فاجعه ریزگردهای سمی تالاب گاوخونی در کمین 10 استان

به گزارش جام جم آنلاین به نقل از ایرنا، نابودی تالاب ها یکی از چالش‌ های اساسی جوامع امروز است که بر اساس آمار موجود از 84 تالاب مهم و مطالعه شده در ایران ، 31 تالاب بتدریج تمام و یا قسمتی از مساحت خود را از دست داده و یا به منشاء گرد و غبار تبدیل شده است.

افزایش بی رویه سطح کشت اراضی حوضه های آبریز بالا دست، دریاچه ها و تالاب ها، کاهش آب ورودی به تالاب ها ، اجرای طرح‌ های توسعه ای نظیر راهسازی و خطوط انتقال نیرو ، ورود انواع آلاینده ها ، شکار و صید غیرمجاز و بی‌رویه و برداشت های علوفه و سایر محصولات تالابی، تغییر کاربری اراضی تالابی برای امور کشاورزی ، تغییر اقلیم و خشکسالی، حذف حق آبه های طبیعی و فقر اقتصادی و فرهنگی و تصرف اراضی از جمله چالشهایی است که تالابها را به خطر انداخته است.

تالاب گاوخونی که منطقه ‌ای به وسعت 476 کیلومتر مربع واقع در 167 کیلومتری جنوب شرق اصفهان در کنار شهر ورزنه و در مجاورت تپه ‌های شنی واقع و ارتفاع آن از سطح دریا یکهزار و 470 متر و بیشینه عمق آن 150 سانتی متر است که بیش از یک دهه به جز یک مورد آنهم کوتاه مدت در سال 95، آب را به خود ندیده است.

این تالاب در سال 1354 در کنوانسیون رامسر به ثبت رسید و نام آن در فهرست تالاب های بین المللی قرار گرفت که همواره یکی از زیستگاههای حیات وحش و پرندگان در فلات مرکزی ایران بود که اکنون خبری از موجودات زنده در آن نیست.

خبرگزاری ایرنای استان اصفهان در همین ارتباط میزگردی با عنوان ' بررسی و پیامدهای تخریب تالابها در ایران و اصفهان' با حضور احمد جلالیان عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان، سید رحمان دانیالی مدیرکل حفاظت محیط زیست اصفهان، حسین اکبری سرپرست معاونت نظارت و پایش حفاظت محیط زیست استان اصفهان، حشمت اله انتخابی نویسنده کتاب پا به پای زاینده رود و عضو جمعیت دوستداران محیط زیست(طبیعت یاران) استان اصفهان، کیوان نعمتی رئیس اداره پژوهش و فناوری حفاظت محیط زیست استان، بابک صادقیان رئیس اداره امور آزمایشگاه های حفاظت محیط زیست استان، سید مصطفی قادریان رئیس اداره روابط عمومی حفاظت محیط زیست اصفهان، احمد رضا صادقی مدیر دفتر مهندسی رودخانه و سواحل شرکت آب منطقه ای اصفهان برگزار کرد.

**گرد و غبار تالاب گاوخونی به فلزات سنگین آلوده است

عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان گفت: وضعیت تالاب های کشور بخش عمده آن با مشکل رو به رو است و به طور تقریبی مشکلات آنها شبیه هم است.

احمد جلالیان بیان کرد: در گذشته تالاب بین المللی گاوخونی یک پیکره مهم منحصر به فرد آبی بود ولی در حال حاضر به شکلی در آمده که می تواند پتانسیل بالایی برای تولید گرد و غبار باشد.
وی افزود : براساس تحقیقات انجام شده در صورت خشک شدن تالاب گاوخونی، خطر ریزگردها و سونامی نمک اراضی این منطقه را تهدید می کند.

