پیچ‌درپیچ دل!

شاید خیلی از افراد تصور کنند که تهوع و استفراغ به‌صورت مستقل یک بیماری به حساب می‌آید در حالی‌که این باور کاملا نادرست است.

تهوع و استفراغ به تنهایی یک بیماری نیست بلکه می‌تواند نشان‌دهنده ابتلا به بیماری‌های مختلف باشد؛ بیماری‌هایی که تشخیص دقیق آنها توسط خود فرد، چندان ممکن
نیست.

دکتر پیمان لسان پزشکی، کارشناس پیشگیری از بیماری‌ها و سرپرست کلینیک پیشگیری از بیماری‌های رفتاری مرکز بهداشت غرب تهران، نکاتی را در این رابطه می‌گوید.

مغز، مسئول همه چیز

حالت تهوع، در واقع دل به‌هم‌خوردگی قبل از استفراغ محسوب می‌شود که معمولا همراه با آن علائمی چون رنگ پریدگی، تعریق زیاد، حس‌گر گرفتگی و...، به وجود می‌آید. حالت تهوع می‌تواند همراه با استفراغ یا بدون آن ایجاد شود.

استفراغ نیز در واقع خروج با فشار محتویات معده از داخل دهان، بینی یا هر دو است. به غیر از محتویات معده (غذای خورده شده)، زرد آب یا صفرا نیز در استفراغ می‌تواند وجود داشته باشد.

استفراغ با برگشت اسید معده به مری، کاملا متفاوت است و همیشه در زمان استفراغ، خروج محتویات با فشار همراه می‌شود. انقباضات مکرر دیافراگم و عضلات جدار شکم، در تحریک معده نقش دارند و باعث تحریک آن می‌شوند. کل مکانیسم استفراغ در داخل مغز پردازش می‌شود و مغز با تحریکات عصبی، قسمت‌های مختلف بدن بویژه عضلات شکم را برای استفراغ
آماده می‌کند.

دلایل مرکزی دارید؟!

دلایل زیادی می‌توانند منجر به تهوع و استفراغ شوند که یکی از آنها علل مرکزی است که در واقع مرکز تهوع و استفراغ در مغز تحریک می‌شود و دستور تهوع و استفراغ به قسمت‌های مختلف بدن می‌رود. شیمی درمانی، استفاده از مخدر یا داروهای خواب‌آور در گروه علل مرکزی قرار
می‌گیرند.

همچنین افرادی که عمل جراحی انجام می‌دهند پس از بیهوشی دچار تهوع و استفراغ می‌شوند که علل مرکزی دارد.

عفونت حاد در کودکان، عفونت گوش و عفونت‌های خاص، می‌توانند در این گروه قرار بگیرند.

هزار و یک دلیل دیگر

یکی دیگر از دلایل ابتلا به تهوع و استفراغ، متابولیک است که در این گروه بارداری، نارسایی کلیه، دیابت پیشرفته، کلسیم بالا در بدن و مسمومیت با ویتامین‌های محلول در چربی مانند ویتامین‌D، قرار می‌گیرند.

از دیگر علل ابتلا به تهوع و استفراغ، علل محیطی هستند که می‌توان به التهاب دستگاه گوارش، سنگ کیسه صفرا، التهاب لوزه‌المعده، ورم معده، آپاندیسیت، زخم گوارشی، گاستروآنتریت حاد و التهاب ویروسی معده و روده اشاره کرد.

همچنین برخی از داروهای درمانی وجود دارد که پزشک از آنها برای ایجاد استفراغ عامدانه (مثلا در برخی از مسمومیت‌ها) بهره می‌گیرد.

انسدادی در کار است؟

گاهی اوقات دلیل تهوع و استفراغ، انسداد است که می‌توان انسداد در روده کوچک، روده بزرگ، تنگی دریچه پیلور و آشالازی (اختلال در اعصاب مری) را نام برد.

این دسته از افراد، حتما تهوع را همراه با استفراغ تجربه می‌کنند ضمن این‌که معمولا استفراغ آنها با بوی ناخوشایندی شبیه بوی مدفوع همراه است.

از دیگر علل ابتلا به تهوع و استفراغ، عصبی ـ مرکزی به حساب می‌آید که در این گروه، بالا رفتن فشار داخل جمجمه، تومور مغزی، ضربه مغزی، مصرف برخی داروها (داروهای ضدبارداری)، التهاب گوش میانی، میگرن، دریازدگی و ماشین گرفتگی قرار می‌گیرند. در همه موارد یاد شده، تهوع وجود دارد ولی الزاما منجر به استفراغ نمی‌شود.

