زنگ بیابان‌زایی بیخ گوش پایتخت

به گزارش مهر، قزوین با داشتن کمتر از یک درصد خاک کشور نزدیک به پنج درصد محصولات کشاورزی ایران را تولید می‌کند که این موضوع بیش از هر چیزی حاصلخیزی دشت قزوین را نشان می‌دهد که باید آن را فرصت طلایی برای توسعه اقتصادی استان دانست.

از سوی دیگر با وجود تنش‌های آبی موجود و هزینه‌های بالای این بخش، برای آنکه بخش کشاورزی در قزوین همچنان به‌عنوان یک فرصت برای توسعه استان شناخته شود راهی جز حرکت به سمت کشاورزی مدرن نیست.

در این راستا از چند سال قبل روش‌های مدرن آبیاری کلید خورده و بر این اساس در سال گذشته نیز 20 هزار هکتار از اراضی کشاورزی به این سیستم مجهز شد، همچنین توسعه گلخانه‌ها و اجرای مرحله‌به‌مرحله مجتمع یک هزار و 100 هکتاری گلخانه‌ای قزوین در شهرستان تاکستان که اجرای قطعه نخست آن از امسال آغاز شد، این روند بهبود یافته است.

کاهش منابع آب سفره‌های زیرزمینی

در حال حاضر 75 درصد از آب موردنیاز استان قزوین از منابع زیرزمینی و تنها 25 درصد این نیاز از آب‌های سطحی تأمین می‌شود.

کمبود آب و کاهش سطح سفره‌های آب زیرزمینی که فرونشست خاک در دشت قزوین به‌ویژه در شهرستان بوئین‌زهرا را به دنبال داشته از مهم‌ترین تهدیدهای زیست‌محیطی و اقتصادی استان است، این تهدید که در دهه‌های اخیر به دنبال بهره‌برداری بیش‌ازاندازه از منابع آبی زیرزمینی استان پدیده آمده، زمینه نابودی دشت قزوین در آینده نزدیک را موجب شده و اگر زمان از دست برود سرنوشت نگران‌کننده‌ای در انتظار مردم منطقه خواهد بود.اگر دشت از بین برود چند سؤال اساسی مطرح می‌شود که باید همه به آن پاسخ دهیم از آن جمله اینکه با توجه به جمعیت بیش از یک‌میلیون و200 هزارنفری استان و تهدید منابع آب‌وخاک کشاورزی، جابه‌جایی و مهاجرت مردم چه عواقبی در پی خواهد داشت و با ورود سیل جمعیت به پایتخت و گسترش حاشیه‌نشینی چه باید کرد و یا اینکه وضعیت 1210 روستا و آبادی با وابستگی کامل به کشاورزی چه خواهد شد و درعین‌حال تکلیف بیش از 330 هزار نفر ساکنین این روستاها چیست.

این نگرانی و چالش‌ها از پیامدهای بی‌چون‌وچرای تخریب دشت قزوین است که همه کارشناسان و فعالان این بخش را نگران کرده است.

یدالله ملکی معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای استان قزوین از وجود 5400 حلقه چاه مجاز در دشت قزوین خبر داد و گفت: در این دشت 2900 حلقه چاه غیرمجاز هم وجود دارد که با کسری آب سالانه 600 میلیون مترمکعبی مواجهیم و باید این میزان مصرف نصف شود.ملکی میزان مصرف سالانه آب در بخش کشاورزی دشت قزوین را یک میلیارد و 550 میلیون مترمکعب عنوان کرد و افزود: باید مصرف به 870 میلیون مترمکعب برسد تا از بحران جلوگیری شود.

وی گفت: فرونشست زمین، پیش روی آب‌شور و بیابانی شدن از پیامدهای این مساله است به‌طوری‌که در حال حاضر فرونشست دشت قزوین به میزان 24 سانتیمتر در سال رخ می‌دهد، هرچند میزان افت سالانه منابع آب زیرزمینی هم از 1.5 متر با اقدامات انجام‌شده به90 سانتیمتر رسیده اما نگرانی همچنان باقی است.

ملکی تصریح می‌کند: حدود 970 میلیون مترمکعب برداشت آب از چاه‌های مجاز و بقیه یا برداشت غیرمجاز و یا اضافه برداشت از چاه‌های مجاز است که باید کنترل شود.

بستن 1700 حلقه چاه غیرمجاز

معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای قزوین در خصوص حل مشکل کم‌آبی دشت قزوین اظهار داشت: با کمک دستگاه قضایی و نیروی انتظامی تاکنون یک هزار و 700 حلقه چاه غیرمجاز بسته‌شده و با نصب 1550 دستگاه کنتور هوشمند برای کنترل منابع آبی اقدام کرده‌ایم که امسال هم یک هزار دستگاه کنتور دیگر بر روی چاه‌ها نصب خواهد شد.

