خانه هوشمند و امنیت

چند سال پیش، اینها رویایی بود که امروز به لطف فناوری به واقعیت پیوسته است. زمانی فکر این‌که بدون نزدیک شدن به تلویزیون بتوان صدای آن را تغییر داد یک رویا بود، ولی امروز به یک امر عادی در زندگی روزمره ما تبدیل شده است. خانه‌ها در حال هوشمند شدن هستند، اما این مورد تا زمانی که کنترل خانه هوشمند در دست ماست می‌تواند جذابیت داشته باشد. اگر احتمال هک شدن سیستم‌های خانه هوشمند را در نظر بگیریم، ممکن است کنترل خانه از دست ما خارج شده و مشکلاتی را به همراه داشته باشد. این مساله اهمیت امنیت در کنار هوشمندی خانه‌ها را بیان می‌کند. درواقع در کنار هوشمندی باید به مسائل امنیتی خانه‌های هوشمند نیز دقت کرد، چراکه با افزایش امکانات و با توجه به این که اکثر خانه‌های هوشمند بر بستر اینترنت اشیاء پیاده‌سازی می‌شوند احتمال امکان نفوذ به آنها نیز وجود دارد.

هوشمندی در خانه

هوشمندی خانه‌ها به مواردی که گفته شد، محدود نمی‌شود. شکل ظاهری خانه‌های هوشمند تفاوت چندانی با خانه‌های معمولی ندارد، ولی در عمل یک خانه هوشمند از جهات مختلف با یک خانه معمولی متفاوت است. در خانه‌های هوشمند از بدو ورود به خانه می‌توان تغییرات را مشاهده کرد. درب‌های خانه‌های هوشمند می‌تواند کمی متفاوت‌تر عمل کند، به این صورت که با استفاده از رمز عبور، کارت شناسایی الکترونیکی، اثر انگشت یا اسکن چشم امکان ورود را به اعضای تعریف شده داد و بدون استفاده از این راهکارها کسی توانایی ورود به خانه را نداشته باشد. همچنین این سیستم می‌تواند به زیر سیستم‌هایی برای اطلاع‌رسانی از طریق پیامک یا رایانامه مجهز باشد و در صورت شناسایی افراد ناشناس به سرعت ورود آنها را به همراه تصویر به صاحب خانه اطلاع دهد. لامپ‌های خانه‌های هوشمند نیز کمی متفاوت‌تر هستند، سیستم‌های نورپردازی جهت بهینه‌سازی مصرف برق، راهکارهای مختلفی را برای روشنایی خانه در نظر می‌گیرند. به عنوان مثال در روز و با استفاده از حسگرهای روشنایی، کرکره‌های الکترونیکی پنجره‌ها طوری تنظیم می‌شوند که محل‌های نورگیر بدون نیاز به لامپ روشن شوند، همچنین این سیستم‌ها معمولا امکان شناسایی حرکت و حضور افراد را در بخش‌های مختلف خانه داشته و در صورتی که کسی در یکی از اتاق‌ها نباشد به طور خودکار لامپ را خاموش می‌کند. به طور معمول سیستم روشنایی توسط برنامه‌ای که روی تلفن همراه نصب می‌شود قابلیت تنظیم را دارد. در خانه‌های هوشمند سیستم روشنایی با کمک دیمرهایی که به لامپ‌ها وصل شده‌اند، امکان تنظیم میزان روشنایی را نیز به افراد خانه می‌دهند. از طرف دیگر سیستم تهویه مطبوع هوشمند با استفاده از حسگرهای دما و رطوبت، توانایی تشخیص را دارد و در صورتی که هوای خانه مطبوع نباشد به صورت خودکار شروع به فعالیت می‌کند. این امر به بهینه‌شدن مصرف انرژی و در نتیجه صرفه‌جویی در مصرف آن کمک می‌کند. در کنار موارد بیان شده می‌توان به سیستم‌های خودکار تشخیص حریق و حتی اطفای آن با استفاده از آبپاش‌های خودکار اشاره کرد. اما موضوع مهم این است که این بخش‌های هوشمند، نه تنها به صورت جداگانه کار می‌کنند، بلکه با استفاده از اینترنت می‌توانند با هم در تعامل باشند. داشتن اینترنت در هر یک از اشیا یعنی دسترسی به داده‌ها و اطلاعاتی که قابل تجزیه و تحلیل هستند. این مساله می‌تواند به بهینه‌سازی فعالیت خانه هوشمند کمک کند. وسایل خانه‌های هوشمند نیز هوشمند‌تر از قبل عمل می‌کنند. با حضور اینترنت اشیا در خانه‌های هوشمند، کنترل خانه هوشمند به داخل خانه محدود نشده و از بیرون نیز می‌توان بسیاری از موارد را مدیریت کرد.

