نمایی باز از یک هولوکاست انگلیسی

چه اتفاقی بین طراح صحنه و کارگردان می‌افتد تا یک دکور خوب برای یک فیلم سینمایی تدارک دیده شود؟
باید یک همفکری و تبادل نظر درستی بین این دو نفر اتفاق بیفتد. به عنوان مثال برای فیلم یتیم‌خانه ایران زمانی که من و ابوالقاسم طالبی (که علاوه‌بر کارگردان، نویسنده فیلمنامه هم بودند) فیلمنامه را دورخوانی می‌کردیم، یک‌سری از بخش‌ها و سکانس‌ها را بررسی می‌کردیم، در مورد چگونگی طراحی دکورها صحبت می‌کردیم و .... اینها البته مربوط به دکور است. در مورد طراحی لباس و ابزار و هر آنچه مربوط به کار است هم باید بحث و تبادل نظر و در نهایت جمع بندی دقیقی بین طراح صحنه و لباس با کارگردان صورت پذیرد تا منجر به خروجی قابل قبولی شود.
از آنجا که فیلم یتیم‌خانه ایران مضمونی تاریخی دارد و ماجرای قحطی فراگیر ایران در زمان جنگ جهانی اول و حضور نیروهای نظامی روس و انگلیس در ایران را روایت می‌کند، شما برای تطابق فضاسازی این فیلم با آن دوره از تاریخ (اواخر دوره قاجار و شروع جنگ جهانی اول) چقدر از مستندات و تخیل‌تان بهره گرفتید؟
خوشبختانه برای این فیلم مستندات زیادی موجود بود. ما تحقیقات بی‌شماری در سایت‌های داخلی و خارجی انجام دادیم و حتی چند جلد کتاب در این باره از انگلیس برای ما آوردند و مترجمان زبده‌ای آنها را به فارسی ترجمه کردند که از جمله این کتاب‌ها می‌توانم به خاطرات ژنرال لیونل دنسترویل (فرمانده نیروی دنسترفورس بود که برای اشغال باکو از همدان به انزلی و در ژوئن ۱۹۱۸ از انزلی به باکو حرکت کرد اشاره کنم. این نیروی هزارنفره انگلیسی همراه نیروهای بیچراخف در منجیل با نیروهای جنبش جنگل به رهبری میرزا کوچک خان درگیر شدند که منجر به شکست جنگلی‌ها از قوای مجهز تحت فرمان انگلیسی‌ها شد. خلاصه کتاب‌های مختلفی ترجمه و خوانده شد، فیلم‌های مختلفی از آرشیوهای دولتی و خصوصی دیده شد تا در نهایت ما به جمع‌بندی مناسبی جهت طراحی و ساخت این فیلم رسیدیم. به جرات می‌توانم بگویم در این فیلم فضاسازی، شکل ادوات نظامی و طراحی لباس قشون قزاق‌ها، روس‌ها و انگلیسی‌ها با تحقیقات دقیق و مفصلی انجام شده به شکلی که امروز می‌تواند به عنوان مرجعی برای استنادهای بعدی مورد استفاده قرار بگیرد.
طراحی صحنه و لباس آثار تاریخی چه تفاوتی با دیگر فیلم‌ها دارد؟
برای طراحی صحنه و لباس در هر فیلمی تحقیق و پژوهش لازم است. ما حتی نمی‌توانیم به راحتی از کنار یک فیلم رئال و شهری هم بگذریم. چون در فضاسازی یک فیلم باید نکات و ظرایفی اعمال شود که حس و حال فیلم را بهتر به بیننده منتقل کند. حالا در فیلم‌های تاریخی این مساله شکل وسیع‌تر و مستندتری به خود می‌گیرد. اکثر مردم ما بسیار تاریخ‌دوست هستند و از آنجا که کشور ما تاریخی بسیار غنی دارد، کار درباره فیلم‌های تاریخی دقت زیادی می‌خواهد. پایه و اساس فیلم‌های تاریخی به فضاسازی و دکور فیلم برمی‌گردد. به همین دلیل من به عنوان طراح یک کار موظف هستم دقیق و حساب‌شده کارم را انجام دهم و چیزی را تحریف نکنم. مثلا در فیلم یتیم‌خانه ایران ما مجبور به ساخت حتی ماشین شدیم و طوری آن را ساختیم که با مستندات تاریخی مطابقت داشته باشد. چاره‌ای هم جز این نداشتیم، چون آن شکل ماشین‌ها اصلا در ایران کنونی موجود نیست.