مشکلات روانی وجود دارد؟

گروه دیگری از عوامل تهوع و استفراغ، عوامل روانی هستند. برای مثال، برخی از افراد در زمان مواجه شدن با بوهای تند و ناخوشایند، دچار تهوع و استفراغ می‌شوند. همچنین بی اشتهایی عصبی، اضطراب و افسردگی نیز در این گروه قرار دارند.

به غیر از تمامی موارد یاد شده، عوامل دیگری هم هستند که باعث تهوع و استفراغ می‌شوند و از آنها با عنوان سایر علل یاد می‌شود. برای مثال، سکته قلبی، سکته حاد قلبی، سنگ کلیه، مشکلات شکم و لگن، چرخش کیست تخمدان و پارگی آن، چرخش معده بدخیمی‌های وسیع، سرطان و... در گروه سایر علل هستند.

درمان را جدی بگیرید

اگر فرد دچار تهوع و استفراغ حاد و مقطعی باشد، با رعایت رژیم غذایی، حذف غذای چرب و افزایش تعداد وعده‌های غذایی با حجم کم، می‌تواند بدون مراجعه به پزشک بهبود پیدا کند. اما در شرایطی که این مساله ادامه‌دار باشد و با رعایت موارد یاد شده برطرف نشود، باید حتما به پزشک مراجعه کرد تا علت تهوع و استفراغ، مشخص و درمان شود.

استفاده از داروهای بدون نسخه ضدتهوع و استفراغ، بدون مشورت پزشک توصیه نمی‌شود چون ممکن است فرد مشکل جدی داشته باشد و این‌کار، درمان را با اختلال مواجه کند.

خانم‌ها مستعدترند؟

همه افراد می‌توانند دچار تهوع و استفراغ شوند و این مساله حتی در کودکان و نوزادان نیز ممکن است به‌وجود بیاید. تهوع و استفراغ، تحت‌تاثیر جنسیت نیست ولی خانم‌ها بیش از آقایان می‌توانند دچار تهوع و استفراغ شوند که دلایل زیادی برای این مساله وجود دارد. یکی از دلایلی که می‌تواند حالت تهوع و استفراغ را در خانم‌ها ایجاد کند، مصرف قرص‌های ضدبارداری است البته همه خانم‌ها چنین مشکلی را با مصرف این قرص‌ها تجربه نمی‌کنند. یکی دیگر از دلایلی که در ابتلای بیشتر خانم‌ها به تهوع و استفراغ نقش دارد، مصرف زیادتر خانم‌ها از قرص‌های مسکن است که این قرص‌ها بیشتر برای مشکلات استخوانی مصرف می‌شوند و فرد برای کاهش درد مربوط به بیماری خود، مجبور است از این قرص‌ها استفاده کند. خانم‌ها بیشتر به افسردگی و اضطراب مبتلا می‌شوند که همین مساله، شانس ابتلا به تهوع و استفراغ را افزایش می‌دهد. برخی از خانم‌هایی که دائما به بارداری فکر می‌کنند و بنا بر دلایل مختلف باردار نمی‌شوند، می‌توانند دچار حالت تهوع‌های روانی شوند در واقع بارداری برای خانم وجود ندارد ولی تصور می‌کند که باردار شده است و همین مساله برایش ایجاد تهوع می‌کند. سندروم پیش از قاعدگی (PMS) یکی دیگر از دلایلی است که در ابتلا به تهوع و استفراغ نقش دارد و خانم‌هایی که به این سندروم مبتلا هستند، به احتمال زیاد در چرخه قاعدگی خود، این مشکل را تجربه کرده‌اند. قاعدگی‌های دردناک (آمنوره) در برخی از خانم‌ها، دلیلی برای ابتلا به تهوع و استفراغ می‌تواند باشد. با توجه به این‌که خانم‌ها در طول زندگی خود تغییرات هورمونی زیادی را در بدن‌شان تجربه می‌کنند، بیشتر از آقایان می‌توانند دچار تهوع و استفراغ شوند. تهوع و استفراغ در خانم‌های باردار یک مساله شایع است ولی الزاما همه خانم‌ها دچار این مساله نمی‌شوند و آن دسته از خانم‌هایی که به هورمون باداری حساسیت دارند، بیشتر مستعد تهوع و استفراغ ناشی از بارداری هستند. خانم‌های باردار، به‌دلیل اضطراب ناشی از بارداری هم می‌توانند درگیر تهوع و استفراغ شوند. برای کنترل این مساله باید یک رژیم غذایی کم حجم در نظر گرفت ضمن این‌که بعد از خوردن غذا، مواد غذایی شیرین مثل مربا، بیسکویت یا عسل به مقدار کم مصرف شود تا غذا سریع‌تر از معده بیرون بیاید و هضم شود.

کاملیا تجریشی