نطنز؛ باغ‌شهری سحرآمیز

کوچه‌باغ‌هایی که در پاییز هوش از سر می‌برند...
نگاهمان اگر از گنبد باز پایین بیاید و دورنمای شهر را بنگریم، شهری را خواهیم دید پر درخت؛ شهری با باغ‌های بسیار، چنارهای کهنسال و کوچه باغ‌هایی که هنوز هم با دیوارهای کاهگلی‌شان هوش از سر می‌برند.
«وه که چه دل‌انگیز است صدای خش‌خش برگ‌های افتاده بر زمین میان کوچه‌های این باغ‌شهر کهن در زیر پای عابران»
از جاده قدیمی کاشان-اصفهان که وارد شهر بشویم، از محله‌ای به نام سرابان عبور خواهیم کرد؛ درست از جایی که نهر آبی پس از چرخاندن پره‌های آسیاب آبی قدیمی، به آنجا می‌رسد. عبور نهر، محوطه پردرختی ایجاد کرده که امروزه در مرکزیت شهر قرار دارد. بیمارستان و هتل‌های شهر نیز درست در این نقطه واقع شده‌اند. از جمله هتل جدیدالاحداث بزرگی که نیاز گردشگران به امکانات اقامتی را بخوبی رفع کرده است.
علاوه بر این هتل اما، چند اقامتگاه بومگردی زیبا نیز در این شهر وجود دارد که برای اقامت شبانه مسافران و گردشگران بسیار مناسب هستند. رد نهر را اگر در میان درختان پی بگیریم، ما را به بافت قدیمی شهر می‌رساند؛ با دیدنی‌های بسیار:
محله شگفت‌انگیز «افوشته» با ۹ اثر تاریخی و ارزشمند خانه سورگاه، مقبره سید حسن واقف، مقبره میرسید واقف، حمام تاریخی، شربت‌خانه، آب انبار، مسجد، حسینیه و خانقاه؛ محله سرشک با خیابان‌های پوشیده از درختان سر به فلک کشیده چنار؛ محله میر با مسجد کم‌نظیرش به همین نام که محرابی دو طبقه دارد؛ بازار تاریخی شهر که با معماری زیبای خود در حد فاصل میان میدان امام خمینی و مسجد جامع قرار گرفته و بالاخره مسجد جامع شهر نطنز.

مسجد جامع را از دست ندهید!
مسجد جامع نطنز که پیشینه‌اش به دوره ایلخانان باز می‌گردد، از نظر سبک معماری در نوع خود کم‌نظیر بوده و مشتمل بر یک شبستان هشت‌ضلعی گنبددار آجری، آرامگاه شیخ نورالدین عبدالصمد با یک گنبد مخروطی شکل هشت وجهی، سردر خانقاه و مناره مرتفعی است که نظر هر بیننده‌ای را به خود معطوف می‌دارد. گنبد هشت وجهی مخروطی شکل بقعه، دو جداره یا دو پوسته دارد که جداره بیرونی‌اش از آجر و کاشی‌های فیروزه‌ای رنگ ساخته شده و در کنار مناره بلند، زیبا و خاصی که آن هم با کتیبه پهن و فیروزه‌ای‌اش نظر هر بازدیدکننده‌ای را به خود جلب می‌کند و به نوعی نماد شهر نطنز محسوب می‌شود، به چشم می‌خورد. چشم‌نوازترین قسمت مجموعه اما سردر خانقاه است با نقوش و طرح‌های گوناگون کاشی‌کاری شده که در کنار درخت چنار سربرافراشته کهنسالی قرار دارد و سبب شده زیبایی مجموعه دو چندان شود. و در آخر صحن مسجد با یک ویژگی منحصربه‌فرد که در مساجد دیگر دیده نمی‌شود: مکانی در میان صحن مسجد است که با چند پله به کانال قنات آبی می‌رسد که از زیربنای مسجد عبور می‌کند. وضو گرفتن با آب این قنات آنگاه که صدای موذن در میان این صحن می‌پیچد و بعد نماز خواندن در فضایی که گنبد و مناره و شاخه‌های سر به فلک کشیده چنار ایجاد کرده‌اند،‌ لطفی دارد غیرقابل وصف.
اگر به دیدن این مسجد (که معمولا پاتوق گردشگرهای خارجی‌ای است که بر سر راه کاشان به اصفهان به دیدن نطنز هم می‌آیند) آمدید،‌ حتما به کوچه‌باغ‌های قدیمی پشت مسجد هم سر بزنید و از قدم زدن در میان دیوارهای کاه‌گلی مختص مرکز ایران لذت ببرید. البته آتشکده نطنز هم که به دوران ساسانیان باز می‌گردد در اینجا واقع شده است؛ گرچه دیوارهایش ریخته... . نمایشگاهی از یک هنرمند که در مدل‌هایی دست‌ساز، بازار و زندگی در نطنز قدیم را بازسازی کرده و کارگاه سرامیک‌سازی که از صنایع قدیمی و معرف نطنز است هم در این کوچه‌ها و در جوار مسجد جامع قرار دارد.
صبر کنید.. همین‌جا بمانید... هنوز برای دور شدن از مسجد جامع زود است؛‌ چرا که اولین و تنها موزه باستان‌شناسی استان اصفهان نیز در اینجا قرار دارد. موزه‌ای که در خانه قدیمی باقری‌ها و جنب مسجد جامع احداث شده و اشیا و اجناس مکشوفه از محوطه و مکان‌های باستانی اریسمان و میلاجرد نطنز را برای بازدید عموم به نمایش گذاشته شده است. در اینجا باید به منطقه تاریخی اریسمان اشاره کرد؛ از مناطق مطرح از لحاظ قدمت و کاوش‌های باستان‌شناسی که نخستین بقایای کوره‌های ذوب فلزات در دنیا در آن یافت شده است؛ کوره‌هایی که قدمتشان به 600 سال قبل برمی‌گردد.

