خانم‌ها و هراس رانندگی

از رانندگی‌های آهسته، با احتیاط، سرعت کم و کسل‌کننده برخی خانم‌ها که باعث ترافیک و هرج و مرج می‌شود، پارک‌های دوبلی که به جای 30 سانتی‌متر، مترها با جدول خیابان فاصله دارد گرفته تا استیصال راننده خانمی که هنگام دور زدن یا نیم کلاج با بوق زدن‌های مکرر، متلک‌ها و بد و بیراه دیگر رانندگان مواجه می‌شود تنها نمونه‌هایی از صحنه‌ها و داستان‌های مختلفی از رانندگی خانم‌هاست که در سطح خیابان‌ها شاهد آن هستیم.
خانمی به من می‌گفت: «با آن که من مدیر یک موسسه هستم و کارمندان مرد و زن زیادی فرمانبردارم هستند اما با این حال از بنزین زدن به شدت ترس و وحشت دارم. او می‌گفت از این که نتوانم باک بنزین را باز کنم یا این‌که هنگام بنزین زدن دچار لرزش دست شوم و بنزین بیرون بریزد و متصدی پمپ بنزین پیش همه مردان مرا توبیخ و سرزنش کند یا به من بخندند و ضایع شوم به شدت احساس شرم و ترس دارم. دیدن این صحنه‌ها گزاره‌های تغییرناپذیر«خانم‌ها بد رانندگی می‌کنند»؛ «خانم‌ها از رانندگی کردن ترس دارند» موجب نقش بستن در
ذهن مان می‌شود که به‌واسطه تکرار مکرر آن نیز، بسیاری از ما باورمان می‌شود خانم‌ها نمی‌توانند رانندگان قهاری باشند یا آن‌که آنان رانندگان ترسویی هستند که اعتباری بر کارشان نیست. متاسفانه این باورها تا آنجا در وجودمان ریشه ‌دوانده که مثال‌های نقض آن نیز، تغییری در آنها ایجاد نمی‌کند.
وای راننده این ماشین زن است !
گرچه طی سال‌های اخیر، مهارت‌های اجتماعی زنان در تمام عرصه‌های اجتماعی رشد چشمگیری داشته و زنان نسبت به دهه‌های گذشته کنشگران فعالی محسوب می‌شوند اما با این حال یعنی با وجود همه این تغییرات، هنوز باورها و کلیشه‌هایی ذهنی علیه زنان وجود دارد که جایی بس تاسف است و تاسف برانگیزتر آن که زنان خود نیز آن را پذیرفته و بر آن سیاق، اندیشه و رفتار می‌کنند. در همین راستا باورها و کلیشه‌های جنسیتی مختلفی درباره رانندگی زنان مطرح است که همگی آنها موید این مهم است: «خانم‌ها بد رانندگی می‌کنند»؛ «خانم‌ها رانندگان ترسویی هستند»؛ «خانم‌ها نمی‌توانند رانندگان خوبی باشند» و... این باورهای کلیشه‌ای که هرگز منطبق بر واقعیت نیستند آنچنان از طریق گفتار، نوشتار و تصاویر به یک ایدئولوژی نهادینه و پذیرفته شده‌ای تبدیل شده‌اند که نه تنها مردان بلکه خودِ زنان نیز، علیه رانندگان هم جنس خود، به طور منفی اظهار نظر می‌کنند، آنها را مورد تمسخر و سرزنش قرار‌می‌دهند و حتی به‌طور ناشایستی رانندگان مرد بی مهارت را با اصطلاحاتی چون «فلانی زنانه رانندگی می‌کند» مورد خطاب قرار می‌دهند. و این نشان از آن است که کلیشه‌های جنسیتی نهادینه شده در مورد رانندگی زنان، چنان قدمت پایداری دارند که عدم توانایی، نداشتن مهارت و اعتماد به نفس در رانندگی، صرفا رفتاری مختص زنان تعریف می‌شود آنچنان که گویی انگار، رانندگی هنری است که نزد مردان است و بس!
مردان همیشه معترض و آماده تمسخر
مهارت نداشتن زنان در رانندگی یا حتی ارتکاب آنان به خطاهای سهوی رانندگی که برابر با احتمال ارتکاب مردان به همان خطاهاست، متاسفانه از جانب برخی افراد، بخصوص مردان، به طور مبالغه آمیزی مورد توجه قرار‌می‌گیرد. خودروی پارک شده‌ای را در نظر بگیرید که کمی از جدول فاصله دارد فقط کافی است بدانیم خانمی راننده آن است آنگاه شروع به تمسخر می‌کنیم این درحالی است که اگر متوجه شویم صاحب همان خودرو مرد است قطعا به دنبال فلسفه بافی و دلایلی خواهیم بود که علت این اشتباه را توجیه کند. متاسفانه بسیاری از مردان جامعه ما به اشتباه مرتکب این رفتار ناپسند می‌شوند. سرزنش و تمسخر کردن رانندگی زنان، آنچنان ملکه ذهن برخی از مردان شده که به طور کاملا ناخودآگاه در جست‌وجو و انتظار دیدن کوچک‌ترین خطا از جانب زنان هستند تا شروع به تحقیر و بدخلقی کنند، گویی با این کار می‌توانند خودنمایی کرده و خود را بالاتر فرض کنند!
این رفتار مشمئز کننده نه تنها ریشه در نگاه تبعیض آمیز جنسیتی دارد بلکه مزید بر علت شده و بر این مشکل دامن می‌زند. رفتار درست و به دور از تحقیر و کمک رسان مردان نه تنها فوبیای بی دلیل رانندگی در زنان را از بین می‌برد بلکه باعث ارتقای مهارت آنها در رانندگی نیز می‌شود.
زن است دیگر، نمی‌تواند...
نمی‌توانیم و نمی‌خواهیم منکر تفاوت‌های جسمی، روانی، اجتماعی، شخصیتی و از همه مهم‌تر تفاوت در ساختار مغز و حتی تفاوت در ژنتیک و توانایی‌های شناختی زن و مرد باشیم، آنچه فطرتا در نهاد زن و مرد تعبیه شده، به‌طور حتم قابل تغییر نیست و باید به یقین بپذیریم این دو جنس، در مهارت‌ها و قابلیت‌های مختلف، عکس‌العمل‌های متفاوتی دارند اما این به‌ آن معنا نیست که یک زن هرگز نمی‌تواند قابلیت فکری و رفتاری به قوت مردانه داشته باشد یا برعکس. همین وضعیت در مورد رانندگی زنان نیز مطرح است این باور در باطن اشتباه است که بپذیریم مردان نسبت به زنان مهارت رانندگی بیشتری دارند یا این باور کاملا اشتباه است که تصور کنیم راننده زن خوب راننده‌ای است که خصلت‌های مردانه در رانندگی دارد، اگرچه شاید هنگام رانندگی، برخی زنان نسبت به مردان توانایی کنترل کمتری بر شرایط داشته باشند اما تحقیقات نشان داده است زنان نسبت به مردان محتاط و قانون پذیرترند و همین دو مولفه گاهی نشانه کم مهارت بودن آنها تلقی می‌شود.
مهارت‌ها را جوری دیگر باید دید
متاسفانه تعریف، تعبیر و تفسیر ما از رانندگی و راننده خوب بودن در پایه و اساس اشکال دارد. برخی از ما به اشتباه گمان می‌بریم راننده خوب بودن یعنی شوماخری رانندگی کردن! گرچه تر و فرز بودن در کلاچ گرفتن، ترمز کردن، گاز دادن و سبقت گرفتن از مصدایق مهم مهارت در رانندگی است اما به‌عنوان شرطی لازم محسوب می‌شود نه کافی. حال اگر چه زنان ممکن است در این بخش فاقد مهارت باشند اما بی‌تردید آگاهی و رعایت اصول، قوانین و نظم رانندگی توسط آنان، که ضامن حفظ امنیت خود و دیگران است، بیش از قدرت عکس‌العمل‌های فردی آنان حائز اهمیت و توجه است. اگر با این نوع نگاه به رانندگی و مهارت‌های زنان توجه کنیم در می‌یابیم که زنان رانندگانی بس محتاط و حرفه‌ای هستند!