امنیت خانه‌های هوشمند

امنیت را از دو منظر می‌توان در خانه‌های هوشمند مورد بررسی قرار داد. شاید یکی از مهم‌ترین دلایل استفاده از خانه‌های هوشمند، افزایش امنیت و ایمنی خانه‌ها باشد. این‌که شما سیستم‌های قوی‌تر نسبت به حالت معمول خانه برای شناسایی افراد ناشناس دارید خود مزیتی است که از لحاظ امنیتی نسبت به خانه‌های معمول متمایز است. حتی در بسیاری از موارد، خانه‌های هوشمند در صورت نبود شما در خانه، توانایی انجام عملیاتی را دارند که سارقان گمان کنند شما در خانه حضور دارید. برای این کار رفتارهای شما در زمان حضور رصد شده و به صورت تصادفی برخی از کارهایی که شما در زمان حضور در خانه انجام داده‌اید به طور خودکار در صورت عدم حضور شما انجام می‌شود. به عنوان مثال تلویزیون در ساعات مشخصی به مدت زمان مشخص روشن شده و سپس خاموش می‌شود. سیستم نورپردازی به صورت تصادفی روشن و خاموش می‌شود تا افرادی که به قصد سرقت فکر ورود به خانه را دارند، از این موضوع دست کشیده و وارد خانه نشوند. اما امنیت در خانه‌های هوشمند جنبه دیگری هم دارد که به عنوان تهدیدات امنیتی خانه‌های هوشمند مطرح است.

تهدیدات امنیتی خانه‌های هوشمند

همانطور که گفته شد سیستم‌های موجود در خانه‌های هوشمند رو به افزایش بوده و اینترنت اشیا به عنوان یکی از نوآوری‌ها در این زمینه در حال فراگیر شدن است. از این رو امکان دسترسی و کنترل این سیستم‌ها از خارج از خانه نیز میسر است. به این ترتیب در صورت هک شدن اینترنتی این سیستم‌ها کاربران بیرونی می‌توانند کنترل سیستم را در دست بگیرند. در ساده‌ترین حالت با استفاده از دوربین‌هایی که در خانه هوشمند برای برقراری امنیت تعبیه شده‌اند، مهاجمان می‌توانند از بخش‌های مختلف خانه عکسبرداری کرده و وسایل موجود و نقشه خانه را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهند. همچنین اگر افراد مهاجم قصد آزار واذیت یا از بین بردن وسایل برقی را داشته باشند می‌توانند با در دست گرفتن کنترل وسایل هوشمند به آنها آسیب برسانند. به عنوان مثل اگر در خانه‌ای امکان خاموش و روشن کردن تلویزیون، لامپ‌ها و دیگر وسایل برقی مانند یخچال و ... وجود داشته باشد، مهاجمان پس از هک سیستم و در دست گرفتن کنترل آن می‌توانند در زمان نبود افراد در خانه، با خاموش و روشن کردن مکرر وسایل برقی به آنها آسیب‌های جدی برسانند. اما این مساله به همینجا ختم نمی‌شود. همانطور که گفته شد یکی از مهم‌ترین مسائل استفاده از خانه‌های هوشمند، امکان بهینه‌سازی ورود و خروج افراد است. همین مساله نیز می‌تواند به عنوان یک تهدید مطرح باشد. در بسیاری از موارد کنترل خانه‌های هوشمند از راه دور توسط برنامه‌هایی که روی تلفن‌همراه نصب می‌شوند انجام می‌شود. این برنامه‌ها نیز در صورت رعایت نشدن مسائل امنیتی می‌توانند اطلاعات کاربران را در اختیار هکرها قرار دهند. این مساله تا جایی می‌تواند ادامه داشته باشد که حتی هکرها با تغییر رمز یا اثر انگشت کاربران اجازه ورود آنها به خانه خود را هم ندهند. موارد دیگر چون استراق سمع و بررسی و شناسایی حضور یا عدم حضور افراد در خانه با استفاده از حسگرهای حرکتی و ... نیز می‌تواند جزو تهدیداتی باشد که ممکن است در خانه‌های هوشمند با آن روبه رو شویم.

راهکارهای امنیتی

با توجه به گستردگی شرکت‌های تولیدکننده ابزارها و سیستم‌های هوشمند‌سازی خانه به نظر می‌رسد ایجاد یک استاندارد امنیتی نیازی ضروری است. درواقع وجود استانداردهای امنیتی الزاماتی را به همراه خواهد داشت که شرکت‌های تولید کننده باید از آن تبعیت کنند تا بتوانند محصولات خود را به عنوان یک محصول استاندارد عرضه کنند. موضوع دیگر، هوشمندی و هوشیاری کاربران است. همیشه تهدیدات مختلف امنیتی در کار با ابزارهای متصل به اینترنت وجود دارد، اما رعایت نکات امنیتی توسط کاربران این سیستم‌ها تا حد زیادی احتمال تبدیل تهدید به حمله را کاهش می‌دهد. به عنوان نکته آخر، همکاری افراد با شرکت‌های سازنده سیستم‌های خانه‌ هوشمند، در بیان مسائل و مشکلات امنیتی و رفع مشکلات و به‌روزرسانی مستمر سیستم‌های موجود در خانه‌های هوشمند برای شناسایی حفره‌های امنیتی و جلوگیری از نفوذ می‌تواند به بهبود امنیت سیستم‌های خانه هوشمند کمک شایانی کند.

محسن سمسارپور