جلالیان اظهارداشت : اگر این تالاب منشاء گرد و غبار شود آنها سمی آلوده به فلزات سنگینی مثل سرب، روی و کادمیوم و سونامی کلرید و سدیم بوده و شهر اصفهان و استانهای اطراف را تهدید می کند.
وی که تاکنون 2 تحقیق و پژوهش در باره تالاب انجام داده و سومین نیز در حال انجام است، خاطرنشان کرد: در حقیقت تالاب بین المللی گاوخونی برای استان اصفهان با اهمیت است و تمدن ایران مرکزی را در بر دارد.

استاد دانشگاه صنعتی اصفهان ادامه داد : این پیکره آبی در سال 1975 در کنوانسیون رامسر ثبت شد و از بین بیش از 2 هزار و 200 تالاب ثبت شده در این کنوانسیون رتبه 53 را دارد.
جلالیان تصریح کرد : گاوخونی در کنترل فرسایش بادی، جلوگیری از سیل، از نظر شرایط تنوع زیست محیطی، گردشگری اجتماعی و اقتصادی یک مجموعه منحصر به فرد بوده است.

استاد دانشگاه صنعتی اصفهان بیان کرد : این تالاب به علل مختلف خشک شده و اکنون فقط مرطوب است، این خشکسالی ها از سال 1387 شروع شده و 10 سال است ادامه دارد و این موضوع فقط اقلیمی نبوده بلکه عامل هیدرولوژیکی( آب شناسی) در آن دخیل بوده است.

وی اضافه کرد : حدود 45 سال در حوضه زاینده رود و با حوضه های آبخیز کشور ارتباط دارم ، هر سال شاهد تخریب این حوضه ها، رانش زمین و فرونشست زمین هستم.

این استاد دانشگاه بیان کرد : حوضه های آبخیز، حوضه های تولید آب هستند، اتفاقی که در زاینده رود افتاده قسمت های کوهستانی را تبدیل به دیم و باغ، یعنی مراتع تبدیل به باغ شدند و از سرچشمه که از کوهرنگ تا پل کله آب بی رویه برداشت می شود.

به گفته وی در این عرصه ها به اندازه تونل کوهرنگ 270 میلیون مترمکعب و چشمه لنگان حدود 120 آب مصرف روی شیب های تند با خاک کم پمپاژ می شود.

جلالیان اظهارداشت : به عنوان یک خاک شناس وقتی در این مکان درخت کاشته شود بعد از مدتی چون به لایه سخت برخورد می کند خشک می شود یعنی مدیریت منابع آب در حوزه آبخیز درست نیست این در حالی است که حدود 40 درصد ورودی آب نسبت به سالهای قبل کمتر است.

استاد دانشگاه صنعتی اصفهان خاطرنشان کرد : طبق آمار 93 و 94 هزار و 200 تا هزار و 400 میلی متر بارندگی داشتیم یعنی 10 تا 15 میلی متر در سال کاهش بارندگی داشتیم و رودخانه خشک است و سد هم آب ندارد، آب در بالا دست دارد هدر می رود.

وی بیان داشت : برنامه حوضه آبخیز این است که ما منابع را حفظ کنیم که آن منابع بتوانند وظیفه خودشان که استحصال آب و تولید اکسیژن است را به وجود بیاورد.

جلالیان گفت: چرا مدیریت یکپارچه حوضه آبخیز که شورای عالی آب تصویب کرد اجرا نمی شود،چندین میلیون مترمکعب آب اضافه می توان در رودخانه وتالاب داشته باشیم.

به تاکید وی مسئولان کشور و استان را به این باور برسند تالاب گاوخونی ارزش زیست محیطی بسیار بالایی دارد و اگر احیا نشود مشکلات حاد زیست محیطی برای سلامتی تعداد زیادی از استان ها از جمله خود تهران ایجاد می کند.

وی افزود : چند سال قبل فائو اهواز را آلوده ترین شهر دنیا معرفی کرد و اگر این موضوع را جدی نگیریم اصفهان هم این چنین و شاید هم بدتر می شود.