به نظر می‌رسد تداوم انسداد چاه‌های غیرمجاز و کنترل مصرف چاه‌های مجاز، اجرای طرح الگوی کشت، توسعه آبیاری مدرن و بردن کشاورزی از فضای باز به سمت مکان‌های سربسته (گلخانه) در کنار تسریع در اجرای طرح بزرگ انتقال آب شرب از سد طالقان به 14 شهر و 200 روستای استان بتواند تا حدودی از تنش‌ها و بحران‌های آبی قزوین بکاهد.

توسعه بیابان در دشت قزوین و ایجاد ریزگردها

توسعه بیابان در دشت قزوین در جنوب شهرستان آبیک و شمال شهرستان بویین‌زهرا و ایجاد ریزگردها را نیز باید به چالش‌های جدید ناشی از تخریب دشت قزوین افزود.

گسترش روند بیابانی شدن دشت قزوین که می‌تواند استان‌های تهران و البرز را نیز تحت تأثیر خود قرار دهد، آن‌قدر نگران‌کننده بود که در سفر سال گذشته رئیس‌جمهوری به قزوین برای مقابله با آن اعتباری اختصاص پیدا کرد.

علی‌اکبر اسدالهی مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری قزوین با ابراز نگرانی از روند توسعه بیابانی شدن دشت قزوین گفت: متأسفانه بحران دشت قزوین آغازشده و مساحت حوزه نفوذ بیابانی استان 239 هزار هکتار است که 90 هزار هکتار آن در شرایط بحران شدید است و مهار کانون بیابانی قزوین و جلوگیری از گسترش آن باید از اولویت‌های استاندار جدید باشد چراکه این پدیده تهدید بزرگی برای کشاورزی استان بوده و برخی شهرها و روستاهای استان را می‌تواند با مهاجرت اجباری روبه‌رو کند.

اسدالهی تصریح کرد: در تصاویر ماهواره‌ای کانون ریزگردها در دشت قزوین و دشت بویین‌زهرا گزارش‌شده و ما از سال گذشته برای کنترل بخشی از بیابان‌ها نسبت به کاشت نهال در سطح 4 هزار هکتار اقدام کردیم و امسال نیز دو هزار هکتار را عملیاتی خواهیم کرد.

به گفته وی کنترل چرای غیرمجاز در سطح 3 هزار هکتار برای رویش جدید گیاهی از دیگر کارهای مهمی است که برای کنترل وضعیت بیابانی استان صورت گرفته و باید تداوم یابد تا از گسترش ریزگردها به سمت پایتخت جلوگیری شود.

فاتحه دشت قزوین با چاه‌های غیرمجاز خوانده شد

عباس اخوی زادگان که مدت 5 سال مدیرعامل سازمان عمران دشت قزوین بوده نگران وضعیت این دشت است و در این رابطه گفت: در گذشته چون کشاورزان دانش بالایی نداشتند سازمان عمران آن‌ها را هدایت می‌کرد و نگاه کارشناسی داشت و با همین نگاه که خارجی‌ها هم مطالعه کرده بودند با احداث سد طالقان و یک کانال‌کشی بزرگ قرار بود این دشت بزرگ با همین آب سد سیراب شود و کسی حق حفر چاه نداشت.

وی ادامه داد: در سال 85 نمایندگان تصمیم گرفتند تا به چاه‌های فرم یک مجوز بدهند و این‌گونه همه چاه‌های غیرمجاز تبدیل به مجاز شد و کلید نابودی دشت قزوین زده شد.بگفته وی امروز دیگر الگوی کشت اجرا نمی‌شود چون دولت توانایی کنترل آن را ندارد و کشاورز هم اطاعت نمی‌کند، مزارع هم کوچک و تعداد افراد مالک زیاد و مدیریت سخت شده است.