و بشنوید حکایت «تحفه نطنز» را...
از دیدنی‌های نطنز گفتیم و حالا نوبت به سوغاتی‌های این شهر رسیده. نطنز به دلیل قرار گرفتن در دامنه کوه‌های کرکس از یک سو و حاشیه کویر مرکزی از سوی دیگر، ویژگی‌های آب‌وهوایی منحصر به فردی دارد. به همین دلیل محصولات کشاورزی خوبی در این منطقه دست می‌دهد؛ از الگ یا همان هلوی محلی که از آن جوز قند درست می‌کنند گرفته تا گردو، انار، به و زعفران که بتازگی در اینجا کشت می‌شود. در این میان اما تحفه نطنزی که به مثل تبدیل شده، «گلابی» این شهر است !
گلابی نطنز بسیار ترد و آبدار است و از نظر طعم و مزه در نوع خود بی‌نظیر و دلیلش هم ترکیبات خاک و آب و هوای ویژه نطنز است که قبلا به آن اشاره کردیم. با آن‌که نهال‌های گلابی نطنز را در مناطق دیگر تکثیر کرده‌اند، اما محصول آنها کیفیت گلابی‌های نطنز را ندارد. بهترین نوع این گلابی‌ها را در روستایی به نام طامه که در فاصله پنج کیلومتری نطنز قرار دارد، می‌توان یافت.

کوهنوردان و کویردوستان هم بیایند
اهالی طبیعت، کوهنوردان و کویر دوستان هم از این شهر دست خالی بازنخواهند گشت. با وجود کرکس که از مهم‌ترین قله‌های مرکز ایران است و سالانه کوهنوردان بسیاری را به خود جذب می‌کند، کوهنوردانی که با شب‌مانی در کمپ مجهز این کوه، صبحگاهان عازم این قله بسیار زیبا با بیش از 3700 متر ارتفاع می‌شوند و همچنین اکو کمپ کویری متین‌آباد در نزدیکی بادرود برای مشتاقان کویر که تجربه زندگی در فضایی کویری را برای خانواده‌ها و مشتاقان کویر فراهم کرده است.
خلاصه اگر به‌دنبال تجربه پاییزی متفاوت در مرکز ایران هستید شاید باغ شهر تاریخی نطنز از بهترین گزینه‌ها باشد؛ شهری با آب و هوایی خاص، درختان سر به فلک کشیده چنار که در پاییز جلوه متفاوتی دارند، دیدنی‌های بسیار تاریخی و طبیعی، نزدیکی به قلل زیبای کرکس وکویر مرکزی ایران و همچنین روستای متفاوت ابیانه و البته امکانات اقامتی درخور.

روستاگردی در حوالی نطنز
حال که صحبت از روستاهای اطراف نطنز شد بد نیست سری هم بزنیم به روستای معروف، دیدنی و تاریخی «ابیانه» که جزئی از شهرستان نطنز به شمار می‌رود. جز این، زیارتگاه آقا علی عباس(ع)، برادر امام رضا(ع) نیز در شهر بادرود و در شمال نطنز قرار دارد. زیارتگاهی که با گنبد عظیمش (گفته می‌شود بزرگ‌ترین گنبد خاورمیانه است) در کنار ریگزار‌های کویر مرکزی ایران پذیرای خیل مشتاقان و زوار است.

داوود فضائلی

جام‌جم