جلالیان یادآور شد : در سال 94 و 95 پژوهش و تحقیقاتی با همکاری اداره کل محیط زیست استان روی تالاب گاو خونی انجام دادیم که نتایج نشان داد تالاب به فلزات سنگینی مثل کادمیوم، سرب و روی غنی شده آلوده است، چشمه های تولید ریزگرد آن اگر شکل بگیرد نگران کننده خواهد بود.

جلالیان ادامه داد : همچنین در شرق اصفهان برخلاف آن چیزی که در سجزی می بینیم باد با سرعت زیاد ریزگردها را به سمت اصفهان و استان های همجوار می برد و همانند یک غول خفته است که اگر بیدار شود خطرناک است و فاجعه در کمین ماست.

به گفته وی در زمستان اگر خدایی نکرده چشمه های ریزگرد ها فعال شود همه چیز فراهم است تا ریزگردهای سمی به خصوص کادمیوم تا تهران هم کشیده شود.

وی با اشاره به اینکه ریزگردهای صنعت، ترافیک و سجزی در شرق اصفهان به غیر از تالاب گاوخونی به اندازه کافی مشکل حاد زیست محیطی دارند، گفت: اصفهان شهری است که در آن سرطان زیاد است و مرتب باید تالاب پایش شود.

جلالیان با تاکید بر تشکیل یک کارگروه احیای تالاب بین المللی گاوخونی و ضرورت اقدام های علمی و علمی، گفت : باید کارگروهی فعال و به یک طریقی تالاب ها را مرطوب نگه داریم تا از ریزگردها جلوگیری شود.

وی با تاکید بر اهمیت مدیریت آب حوضه زاینده رود تصریح کرد : تالاب گاوخونی برای سلامتی همه اهمیت دارد و همان طور که جنگل 75 درصد ارزش زیست محیطی دارد، 25 درصد استفاده، مراتع 75 درصد ارزش زیست محیطی و 25 درصد استفاده و این مهم در کشور ما بر عکس شده است.

جلالیان اظهارداشت: کجا اکوسیستم پایدار داریم، زاگرس مرکزی 40 درصد تخریب شده و دارد از بین می رود و ما تبعات آن را می بینم که با یک بارندگی چطور سیل راه می افتد.

** بعد از آشامیدنی، تامین آب تالاب گاوخونی مهم است

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان در میزگرد ایرنا گفت : آب منطقه ای و وزارت نیرو اعتقادی به چیزی تحت عنوان حق آبه یا همان نیاز آبی ندارند.

سید رحمان دانیالی با بیان اینکه طبق قانون بعد از آشامیدنی، نیاز آبی تالاب باید اولویت دوم باشد، افزود : تا وقتی بحث آشامیدنی و کشاورزی است، توجهی به حق آبه تالاب نداریم.

وی ادامه داد : از بالا دست مراتع به دیم تبدیل و با وام ها، باغ درست می شود که با حق آبه ای از آب منطقه ای گرفتند آب را پمپاژ کردند، عرض رودخانه ها از 50 متر به دو سه متر رسید، خودمان در حریم و بستر رودخانه ورود پیدا کردیم.

دانیالی اضافه کرد : بزرگترین اشتباهی که در تالاب بین المللی گاوخونی افتاد تعصب ملی را سعی کردیم بگیریم و تهی از معنا کنیم.
به گفته وی در بالا دست زاینده رود با ساماندهی غلط دانش آموختگان کشاورزی را تشویق کردند مراتع را تبدیل به باغ کنند.

مدیرکل حفاظت محیط زیست اصفهان بیان کرد : در این مناطق 270 میلیون متر مکعب به اندازه تونل دوم کوهرنگ و 120 میلیون دیگر به اندازه چشمه لنگان آب پمپاژ می شود.

دانیالی خاطرنشان کرد : به جای اینکه دست به دست هم بدهیم و در باره موضوع آب ملی بیندیشیم که بعد از آشامیدنی، تالاب بین المللی گاوخونی مهم است اشتباه عمل می کنیم.