محل فیلمبرداری فیلم یتیم‌خانه ایران را یادتان هست؟
بخشی از دکورها مثل دکور یتیم‌خانه و قبرستان در زرنان (نزدیک شهریار) ساخته شد، بخشی در شهرک غزالی، در قزوین و بخشی در اطراف اردبیل و خلاصه که در فضاهای مختلف دکورها را ساختیم، اما عمده مکان فیلمبرداری در منطقه زرنان و شهرک غزالی بود.
خودتان چقدر به تاریخ علاقه‌مند هستید؟
خیلی زیاد. اساسا به نظرم یک طراح باید خودش را با فضای پیرامونش به روز کند که نیازمند لااقل آگاهی کامل از تاریخ کشورش است. من هم همیشه علاقه‌مند به تاریخ در زمینه‌های مختلف معماری، البسه، آداب و سنن و... بودم و در این باره بسیار تحقیق می‌کردم. یتیم‌خانه ایران هم باعث شد من در مورد آن بازه تاریخی در ایران بیشتر بخوانم و لازم می‌دانم در اینجا به این نکته مهم اشاره کنم که این فیلم در حقیقت برگی از تاریخ ماست که مهجور مانده. در اواخر دوران قاجار که شاهان هیچ چیزی از مملکت داری نمی‌دانستند جنگ جهانی اول شروع می‌شود. در آن زمان روسیه از شمال و انگلستان از جنوب قوای خود را در خاک ایران تخلیه و عملا خاک کشور ما - که بی‌طرفی‌اش را اعلام کرده بود -تبدیل به معبر و گذرگاه خود می‌کنند! این دوره از تاریخ ما و هولوکاستی که در ایران رخ داد را کجا آورده‌اند؟ ما حتی در کتاب‌های درسی کشور خودمان هم به‌راحتی از آن عبور می‌کنیم! انگار نه انگار که جمعیت ایران در آن زمان بر اثر اشغال قوای بیگانه، قحطی، بیماری و... از 20 میلیون نفر به ده میلیون نفر کاهش پیدا کرده! ما در آن دوره هم به شکلی درگیر تحریم بودیم. آن زمان ارتش انگلیس ورود غلات، گندم و خیلی از مایحتاج مردم را به داخل ایران ممنوع کرده بود و به بازرگانان خارجی اجازه ورود به داخل را نمی‌دادند. امروز ما موظف هستیم تاریخمان را به نسل بعد منتقل کنیم و متاسفانه باید بگویم در مورد بزرگ‌ترین هولوکاست تاریخ بشر که جمعیت کشورمان را نصف کرده، اهمال کردیم! اسرائیل را ببینید که چطور با مظلوم‌نمایی اتفاقی که برای یهودی‌ها در آلمان افتاده را بزرگ جلوه می‌دهد! حالا مقایسه‌اش کنید با ما و این‌که چقدر مظلومیت ایرانی‌ها و جنایت انگلیس در آن دوره تاریخی را به دنیا و حتی مردم کشور خودمان شناساندیم.
به نظر شما در کنار هم قرار گرفتن طراح صحنه و طراح لباس در یک فیلم کاری درست است یا باید هریک از این کارها را فرد متخصص خود انجام دهد؟
در بعضی کارها وقتی طراحی صحنه و لباس را یک نفر انجام می‌دهد نتیجه کار یکدست‌تر می‌شود، اما از سوی دیگر به عهده گرفتن این دو وظیفه سختی زیادی را به دوش یک فرد می‌اندازد. چون در طرح‌‌های سنگین طراحی صحنه و لباس به‌شدت انرژی‌بر است. به هر حال به اقتضای شرایط فیلم و بنابر صلاحدید کارگردان، طراح صحنه و لباس می‌توانند از هم جدا باشند که در این صورت البته باید هماهنگی و تعامل درستی بین دو نفر باشد. البته اگر نظر شخصی خود من را هم بخواهید، به نظرم تفکیک این دو حوزه از یکدیگر بهتر به موفقیت یک کار کمک می‌کند.
در حال حاضر مشغول چه کاری هستید؟
اکنون مشغول سریال «پس از آزادی» به کارگردانی محمدعلی باشه آهنگر هستم.

باران حیدری

سینما