در خدمت و خیانت عامه‌پسندها

نکته دیگر این‌که انتخاب فتحی برای این مرحله هم در نوع خود معنادار است. «بامداد خمار» را می‌توان یکی از مهم‌ترین قله‌های ادبیات عامه‌پسند در دو دهه اخیر محسوب کرد. ادبیاتی که چندان در حوزه رسمی و رسانه‌ها به آن اعتنا و ضریبی داده نشده اما در زیر پوست روایت رسمی گروه‌های فرهنگی رسانه‌ها، حیات و زندگی خودش را دارد و مسیر خودش را دنبال می‌کند.

عامه‌پسندها همیشه مایه نزاع و اختلاف بوده‌اند. با این حال نباید خدمتی را که به فرهنگ و صنعت فرهنگ می‌کنند از یاد برد. حداقل در حوزه کتاب و نشر، عامه‌پسندها همیشه نقطه شروع افراد «کتاب‌نخوان» به «کتاب خواندن» بوده‌اند. نقطه شروع کسانی که تا پیش از این نسبت چندانی با کتاب‌خوانی نداشته‌اند اما حالا مزه کتاب‌خوانی و مطالعه زیر زبان‌شان آمده. کسی که مزه کتاب را زیر زبانش تجربه کرده را راحت‌تر می‌توان به کتاب دعوت کرد تا کسی که چنین چیزی را تجربه نکرده. عامه‌پسندها برخلاف نگاه منفی و بدبینانه‌ای که ساکنین فرهیخته فرهنگ به آن دارند، می‌توانند نقطه شروع خوبی برای آشتی مردم با فرهنگ باشند. از این حیث،‌ خدمت آنها نادیده‌گرفته نمی‌شود هرچند بعضی همکاران ما در سرویس فرهنگی رسانه‌های مختلف به آنها بی‌اعتنا باشند و به چشم حقارت نگاه‌شان کنند.

با این حال نباید این نکته را هم از یاد برد که این ژانر یا گونه ادبی با وجود چنین خدمتی نباید نقطه سکونت دائمی مخاطبان شود. عامه‌پسندها بیش از آن‌که در قید و بند قواعد تولید هنری و فرهنگی باشند، در لایه‌های سطحی باقی می‌مانند و صرفا قلاب کردن مخاطب برایشان مهم است. از این جهت، با وجود تکانه اولیه برای همراه کردن مخاطب با فرهنگ اما در ادامه در رشد فکری و فرهنگی او توانایی چندانی ندارند. عامه‌پسندها به مخاطب عمق نمی‌بخشند و آنها را در سطح باقی می‌گذارند و از این جهت در رشد و تعمق و تامل بخشی به آنها تاثیر چندانی ندارند. این مهم آنجایی اهمیت مضاعف پیدا می‌کند که در نظر بیاوریم تربیت مخاطب فعال و غیرمنفعل که با متن و اثر هنری مواجهه فعال دارد از تاثیرات ضمنی کتاب و کتاب‌خوانی است. مخاطبی که چنین خصوصیتی ندارد ولو آنکه هزار کتاب هم خوانده باشد در سطح مانده و بالا نیامده است.

محمدصادق علیزاده