اخوی زادگان که کارشناس باتجربه کشاورزی است هم در این رابطه گفت: آبیاری مدرن باید به‌سرعت اجرا شود و دولت اگر واقعاً به فکر کشاورزی و نجات دشت قزوین است باید تسهیلات بدهد و تکلیف آبیاری سنتی را یکسره کند.وی در خصوص موانع اجرای الگوی کشت و آبیاری مدرن اضافه می‌کند: الآن ضمانت اجرایی برای کارها نیست، یک‌زمان در سال 60 تصمیم گرفته شد در همین دشت قزوین اجازه ندهند تا هندوانه کاشته شود و با یک عزم جدی در تاکستان دو مزرعه تخریب شد و سروصدای زیادی هم کرد اما زمین‌ها را شخم زدیم و نگذاشتیم آب هدر برود و چون احساس خطر می‌کردیم همه نیز همراهی کردند.به گفته اخوی زادگان باید تولید محصولات آب بر در دشت قزوین کنترل شود و ایجاد گلخانه‌ها توسعه یابد اما این کارها نیازمند مذاکره با کشاورزان و نزدیک شدن به آن‌هاست، باید مردم به دولت اعتماد کنند و تبعیضی در کار نباشد چون امروز توقع کشاورز هم بالا رفته و نیازها فرق کرده است.محمدرضا صفری که در گذشته هفت سال ریاست سازمان جهاد کشاورزی قزوین را بر عهده داشته است در گفت‌وگو با خبرنگار مهر ابراز کرد:40 درصد مساحت دشت قزوین در محاصره بزرگراه‌ها و آزادراه‌هاست و با ورود جاده در حریم دشت و توسعه سکونت‌گاه‌ها و صنعت در زمین‌های مرغوب کشاورزی به مسائل زیست‌محیطی دامن زده‌ایم و با دست خود میراث ارزشمند گذشتگان را نابود می‌کنیم.

وی ادامه داد: فاضلاب‌های رهاشده از شهرک‌های صنعتی در دشت برای منابع آبی و خاکی تهدید جدی است و آن‌ها را آلوده کرده و امروز با کاهش پتاس خاک این منابع غنی را فقیر و ضعیف کرده‌ایم.

دشت قزوین در حال مرگ

صفری بیان کرد: 80 درصد اراضی کلاس یک، دو و سه که قابل‌کشت مستقیم آبی است فقیر شده‌اند و در حال از دست دادن قابلیت کشت خود هستند و با مشکلات زیست‌محیطی و ساخت‌وسازهای بی‌رویه در خاک حاصلخیز و تخریب 1000 هکتار از اراضی در جنوب قزوین برای اجرای کمربندی و پل کاری کرده‌ایم که نه‌تنها سدی در برابر سیل نداریم بلکه با یک بارندگی شاهد سیلاب خواهیم بود و دشت را در آستانه مرگ قرار داده‌ایم.

وی افزود: در سال‌های گذشته با پیگیری‌های انجام‌شده توانستیم با تبیین اهمیت دشت قزوین، ردیف بودجه به مبلغ 70 میلیارد تومان بگیریم اما مسئولان پیگیری نکردند و این میزان به 40 میلیارد تومان کاهش یافت.این کارشناس مجرب کشاورزی عنوان کرد: دشت قزوین در گذشته باوجود سازمان عمران به‌صورت یکپارچه مدیریت می‌شد و مردم در اداره آن نقش داشتند و امروز هم برای این‌که وضعیت را سامان دهیم باید دشت دارای یک مدیریت یکپارچه باشد.صفری گفت: اگر دشت قزوین آسیب ببیند امنیت غذایی مردم استان و پایتخت و هشت استان دیگر آسیب جدی می‌بیند و بحرانی ایجاد می‌شود که حاضر خواهیم شد صدها میلیارد تومان هزینه کنیم تا فقط آسیب‌های آن را کاهش دهیم و به شرایط قبل بازگردیم اما امروز حاضر نیستیم برای احیای دشت، افزایش راندمان تولید و بهینه‌سازی امور که به اشتغال هم کمک می‌کند هزینه کنیم.وی ادامه داد: اگر دشت قزوین تخریب شود و دیگر قابل‌کشت نباشد باید منتظر مهاجرت تدریجی جمعیت یک‌میلیون و200 هزارنفری و آسیب‌های اجتماعی و امنیتی آن باشیم.

وی در خصوص پیامدهای تخریب دشت قزوین گفت: اگر قزوین از منطقه سکونت‌گاهی خارج شود شک نکنید با بحران امنیتی و غذایی مواجه می‌شویم.

صفری راهکارهای مقابله و پیشگیری را مورد تأکید قرار داد و گفت: البته با احداث برخی سدها مانند نهب و بالاخانلو ورودی دشت را خفه کرده‌ایم و بعدها دچار مشکلات دیگر می‌شویم و اهداف تعریف‌شده با ساخت این سدها محقق نخواهد شد اما به‌هرحال نجات دشت قزوین نیازمند یک تیم مطالعاتی قوی کارشناسی خارجی است زیرا ما حرف بهترین کارشناسان خود را قبول نداریم و جدی نمی‌گیریم و شاید فرصت و شرایط مطالعه همه‌جانبه را به دلیل ملاحظاتی نداشته باشیم.