رانندگی خطرناک است!

برخی زنان وقتی پشت فرمان خودرویشان می‌نشینند، احساس ترس می‌کنند یا هنگام رانندگی دستپاچه می‌شوند و احساس خطر مرگ یا آن که مدام درذهن شان به تصادف کردن، ناتوانی لحظه‌ای‌شان برای تصمیم‌گیری یا از دست دادن کنترل‌شان هنگام رانندگی فکر می‌کنند، گاهی این وضعیت آن چنان پایدار است که فرد برای فرار از رانندگی مدام بهانه می‌آورد. گاهی اوقات علت ترس از رانندگی به دلیل تجربه حوادث تلخی چون تصادف یا مرگ و میر در گذشته است. اگر چه گاهی نیز این ترس ماحصل تربیت و آموزش اشتباه یا احساسات منفی و مبالغه‌آمیز یا توصیه‌های ناموجه اطرافیان در مورد رانندگی است، مثل پدر یا مادری که به اشتباه و فقط صرفا به‌منظور افزایش قدرت توجه و تمرکز فرزند خود هنگام رانندگی، مدام درباره حوادثی تلخی که پیامد بی‌احتیاطی در رانندگی است، صحبت می‌کنند، باعث ایجاد ترس و تقویت آن می‌شوند. تلقینات منفی ضمیر ناخودآگاه را تحت تاثیر قرار‌داده و باعث ریشه دار شدن ترس در آن می‌شود؛ «رانندگی خطرناک است» پیام همیشگی ضمیر ناخودآگاه این گروه از زنان است که ترس از رانندگی را در آنان تقویت می‌کند.

نسرین صفری / روان‌شناس بالینی