معلم متعهد، جنگجوی پرهیزکار

ناشناس از این جهت که حقش بیش از اینهاست و کسی او را نمی‌شناسد. این حرف هم ادعا نیست و با یک مرور در اطراف خود می‌توانیم آن را ثابت کنیم!
طی این سال‌ها کتاب‌های مختلفی درباره چمران منتشر شده و هرکدام بخشی از شخصیت او را نشان می‌دهد. کتاب‌هایی که برای مخاطبان گوناگون نوشته شده و می‌تواند هرکسی را به سمت خود جذب کند تا بابی باشد برای عمیق شدن در شخصیت این چهره تاریخ معاصر. از عاشقانه‌ها تا روایت‌هایی از حضور او در لبنان و آمریکا! کتاب «بینش و نیایش» یکی از کتاب‌هایی است که دو چهره متفاوت از شهید دکتر مصطفی چمران را به خواننده یا بهتر است گفته شود به آنهایی که می‌خواهند چمران را بهتر بشناسند، نشان می‌دهد. این کتاب از دو بخش «بینش» که شامل سخنرانی‌های این معلم متعهد(1) و «نیایش» که نیایش‌های دستنویس این جنگجوی پرهیزکار(2) است، تشکیل شده و همین سبب می‌شود خواننده با دو وجه از اندیشه شهید چمران روبه‌رو شود.
«ﻣﺎ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻨﺎﻗﻀﺎت اﺑﺮ ﻗﺪرت‌ها ﻧﯿﺴﺘﯿﻢ. وﻟﯽ ﻣﻌﺘﻘﺪﯾﻢ ﺗﺎ وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ اﺳﺘﻘﻼل ذاﺗﯽ و ﺧﻮد ﮐﻔﺎﯾﯽ ﺧﻮد را ﺗﺎﻣﯿﻦ ﻧﮑﻨﯿﻢ، ﺑﺎزﯾﭽﻪ ﻗﺪرت‌های ﺧﺎرﺟﯽ و سیاست‌های ﺷﻮم اﺳﺘﻌﻤﺎری ﺑﺎﻗﯽ ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﻣﺎﻧﺪ.» این برشی از بخش بینش این کتاب است که می‌بینیم این شهید چگونه بر آنهایی که دم از سازش با ابرقدرت‌ها می‌زنند می‌تازد و آنها را سرزنش می‌کند و توجه‌ها را به سوی رشد و پیشرفت داخلی جلب می‌کند و پاسخی است بر بسیاری از اما و اگرهای این روزها که اگر شهدا در روزگار کنونی بودند چه موضعی اتخاذ می‌کردند که با خواندن بخش «بینش» می‌توان از مواضع روشنگرانه این یار صدیق امام(ره) و انقلاب مطلع شد. مواضعی که در اثر گذر زمان صداقت و راستی آنها بیشتر به چشم می‌آید به خصوص این‌که چمران در شرایطی چنین مواضعی را می‌گرفته که گاهی نظرات از تعقل و تعمق بی‌بهره بودند و به دلیل شور انقلابی کمتر در آنها راهبرد و نظر مبنایی دیده می‌شده است.
در بخش نیایش نیز خواننده تصویری از دکتر مصطفی چمران می‌بیند که گویی عارفی واصل در مسیر تقرب به بارگاه باریتعالی در حال مناجات کردن است. باورپذیر نیست که این نیایش‌ها را به مرد جنگ‌های نامنظم نسبت دهیم، زیرا لطافت و زاویه نگاه چمران به‌قدری بدیع است که خواننده‌ای که این فرمانده روزهای نبرد را نشناسد باور نخواهد کرد. در این فصل خواننده عباراتی را می‌خواند که موجب حیرت است. یکی از این نیایش‌ها بنا به ادعایی که در پاورقی کتاب آمده آخرین دست‌نوشته شهید چمران پیش از شهادت است.
چمران، از سویی با موقعیت‌های اجتماعی و سیاسی ایران و جهان آشنا بود و در هر موقعیتی می‌دانست چه باید بکند و از سویی در رابطه با خدا، چنان به ریسمان توکل و عشق او چنگ زده بود و با او چنان پیمانی داشت که لحظه لحظه‌های عمرش شاهد این پیوند ناگسستنی بود.
این کتاب که حجم زیادی ندارد خواننده را در نشستی کوتاه با دریای بیکران معرفت راوی آن روبه‌رو می‌کند. دریایی که در آن خواننده خود را بی‌پرده در برابر مناجات یک مبارز می‌بیند و این موضوعی است که در کتاب‌های دیگر کمتر به چشم می‌آید، به همین خاطر «بینش و نیایش» می‌تواند کتاب خوبی برای آغاز یک دوره مطالعاتی با محوریت چمران باشد، زیرا تصویری در ذهن خواننده حک می‌کند که می‌تواند در باقی مسیر تمام مواضع و روایت‌های موجود درباره این شهید را توجیه کند و از آن دریچه به چمران بنگرد. کتاب بینش و نیایش که انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامی آن را تاکنون چند بار تجدید چاپ کرده، بر آن است که شخصیت شهید دکتر مصطفی چمران را از این دو بُعد، مورد کنکاش و بررسی قرار دهد. ابعادی که مورد غفلت بوده و زندگی این شهید را در پرتو این دو کتاب می‌توان به تماشا نشست. ابعادی که نه نشان داده شده و نه به‌فرض نشان داده شدن به چشم آمده است.
پی نوشت‌ها: 1 و 2 - اشاره به توصیف امام خمینی(ره) در پیام تسلیت به مناسبت شهادت شهید چمران دارد.

یونس فردوس

روزنامه نگار