تیغ دولبه سکونتگاه‌های غیررسمی

سکونتگاه‌های غیرمجاز از ابتدایی ترین ضروریات زندگی تهی هستند و می‌توانند خطرات بزرگی را ایجاد کنند و این اتفاقی است که تقریبا برای همه شهرهای بزرگ و حتی متوسط ما رخ داده است. در ساختار این سکونتگاه‌ها هیچ قانون و برنامه‌ای وجود ندارد و مردم در آنها زندگی توام با ناهنجاری را تجربه می‌کنند. این درحالی است که رفاه و آسایش نسبی مردم در شهرها در کنار حلبی‌آبادها و خانه‌های ریزدانه ناپایدار که به دور از آسایش و امکانات زیستی است، اختلاف طبقاتی خطرناکی را به وجود می‌آورد که موجب رشد در ریشه گرفتن ناهنجاری‌های اجتماعی و سیاسی می‌شود.

این پدیده موضوع جدیدی نیست و از سال‌ها قبل از انقلاب اسلامی نیز وجود داشته و یکی از علل گسترش شهر تهران نیز همین است که مهاجرانی از شهرهای مختلف در اطراف تهران ساکن شدند و در بدترین شرایط شهرسازی، یعنی بدون زیر ساخت‌های لازم و کمترین امکانات رفاهی سکونتگاه‌های غیراستاندارد را ایجاد کردند؛ ساختمان‌هایی که اگرچه مردم درآنها با سختی زندگی می‌کردند ولی سازندگان و فروشندگان آنها به سودهای سرشاری دست یافتند.

این سکونتگاه‌ها که بعضی هم در روستاهای معروف اطراف تهران بود، کم کم به محدوده شهر پیوستند و از امکانات شهرها برخوردار شدند و در نتیجه شهر بتدریج گسترش ناموزون و برنامه ریزی نشده‌ای را تجربه کرد تا به وسعت کنونی رسید.

مشکل اینجاست که اگر به این مناطق یا سکونتگاه‌های غیرمجاز غیررسمی و بدون امکانات اولیه شهرها با نگاه حذفی و منفی نگریسته شود و خدمات مورد نیاز در اختیار آنها قرار نگیرد بر معضلات و ناهنجاری‌های اجتماعی آنان افزوده می‌شود. بنابراین وظیفه انسانی حکم می‌کند به رفاه این مناطق نیز پرداخته شود چرا که در غیر این صورت زمانی فرا می‌رسد که دیگر قابل کنترل نخواهند بود . البته اگر این سکونتگاه‌ها از خدمات شهری برخوردار شوند به میزان برخورداری از امکانات به تعداد مهاجران در آنها نیز افزوده می‌شود، ضمن این‌که بسرعت بر بهای همین خانه‌های ناپایدار غیرقانونی نیز افزوده می‌شود. این موضوع قطعا دلیلی خواهد شد بر این که کشاورزان، دامداران و باغداران کم درآمد سرزمین خود را رها کنند و به مناطق حاشیه شهرها روی بیاورند و مشکلات فعلی تشدید شود.

بنابراین در موضوع سکونتگاه‌های غیررسمی، مسئولان با یک پارادوکس مواجهند و هر یک از این دو راه را که طی کنند در نهایت مشکل حل نمی‌شود، چه بسا که بیشتر می‌شود.

اما این که چاره نهایی چیست و راه حل درست کدام است را نمی‌توان به صورت یک نسخه کلی توضیح داد، چرا که هر جغرافیا، هر زمان و هر مکان به راه حل‌های مخصوص به خود نیاز دارد، ولی آنچه مسلم است این که باید آنقدر کشاورزی درآمدزا و سود آور باشد که روستاییان حاضر نباشند بساط کشاورزی را برچینند و به سوی شهرها بیایند و به مشاغل کاذب بپردازند.

بنابراین وظیفه همه مسئولان در دولت و ارگان‌های مختلف آن است که با برنامه‌ای منطقی، موضوع خودکفایی و درآمد زایی کشاورزان و زندگی آبرومندانه آنان را نه از طریق کمک‌های مالی بلکه از طریق افزایش محصولات و در نتیجه افزایش درآمد آنها محقق کنند، چون فقط در این صورت است که روستاییان، هویت و استقلال ارزشمند خود را برای رسیدن به شهرها از دست نمی‌دهند.

مهدی چمران

کارشناس مسائل شهری