وی عدم توجه به بحث آمایش سرزمین ، اعتبارات ، عملگرایی در حوزه آبخیز تالاب، مدیریت جزیره ای، نبود تصمیم گیری واحد و عدم استفاده از مدیران قوی را از دیگر مشکلات حوضه زاینده رود برشمرد.

** بی توجهی به تالاب گاوخونی معضلات بزرگی را بوجود می آورد

مدیرکل حفاظت محیط زیست اصفهان با بیان اینکه عدم توجه به تالاب و اهمیت ندادن به آن معضلات بزرگی را به وجود می آورد که یکی از آنها ریزگردهاست،اضافه کرد : اگر به تالاب توجه می کردیم نیاز نبود700 میلیارد ریال چاه عمیق در اصفهان زده شود.
وی تصریح کرد : اگر از روز اول توجه به تالاب بود مشکلات آب و فاضلاب، کشاورزی وجود نداشت.

**موجودات زنده تالاب گاوخونی نابود شدند

نویسنده کتاب پا به پای زاینده رود و عضو جمعیت دوستداران محیط زیست(طبیعت یاران) استان اصفهان گفت : از 2 سال بیش از 10 ماه رودخانه زایند رود خشک بود و کمتر شدن بارش در سال های 96 و 97 در کل کشور وجود داشت، دریاچه ارومیه به 50 درصد و اصفهان 43 درصد کاهش بارندگی گزارش شد.

حشمت اله انتخابی افزود : در 2 سال گذشته علی رغم هزار و 450 میلی متر بارش به طور طبیعی باید همین میزان آب پشت سد می آمد در حالی که 30 تا 40 درصد نسبت به سه دهه قبل کاهش ورود آب به سد داشتیم.

وی ادامه داد : دلیل این موضوع این است که از سرشاخه بندهایی برای آبخیزداری و کشاورزی زده شد، مراتع را شخم زدند که برخی تپه ها تبدیل به شورزار شده است.

به گفته وی در 6 دهه گذشته 15 درصد کاهش بارش داشتیم و در پنج دهه گذشته 18 درصد کاهش که آب باید به خود تالاب بین المللی گاوخونی هم می رسید.

انتخابی با بیان اینکه در سال 1372 بیش از 2 میلیارد متر مکعب آب به تالاب بین المللی گاوخونی رسید، یادآور شد : ماه اردیبهشت سال 72 ، 273 میلیون متر مکعب آب به گاوخونی آمد ولی تا 10 سال منتهی به 94 این مقدار حدود 10 میلیون متر مکعب در سال کاهش پیدا کرده است.

نویسنده کتاب پا به پای زاینده رود ادامه داد : در 10 ساله اخیر فقط یک تا یک و نیم متر پساب و ذهاب به بند شاخ کنار تالاب سرازیر شده که در واقع علاوه بر اینکه ذرات سنگین سمی و سموم دفع آفات درآن است، بخشی از فاضلاب انسانی و صنعتی در آن وجود دارد.

**نگرش به تالابها باید اصلاح شود

وی گفت : یک دیدگاه نادرست در سه چهار دهه گذشته نسبت به تالاب ها به وجود آمده که بین تالاب ، باتلاق و مرداب تفاوت نمی گذاریم.

انتخابی ادامه داد: در دیدگاه مهندسی سازه ای و آبی که به گاوخونی می رفت می گفتند آب خارج از دسترس، یعنی آبی که صرف رودخانه می شد را هدر رفت آب می دانند.

این نویسنده تصریح کرد : باید نیاز آبی تالاب ها گفته شود، با همین آب خارج از دسترس هفت تالاب استان فارس روی همین حساب خشک شد که با ایجاد سرشاخه کشاورزی ایجاد کردند.

