یک صبح تا ظهر روی قاب هنر

عصر عاشورا

محمود فرشچیان درباره تابلوی معروف خودش می گوید «سه سال پیش از انقلاب، روز عاشورا، مادرم گفت: برو روضه گوش کن تا چند کلام حرف حساب بشنوی. گفتم: من حالا کاری دارم بعد خواهم رفت. رفتم اتاق، اما خودم ناراحت شدم. حال عجیبی به من دست داد، قلم را برداشتم و تابلوی «عصر عاشورا» را شروع کردم. قلم را که برداشتم همین تابلو شد که الان هست، بدون هیچ تغییری. الان که بعد از 30 سال به این تابلو نگاه می‌کنم، می‌بینم اگر می‌خواستم این کار را امروز بکشم، باز هم همین تابلو به وجود می‌آمد، بدون هیچ تغییری. یک چیزی دارد این تابلو که خود من هم گریه‌ام می‌گیرد ... در میان آثارم علاقه‌ام بیشتر به آثاری است که مردمم آن را دوست داشته باشند. اما از میان آثارم تابلوی «عصر عاشورا» را بسیار دوست دارم و این به دلیل دلبستگی‌ام به حضرت اباعبدالله‌الحسین(ع) و واقعه روز عاشوراست که همیشه مرا تحت تاثیر قرار داده است. اگر بخواهم آن را بار دیگر نیز به تصویر بکشم به همین شکل آن را خواهم کشید.»

ساقی سرمست

موسیقی عاشورایی هم در هنر ایران کم نبوده است. بسیاری از خوانندگان پاپ معمولا به واسطه ایام محرم قطعه جدیدی با حال و هوای این ایام منتشر می‌کنند. اما در این میان چند آلبوم موسیقی عاشورایی هم منتشر شد که اتفاقا در بازار موسیقی خوب شنیده شد. یکی از آنها آلبوم ساقی سرمست اثر آریا عظیمی‌نژاد بود که زمان انتشار تا چند هفته از پرفروش‌های بازار موسیقی ایران بود. آلبوم «ساقی سرمست»، سوگ نامه‌ای بر شهیدان دشت نینوا است در 12 قطعه که آهنگسازی آن برعهده آریا عظیمی‌نژاد بوده و محمدعلی کریم خانی، خوانندگی آن را انجام داده است. آریا عظیمی‌نژاد که شاگرد بزرگان موسیقی ایرانی مثل جلال ذوالفنون، فرهاد فخرالدینی و مصطفی کمال‌پورتراب بوده، به استفاده از موسیقی سنتی ایرانی در مداحی گرایش دارد و به همین جهت، آلبوم «ساقی سرمست» گرچه به واقعه عاشورا می‌پردازد، اما از آلبوم‌های مداحی فاصله دارد و آهنگساز، بیشتر در پی خلق اثری هنری با موضوع شهادت امام حسین(ع) بوده است.

نیروی خاص و پاکی که همراهیم کرد

احمد آریامنش، نقاش هم روایت جالبی از خلق اثر خود دارد: شکل گیری ایده در این فضا از نظر حسی و حال و هوا تفاوتی دارد که بخصوص در اجرا برای من هنرمند ملموس است. در سالی قرار شد تا در کارگاهی که در یک برنامه تلویزیونی در روز عاشورا برپا شده بود، اثری را متناسب با این واقعه بزرگ خلق کنیم، من هم نقاشی این اثر را از صبح شروع کردم و تا ظهر عاشورا موفق شدم بخش نخست کار را به اتمام برسانم. اما همچنان احساس می‌کردم که اثر ناقص است. تا روز اربعین موفق نشدم کار دیگری روی تابلو انجام دهم، اما در آن روز فرصت دوباره‌ای حاصل شد تا زمان دیگری را صرف کامل تر کردن اثر کنم اما بازهم انگار ناتمام بود. بار دیگر در سال گذشته و در دومین سالی که پیش رو داشتم بخش‌های دیگری از این تابلو را در صبح تا ظهر عاشورا و همچنین صبح تا ظهر اربعین انجام دادم و کار را طی چهارروز و در طول دو سال به اتمام رساندم. در این اثر واقعه ظهر عاشورا به تصویر کشیده شده است و 72 یا حسینی که پیرامون مرکز، امام حسین(ع)، قرار دارند با هدف نمایش وفاداری یاران آن حضرت و این‌که همگی در لحظه شهادت یا حسین گفته‌اند به تصویر کشیده شده است. تابلو با بلوک‌هایی به تعداد «72 تن» بسته شد که نمادی از 72 شهید کربلا بود و نام مبارک یا حسین(ع) در تمام آنها تکرار شده است. من ابتدا قصدداشتم اسامی 72 تن را در این بلوک‌ها بنویسم ولی بعدا به این نتیجه رسیدم که نام مشترک یا حسین را که تمام این 72 تن در آن حل شده بودند در نقاشی حک کنم و در وسط تابلو نیز شما شاهد صحنه قتلگاه هستید که هنوز رنگ‌های آن زنده است. همچنین خونی که از مرکز به چهار طرف کشیده شده حالت زنده دارد و نمایانگر این است که خبر واقعه عاشورا به چهار گوشه جهان رفته و تا ابد زنده خواهد ماند و نور وسط تابلو نشانگر معصومیت امام حسین(ع) است. گوشه‌های تابلو نیز بلوک‌هایی است که خبر کربلا و شهادت این مردمان را به چهارگوشه جهان برده و پیام عاشورا را برای همگان بازگو کرده است. علاوه بر اینها اتفاقاتی که در این اثر افتاده برایم بسیار جالب است و احساس می‌کنم که در تمام آن یک نیروی خاص و پاک وجود دارد.

خوشحالم که بار دیگر توانستیم از طریق هنر به محرم و اتفاق عاشورا نگاه دیگری داشته باشیم و برای من جای افتخار دارد که در این عرصه سهم کوچکی در خلق یک اثر خاص داشتم.