در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
اگر در فصل پاییز یکی دو ساعت مانده به غروب به محدودههای کوچکی از ساحل خزر که هنوز توسط ویلا، هتل، متل و... تصرف نشده نزدیک شوید، صیادانی را میبینید که با کمک گرفتن از تراکتور، در حال کشیدن تور صید پره به بیرون آب هستند. مجموعه تلاش صیادان برای خارج کردن تور از آب، حدود یک ساعت طول میکشد، اما به محض آنکه تور از آب خارج میشود، آن شور و شوق یکساعته به یاسی عمیق تبدیل میشود. صیادانی که در ساحل انزلی با تلاش زیاد تور خود را از آب بیرون کشیدهاند، چند بطری پلاستیکی و به اندازه یک سبد کوچک ماهی صید کردهاند! صیدی به غایت غیر اقتصادی که خرج گازوئیل تراکتورشان را هم تامین نمیکند. لبخند روی صورتشان میماسد و حوصله ندارند جواب سوالهای حاضران در محل را بدهند یا حتی بهای ماهیانی را که صید کردهاند، اعلام کنند. ماهیها نسبتا کوچک بوده و سرگروه معتقد است که نمیتوان آن را به قیمت فروخت.
کاهش 70 درصدی صید
سازمان شیلات ایران در برابر این افت شدید جمعیت ماهیان خزر همواره سکوت کرده است. از نگاه سازمان شیلات ایران حرفهای صیادان که از کاهش جمعیت ماهیان خبر میدهند علمی نیست، اما این سازمان حتی یک کشتی تحقیقاتی هم ندارد که در خزر مطالعه کند. گویا شیلات با تکیه بر محتویات همان تورهای صیادی، برآوردی از جمعیت ماهیان دارد و بر آن اساس مجوز صید صادر میکند! شیلات با برنامههای تکثیر مصنوعیاش خزر را به آکواریومی تبدیل کرده که دیگر یک سفره پربرکت برای صیادان نیست. دعواهای سیاسی بر سر تقسیم خزر هم صرفا به خاطر منابع نفت و گاز این دریاست و بس! گویا هیچ کس به فکر زیستمندان این پهنه آبی کوچک که از دریای تتیس باقی مانده، نیست. احمد ملکی، رئیس پیشین هیات مدیره اتحادیه پره گیلان در گفتوگو با «جامجم» از کاهش چشمگیر میزان صید در پاییز امسال خبر میدهد.
البته او میگوید: میزان صید هر سال را باید در طول فصل صید و یک دوره پیک (اوج) سنجید، اما میتوان گفت که طی سالهای اخیر حجم صید به میزان 70درصد کاهش یافته است.
به گفته ملکی، سالهای 71 و 72 که اتحادیههای مرتبط با صید پره تشکیل شد، سهم هر صیاد عضو یک تعاونی صد نفره از یک دوره صید در هر سال یک تن و 200 کیلوگرم ماهی بود، اما در حال حاضر میزان سهم هر نفر در یک فصل صید، به 200 تا 300کیلوگرم هم نمیرسد.
به اعتقاد او، جمعیت همه گونههای ماهی خزر کاهش یافته است، اما کفال ماهیان بنا به دلایلی که بدرستی نمیداند و احتمال میدهد آلودگی بیش از حد دریا یا عوامل دیگر باشد، دچار مرگ و میر دسته جمعی شدهاند.
رئیس پیشین هیات مدیره اتحادیه پره گیلان صیددامگستر را عاملی میداند که همه چیز حتی بچه ماهیان خاویاری که سازمان شیلات ایران با تکثیر مصنوعی در دریا رها کرده را صید میکند و دیگر چیزی برای صیادان پره که در محدوده کوچکی از دریا که شامل دو کیلومتر در عرض و چهار کیلومتر از عمق دریا میشود، باقی نمیگذارند.
اثر کشنده فاضلاب بر نوزادان ماهی
خزر دریای کوچکی است که مطالعات از آلودگی این پهنه آبی به وسیله فاضلابها حکایت دارد، اما سهم این آلودگی در کاهش جمعیت ماهیان چقدر است؟ آرش جوانشیر، دانشیار دانشگاه تهران در گفتوگو با جامجم عنوان میکند: مواد آلاینده خزر بیشتر فلزات سنگین و فاضلابهایی است که از طریق زهکش وارد دریا و رودخانهها میشود.
او اضافه میکند: زهکشهای کشاورزی و فاضلاب انسانی و صنعتی که مربوط به شهرهای ساحلی حاشیه دریای خزر است، مستقیم وارد رودخانه و دریا میشود. رودخانههای سیاهرود، سفیدرود، تجن و بابلرود حجم بزرگی از فاضلاب را انتقال میدهند و این مساله در مناطق ساحلی اثرگذار است.
به گفته جوانشیر، آلودگی رودخانهها به فاضلاب اثر کشنده و مهلک بر نوزادان ماهیانی دارد که در آب شیرین تولید مثل میکنند. این آلودگیها جمعیت گونههایی را که در رودخانه زاد و ولد میکنند کاهش میدهد.