این فعال محیط زیست اظهارداشت: آنچه که منسوب به طومار شیخ بهایی بوده از قدیم یک نوع مالکیت است مثل حق بر زمین بوده که بعدها شد حق آبه، در طومار تقسیم آب مشخص شده حق آبه بران چه کسانی هستند، بعدها قانون توزیع عادلانه آب این واژه عرفی را به عنوان یک واژه حقوقی پذیرفت که از آنجا به بعد به کسانی که جدید آب دادند گفتند سهم آب بران.

انتخابی با تاکید بر این که ارزش تالاب ها کمتر از جنگل و مراتع نیست بلکه و بیشتر است ، گفت : میلیاردها کف زی، آبزی و پرنده کنار آب چر در تالاب ها وجود دارد از حق آنها چه کسی دفاع می کند.
به گفته وی یک نوع ماهی گوره خری در تالاب گاوخونی که اندیمک همین جا بود وقتی رفت با چه قیمتی دیگر بر می گردد این تالاب یک ایستگاه بین راهی برای پرندگان مهاجر بود وقتی آبی نباشد آنها دچار مشکل می شوند.

** احیای تالاب گاوخونی و زاینده رود اراده ملی می خواهد

سرپرست معاونت نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست اصفهان گفت : ای کاش قانون مند بودیم که چه کسانی چنین مجوزهایی را در حوضه های مختلف زاینده رود صادر کردند و هیچ وقت هم به اشتباه خود اعتراف نکردند.

حسین اکبری با بیان اینکه اخلاق حکم می کند در خشک شدن یک تالاب و تخریب محیط زیست حق و حقوق هزاران زیستمندان دیگر رعایت شود، گفت: چه کسی گناه انقراض دویست برابری تمام موجودات را می پردازد.

وی با بیان این که وظیفه محیط زیست حفظ حق و حقوق همه موجودات و نسل های آینده است ، گفت: تا وقتی مشکلات ریزدگردها مطرح نشدند متوجه نبودیم چه بحران های زیست محیطی در پیش رو داریم.

اکبری با بیان اینکه دلیل وجود بحران های زیست محیطی این است که ما ارزش سرمایه های طبیعی را نمی دانیم و تا برای ما ارزشمند نشوند اقدام پیشگیرانه برای پایداری آن نمی توانیم داشته باشیم.
معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست اصفهان بیان داشت : مشکلات زیست محیطی دیر خودشان را نشان می دهند و وقتی هم خودشان را نشان دادند متاسفانه در بحران های مختلف به طور تقریبی کار از کار گذشته است.

اکبری با اشاره به نقش منابع انسانی در تخریب محیط زیست ، اظهارداشت: برداشت بی رویه از منابع چنین بلایی سر طبیعت آورده است، نپذیرفتیم کره زمین یک زیست بوم است و ماهیت زنده دارد و هر گونه برداشت ما تمام عناصر ارکان حیات را تحت تاثیر قرار می دهد.

وی ترجیح منافع شخصی، فردی، گروهی و بخشی نگری بر منافع پایدار جامع و آینده نگر این مرز و بوم را یکی دیگر از علل این مشکلات برشمرد.
به تاکید وی در زاینده رود بارگذاری بیش از حد ظرفیت واقعا وحشتناک است که ناشی از کشاورزی ، صنعت و افزایش جمعیت است.

نویسنده کتاب پا به پای زاینده رود با بیان اینکه احیای تالاب گاوخونی و زاینده رود همت و اراده ملی می خواهد و از عهده یک استان خارج است، افزود : این مشکلات با یک مدیریت ثابت و ملی قابل حل است.
وی با بیان اینکه در بحران های زیست محیطی نقش منابع انسانی بیش از عوامل طبیعی است به مقایسه دریاچه وان ترکیه و ارومیه ایران پرداخت که هر دو در یک طول وعرض جغرافیایی با میزان بارش های شبیه بهم هستند ولی دریاچه وان ترکیه در بهترین شرایط اکولوژیک قرار دارد.

