سفر به سرزمین نفرین شده

شاید به این فکر کنید که این همه راه در این هوای گرم بروید کاشان و در منطقه فین، تپه‌هایی را ببینید که در ظاهر چیز خاصی ندارد، تپه‌هایی که شبیه ده‌ها و صدها و هزاران تپه دیگر در جهان است. اما اگر کمی درباره سیلک بدانید و اهل خیال‌بازی هم باشید، طور دیگری نگاهش خواهید کرد؛ طوری که سعی می‌کنیم در این مطلب با هم به او چشم بدوزیم.

نزدیک به 5000 سال پیش از میلاد مردم غارنشین فلات ایران در پی دگرگونی‌هایی که از لحاظ آب و هوا و تشکیل مزارع و چمنزارها به وجود آمد به دشت‌ها روی آوردند و زندگی تازه‌ای را آغاز کردند و در تمدن آنها نسبت به دوران پیشین پیشرفت بیشتری دیده شد؛ کهن‌ترین مردم دشت‌نشین، مردم محل سیلک نزدیک کاشان بودند که آثار زندگی ایشان در آنجا یافت شده است. میدانگاه باستانی سیلک در منطقه فین کاشان واقع شده است و پیشینه‌ای 7000 ساله دارد.محوطه باستانی سیلْک در پهلوی جنوب غربی کاشان و در سمت راست جاده کاشان به فین قرار دارد و از دو تپه شمالی و جنوبی که در فاصله 600 متری یکدیگر قرار دارند و دو گورستان تشکیل شده است.

از گذشته تا امروز

تپه سیلک در حقیقت زیگورات یا نیایشگاه مردمان باستانی بوده که از گل رس ساخته شده است. تمدن مردمان تپه‌های سیلک در 5000 سال پیش مغلوب تمدن آریایی شد که یادگارهای آنها در لایه‌های گوناگون حفاری مانند ظروف لوله‌دار بلند با نگاره اسب و خورشید و جنگ‌افزار آهنی و شمشیر و نیزه‌های بلند پیدا شده است. سیلک یکی از مکان‌های تاریخی پس از تمدن جیرفت کرمان در فلات ایران است که مدارک نوشته از دوران پیش از هخامنشی در آن پیدا شده، ولی خطی که همزمان با آغاز تاریخ در ایلام به وجود آمده بود، با نام پرتو ایلامی شناخته شده پس از رها شدن این پایگاه بازرگانی از میان رفت.

بعد از انتقال شماری از آثار به موزه لوور فرانسه، کارشناسان این موزه متوجه دیرینگی این آثار شدند و رومن گیرشمن به ایران فرستاده شد و با همکاری آندره گدار فرانسوی که مدیر موزه ملی ایران بود، توانست به کاوش در این میدانگاه ادامه دهد.

این مجموعه تاریخی تا سال 1310 خورشیدی شناسایی نشده بود و در میان مردم کاشان به شهر نفرین شده معروف بوده است، اما حالا یکی از جاذبه‌های شهر کاشان بوده که بسیاری از گردشگران خارجی را هم به سمت خود جلب کرده است.

البته بهتر است ماجرا را این‌طور روایت کنیم؛ 80 سال پیش، با جاری شدن سیل در زمین‌های کشاورزی ساکنان شهر کاشان، تمدنی بزرگ و چندهزار ساله نمایان شد؛ ابزارآلات و سفالینه‌هایی متفاوت با ابزارهای کنونی پیدا شدند که حیرت و حس کنجکاوی همه را برانگیختند و در این میان، آنها که می‌خواستند یکشبه ره صد ساله را بروند، دل خاک‌های این تپه را زیر و رو کردند. بعد از مدتی با فروخته شدن آثار به دست آمده توسط مردم و بخصوص کشاورزان منطقه به دلالان عتیقه، پای غارتگران هم به «سیلک» باز شد و سر از لوور و جاهای دیگر درآوردند!

یافته‌ها در سیلک

در خرابه‌های تپه باستانی سیلک چند اسکلت انسان و ظروف قدیمی پیدا شده که این اشیا در موزه‌های لوور فرانسه، موزه ملی ایران و موزه باغ فین و موزه‌ای در جنب این بنای باستانی به نمایش گذاشته شده است‌.‌ دوستی که با من است و در آخرین کاوش‌های سیلک که سال 1380 انجام شده حضور داشته، برایم می‌گوید: سیلک نام اولین تمدن شهرنشینی ایران مرکزی در کاشان است. جالب است بدانید که در سیلک مرده‌ها را به همان شکلی دفن می‌کرده‌اند که جنین در شکم مادر قرار دارد و بر این عقیده بوده‌اند که انسان همان‌گونه که به دنیا آمده باید از دنیا برود.

از نکات دیدنی این منطقه باستانی وجود خرده سفال‌های چند هزار ساله روی زمین و پیرامون این تپه‌هاست. همچنین پیدا شدن دوک‌های ریسندگی و بافندگی نشانی از آشنایی این مردم در هزاره‌های پیش از میلاد از صنعت ریسندگی و بافندگی دارد. همچنین ساکنان این منطقه با ذوب کردن فلزات برای خود وسایل و ابزارهای کار می‌ساختند. با کشف کوره ذوب فلزات در بخش جنوبی این تپه، می‌توان شهر سیلک را جزو صنعتی‌ترین شهرهای آن دوران محسوب کرد.

سیلک یک تپه معمولی نیست

سیلک یک تپه معمولی نیست. اگر بروید و دقیق نگاهش کنید، شما هم به همین نتیجه می‌رسید. سیلک شبیه یک دالان پر رمز و راز است که ما را به تاریخ می‌برد. می‌شود بر فرازش ایستاد و کاشان امروز را تماشا کرد، برای لحظاتی فکر کرد ما مسافران سیلک مسافران تاریخ هستیم. از قرن‌ها و هزاره‌های قبل حالا آمده‌ایم و جهانی را نگاه می‌کنیم که با زمان زندگی ما بی‌نهایت فرق کرده است. اصلا چه اشکالی دارد خیالبافی کرده و فکر کنیم ما ساکنان سابق سیلک هستیم که حالا ایستاده‌ایم و خودمان که یکی از صنعتی‌ترین شهرهای جهان داشته‌‌ایم را با شهر امروز مقایسه کنیم. خیال‌بازی با تاریخ حالا می‌خورد، همین امروزی که ما آدم‌های بی‌حوصله عصر مدرن باید گاهی سری به تاریخ بزنیم و مسافران زمان باشیم.

یادمان باشد تپه سیلک در نگاه اول یک تپه خاکی است و جاذبه‌ای برای دیدن، آن هم در گرمای شهر کاشان ندارد، ولی با کمی توجه به قدمت و شناخت تاریخ، آن‌وقت این تپه، دالانی برای ورود به دنیایی دیگر محسوب خواهد شد.

زینب مرتضایی‌فرد

روزنامه‌نگار