آنطور که او میگوید همیشه مواد شیمیایی عامل آلودگی دریا نیست، بلکه گاهی ورود گونههای غیر بومی توسط انسان به اکوسیستم دریا سبب میشود که تخم ماهیان بومی مورد حمله گونههای غیر بومی قرار گیرد.
این دانشیار دانشگاه تهران عنوان میکند: در تمام دنیا تاثیر آلودگیها بر کاهش جمعیت موجوات زنده حدود 5درصد است، اما در ایران این وضعیت شدیدتر است.
سیستم تصفیهخانه برای حذف آلودگی در محل تولید نداریم و این آلودگیها مستقیما وارد دریا میشود.
او ادامه میدهد: موجودات زنده در برابر آلودگیها یک حد تحملی دارند. برای دفع آلودگی معمولا نوعی پروتئین به نام متالوتیونین در بدن ماهی ترشح میشود که مقدار آن وابسته به میزان آلودگی جذب شده توسط حیوان متفاوت است. البته این پروتئین در بدن این آبزی تجمع پیدا میکند و نوعی ماده سمی هم برای موجود زنده به حساب میآید و طول عمرش را کاهش میدهد. اگر میزان این پروتئین در بدن ماهی از حد معینی بگذرد، به مرگ این آبزی منجر میشود اما اگر حیوان تلف نشود، رسیدگی جنسیاش به تعویق میافتد که تداوم نسل ماهی را با مشکل مواجه میکند.
جوانشیر در تشریح سخن خود بیان میکند: به تعویق افتادن رسیدگی جنسی مساله رشد جمعیت را کند میکند، زیرا مثلا اگر یک ماهی باید در بهمن و اسفند رسیدگی جنسی داشته باشد، با تعویق چند ماهه در این مساله، طی اردیبهشت و خرداد به آمادگی لازم برای تکثیر شدن میرسد.
در این ماهها دیگر آبی در رودخانه نیست که ماهی بتواند به آنجا برای تخمریزی مهاجرت کند. ضمن آنکه تابستان دما بالا میرود و دیگر ماهی نمیتواند تولید مثل کند.
به اعتقاد این دانشیار دانشگاه تهران، هورمونهای جنسی که حاوی مواد استروئیدی است و در فاضلابها و محیط به وفور یافت میشود هم میتواند دریا را آلوده کرده و برای رشد جمعیت ماهیان خطر ایجاد کند.
او اضافه میکند: مواد استروئیدی در قرصهای ضد بارداری وجود دارند. در باغبانی هم عموما برای تقویت میوه تلاش میشود که یک درخت گل زیادی تولید کند.
در واقع استروئیدها ترکیباتی هستند که در فرآیند تولید مثل جنسی همه موجودات زنده وجود دارند. این مواد پس از دفع از بدن از طریق فاضلاب وارد دریا میشود و رسیدگی جنسی ماهیها را به تعویق میاندازد. بخصوص در حیوانات نر فعالیت جنسی دیر شروع میشود و این مساله سبب میشود در زمان مناسب جفتگیری انجام نشود. به عبارت دیگر استروئیدها نرها را عقیم میکنند.
به گفته این دانشیار دانشگاه تهران تصفیهخانههای فاضلاب مجهز قادرند ترکیبات استروئیدی را از فاضلاب جدا کنند، اما در ایران بویژه در مازندران که او مطالعاتش را در آنجا انجام داده است، تصفیهخانه مجهزی وجود نداشته است.
آلودگی روی جمعیت ماهیان تاثیر دارد
گرچه تمام کارشناسان بر تاثیر آلودگی بر جمعیت آبزیان اذعان دارند، اما گویا مطالعه دقیق و روشنی در این رابطه انجام نشده است. قربانعلی محمدپور، مدیرکل محیطزیست گیلان نیز در گفتوگو با جامجم ضمن تایید اثر آلودگی بر جمعیت آبزیان، از نبود مطالعات و گزارشهای رسمی درباره اثر آلودگی بر کاهش تنوع زیستی خزر خبر میدهد.
او میگوید: ما هم از گزارش صیادان استان گیلان درباره جمعیت آبزیان استفاده میکنیم. این گزارشها کاهش صید را نشان میدهد که میتواند زنگ خطری برای کاهش تنوع زیستی خزر باشد.
محمدپور نبود آلودگی نفتی در خزر را نکته مثبتی برای این اکوسیستم آبی توصیف میکند و درباره بحث آلودگی دریا به فاضلاب نیز توضیح میدهد: اقدامات زیادی در حوزه انزلی، لنگرود، رودسر و حوضه تالش برای جلوگیری از وارد شدن فاضلاب به دریا انجام شده است. همچنین اقداماتی برای بهبود وضعیت رودخانههای زرجوب و گوهررود که میتواند تالاب و دریا را آلوده کند، انجام دادهایم.
به گفته او صرفا آلودگی دریا زمینه افت جمعیت را فراهم نمیکند، بلکه تامین نشدن حقآبه لازم برای رودخانهها در فصل تخمریزی ماهیان، به کاهش تنوع آبزیان منجر شده است.
لیلا مرگن
جامعه
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
برای بررسی کتاب «خلبان صدیق» با محمد قبادی (نویسنده) و خلبان قادری (راوی) همکلام شدیم