپا می‌شود. شیوه‌ای اصیل که با گذشت سالیان سال از آن هنوز هم مخاطب خود را دارد و جالب این که حضور جوان‌ترها در هیات‌های این منطقه از افراد مسن بیشتر به چشم می‌آید. انگار که قدمت این عزاداری نسل به نسل بین مردم این خطه منتقل شده و محرم امسال هم مثل همه سال‌های گذشته، پیر و جوان را پای سفره اباعبدا...(ع) گردآورده است. عزایی اصیل که قرن‌هاست جهانیان از عظمت آن در شگفت مانده‌اند و هنوز هم هیچ کس پاسخی برای سوال محتشم کاشانی پیدا نکرده و نفهمیده «باز این چه رستخیز عظیم است کز زمین، بی‌نفخ صور خاسته تا عرش اعظم است؟»

اتحاد محله زیر پرچم حسین(ع)

مردم منطقه کن همه ساله در ایام محرم رسمی دیرینه را در عزاداری‌شان اجرا می‌کنند که نشان از وحدت و همدلی بین اهالی پنج محله این پهنه تاریخی دارد. این رسم به این شکل است که عزاداران هرکدام از پنج حسینیه کن در شب‌های تاسوعا و عاشورا و ظهر روز عاشورا با راه‌اندازی دسته‌های عزاداری به چهار حسینیه دیگر سر می‌زنند و دقایقی را در آن حسینیه‌ها مهمان می‌شوند. البته برای جلوگیری از ایجاد تداخل در مسیر حرکت این دسته‌های عزاداری، پنج هیات در آن ایام خاص مراسم خود را همزمان با یکدیگر آغاز می‌کنند و در مسیری معین تمام محدوده کن را می‌چرخند و با گذر از تک تک حسینیه‌ها، در نهایت به هیات خود بازمی‌گردند. برگزاری این مراسم نیز معمولا شش ساعت طول می‌کشد و جالب این که همه حسینیه‌ها در شب‌های تاسوعا و عاشورا قبل از این که مراسم را شروع کنند، به عزاداران شام می‌دهند تا دیگر کسی به نیت گرفتن غذا در مراسم عزا شرکت نکند.
قدمت برگزاری این رسم کهن در منطقه کن نزدیک 60 سال است و به گفته اهالی محل، پایه‌گذاری آن به شخصی به نام آیت‌ا... تهرانی که حدود نیم قرن امام جماعت کن بود، بازمی‌گردد. عالمی که در اواخر دهه 30 از سوی آیت‌ا... بروجردی، مرجع فقید شیعه، در حالی که فقط 35 سال داشت به عنوان امام جماعت این منطقه انتخاب شد و تا پایان عمر برای ایجاد وحدت و مودت بین اهالی پنج محله کن تلاش کرد. کنی‌ها خود معترفند که اگر تلاش‌های این عالم بزرگ نبود، این مودت بین اهالی پنج محله ایجاد نمی‌شد و اهالی منطقه هنوز هم در آتش اختلافات طایفه‌ای سالیان گذشته خود می‌سوختند.

محمدحسین خودکار
جامعه