احمد رضا صادقی مدیر دفتر مهندسی رودخانه و سواحل شرکت آب منطقه ای اصفهان در میزگرد ایرنا اظهارداشت: از حدود اوایل دهه 80 یا اوایل دهه 70 یک مطالعاتی در این شرکت برای تعیین حق بستر و حریم رودخانه زاینده رود و تالاب شروع شد.

به گفته وی اواسط دهه 80 یک اعتبار دیگرداده شد و مطالعات حریم بستر رودخانه و تالاب گاوخونی انجام شد.
صادقی موضوع تخلیه پساب در رودخانه زاینده رود را یکی از دغدغه ها ی بخش خود برشمرد و گفت : این پساب در رودخانه زاینده رود و پایین دست بند آبشار تخلیه می شد در که سنوات گذشته توسط کشاورزان استفاده می شد.

وی ادامه داد : در این راستا گشت های مستقیم برقرار کردیم و با حفر چاها و برداشت آن برخورد شد که توانستیم در اسفند 95 پساب را به تالاب برسانیم و مدتی روند ادامه یافت.
صادقی اضافه کرد: مسائلی در بستر رودخانه زاینده رود انجام شد که شاید نگاه به سمت آب منطقه ای باشد که نتوانست از پهنای رودخانه حراست موثر داشته باشد.

وی افزود: اتفاقی که توسط عده ای از کشاورزان افتاد و در ساماندهی بستر رودخانه ورود پیدا کردند که باعث نگرانی شد و اعتبارات ملی به سمت ما آمد و سه قرار داد با شهرداری های ورزنه، اژیه و زیار در قالب قراردادهای ساماندهی رودخانه در جهت کمک به شهرداری ها منعقد شد که در این زمینه فعالیت خود را آغاز کردند که بستر رودخانه ساماندهی شود و حرکت روانی را از پساب شاهد باشیم.

** جلوی سونامی ریزگرد تالاب گاوخونی گرفته شود

صادقیان با بیان اینکه تاکنون خداوند کمک کرده و کانون های ریزگردهای تالاب گاوخونی فعال نشدند که در صورت فعال شدن آن و با ورود کادمیوم و سرب موجود در آن در سیستم تنفسی یک فاجعه و سونامی درست شود.

وی با بیان شرایط استان اصفهان با توجه به بارگذاری های بیش از حد ظرفیت و رعایت نکردن موازین زیست محیطی شکننده است، گفت : اگر عوامل طبیعی به داد اصفهان نرسد هر روز شرایط بدتر می شود.

صادقیان یادآور شد: وقتی رودخانه خشک می شود ریزگردها فعال می شوند و روی میزان بازش تاثیر می گذارد و بر عکس اندازگیرهای هواشناسی روی میزان بارش و آلودگی روی هواشناسی و بارندگی تاثیر می گذارند.

وی اضافه کرد : شرق اصفهان خود بحرانی است و اگر روزی کانون های گاوخونی فعال شود فاجعه رخ می دهد، وضعیت به شدت بحرانی است و اولویت مدیران این موضوعات نیست که باید در این زمینه چاره اندیشی شود.

سید مصطفی قادریان رئیس اداره روابط عمومی حفاظت محیط زیست استان اصفهان گفت: در سال 75 در شورای کشاورزی از بین رفتن تعداد بسیار زیادی ماهیان تالاب به دلیل نبود اکسیژن مطرح شد و رئیس وقت جلسه آن زمان سازمان آب منطقه ای اصفهان و چهارمحال بود، گفت محیط زیست هم اگر برای ماهیانش آب می خواهد مثل بقیه بخرد و متاسفانه این تفکر هنوز تغییر نکرده است.

وی گفت: اصلی ترین وظیفه وزارت نیرو و در رودخانه حفاظت از حریم و بستر بوده ولی حریم ها حفظ نشد که نتیجه اش خشکی بستر شده است.
قادریان تصریح کرد: وقتی بخواهیم بررسی کنیم این مشکلات از کجا ریشه دارد باید آزمون و خطاهای دیگران را از پنج دهه پیش را بررسی کنیم.