دوئل یک ستاره با خودش

ستاره سینمای ایران در دهه‌های 70و80که نقشهایی به یادماندنی بازی می‌کرد و طرفداران منتظر هر هنرنمایی او بودند، در سالهای اخیر و به شکلی خودخواسته حضور خود را در سینما کمرنگ کرد. به‌طوری که در اواخر دهه 80 و اوایل دهه 90 شاید فقط دو سه بار و در فیلم‌هایی چون «هفت دقیقه تا پاییز» و «پل چوبی» او را دیدیم.

«عادت نمی‌کنیم» ساخته ابراهیم ابراهیمیان و محصول سال 94 را شاید بتوان تمایل جدی او برای بازگشت به سینما دانست. بازی او در نقش سیما اگرچه تحت الشعاع بازی‌های خوب بازیگران دیگر فیلم همچون حمیدرضا آذرنگ و ساره بیات بود، اما چیزی از حضور تعیین‌کننده‌اش در قصه کم نمی‌کرد. مضاف براین‌که بعد از مدتها همبازی شدن با محمدرضا فروتن، نوستالژی تماشاگران را هم بیدار می‌کرد.

تهرانی پس از این فیلم و در سال 95 در دو فیلم اسرافیل و بدون تاریخ بدون امضا بازی کرد؛ دو اثری که هم‌اکنون و در اتفاقی غریب، به‌طور همزمان و از روز گذشته در سینماهای کشور اکران شده‌اند. این مساله برای تماشاگرانی که مدتها هدیه تهرانی را در سینما ندیده و در همان دوره اوج کارنامه‌اش هم فیلم‌های او را با فاصله‌ای منطقی و با کنجکاوی و پیگیری روی پرده می‌دیدند، خرق عادت است.

ستاره سابق و بازیگر گزیده کار این سال‌های سینمای ایران نشان می‌دهد که همچنان در انتخاب‌هایش هوشمندانه عمل می‌کند. دست‌کم این زیرکی در انتخاب کلیت یک اثر کم نقص به نظر می‌رسد و هر دو فیلم و به ویژه بدون تاریخ بدون امضا در جشنواره‌های داخلی و خارجی و در مواجهه با تماشاگران موفق عمل کرده و با تحسین آنها روبه‌رو شده‌اند، اما آیا حضور هدیه تهرانی هم به جز نام و اعتبار و پیشینه درخشانش، دستاوردی برای فیلم و تماشاگران و البته خود او دارد؟ با نگاهی اجمالی به این فیلم‌ها و البته تماشای کامل و دقیق آنها می‌بینیم که تهرانی صرفا سایه یک ستاره را یدک می‌کشد و حضور تقریبا منفعلش ربطی به شخصیت محکم و مستقل او در فیلم‌های خوب و ماندگارش ندارد؛ همان زنی که با ظهورش در سینمای ایران، به شخصیت زن خنثی و منفعل و محتوم به غم پایان داد و با مقاومت و مبارزه، به استقلال زنان در فیلم‌های ایرانی عینیتی جذاب بخشید. زنانی که پابه پای زنان جامعه، فعل خواستن توانستن است را صرف می‌کردند و به جای گریه و زاری و اشک ریختن، خودشان سرنوشتشان را رقم می‌زدند. اما آن چیزی که از تهرانی در این دو فیلم می‌بینیم عقبگرد به دوران پیش از تهرانی در سینماست و این برای تماشاگرانی که خانم ستاره را کنشگر و پیش برنده قصه‌ها دیده بودند، راضی کننده نیست. حتما تهرانی دلایل خودش را برای این حضورها و نقش‌ها دارد، اما هرچه باشد، منجر به خوشایند تماشاگرانی نمی‌شود که به شخصیت او عادت کرده بودند. نه خانم تهرانی، تماشاگران به این نقشهای شما عادت نمی‌کنند و منتظر چشمه‌ای متناسب با توانایی و سابقه شما هستند.

همراهی با یک وجدان بیدار

هدیه تهرانی در «بدون تاریخ بدون امضا» نقش یک دکتر پزشکی قانونی را بازی می‌کند؛ اما حضور او تعیین‌کننده نیست و بیشتر همراهی‌کننده همسرش، دکتر کاوه نریمان (با بازی امیر آقایی) است. نریمان درگیر اتفاق ناخواسته‌ای می‌شود، اتفاقی که ذهن او را درگیر می‌کند و تا پایان فیلم او را رها نمی‌کند.

همسر نریمان سعی می‌کند از بار این دغدغه و این مسئولیت‌پذیری بیش از حد و وجدانِ کاری و انسانی فزاینده کم کند، نه این‌که بی‌عاطفه و خالی از مهر و انسانیت باشد، نه. چون می‌داند همسرش وظیفه و مسئولیتش را به شکلی استاندارد و مطابق با اصول و قواعد حرفه اش انجام داده و از سوی جامعه انتظار فراتری از او نمی‌رود. او می‌بیند که همسرش چطور زیر این فشار، خم شده و رنج می‌کشد. بنابراین از روی عشق و وظیفه زناشویی و البته همکاری، تلاش دارد به او کمک کند، اما تصمیم قاطع نریمان، انگار با همراهی دیگری حتی همسرش سنخیتی ندارد و او می‌خواهد دغدغه مندی و مسئولیت‌پذیری‌اش در برابر وجدان را به غایت انجام دهد. نقش تهرانی را هر بازیگر دیگری با توانایی‌های کمتر هم می‌توانست بازی کند، اما به هرحال تزریق اعتبار او به این شخصیت مکمل و همراهی‌کننده، غیرقابل انکار است. تهرانی در اینجا شخصیت کنشگر و تعیین‌کننده‌ای نیست و منفعل است و بازی‌اش کنار بازیگران سرنوشت‌ساز قصه، امیر آقایی و نوید محمدزاده رنگ می‌بازد.

وحید جلیلوند، همان‌طور که در فیلم اولش «چهارشنبه 19 اردیبهشت» سراغ یکی از ستاره‌های زن سینمای ایران نیکی کریمی می‌رود، در فیلم دومش هم با یکی دیگر از ستاره‌های زن، هدیه تهرانی همکاری می‌کند.

«بدون تاریخ بدون امضا»، اولین همکاری هدیه تهرانی با امیر آقایی، نوید محمدزاده و وحید جلیلوند است.

هدیه تهرانی که در این فیلم نقش یک دکتر پزشکی قانونی را بازی می‌کند، پیش از این هم نقش‌هایی در فضای پزشکی را تجربه کرده بود؛ از منشی دکتر در «خانه‌ای روی آب» تا پرستار در «شوکران.»

احسان علیخانی، مجری تلویزیون و برنامه ماه عسل یکی از تهیه‌کنندگان «بدون تاریخ بدون امضا» است.

بدون تاریخ بدون امضا» در جشنواره ونیز برنده جایزه بهترین کارگردانی و بهترین بازیگر مرد (نوید محمدزاده) شد و در جشنواره فجر هم موفقیت‌هایی به‌دست آورد.

زخم خورده یک عشق قدیمی

هدیه تهرانی در «اسرافیل» نقش زنی به نام ماهی را بازی می‌کند که سال‌ها پیش دلداده جوانی به نام بهروز بود. اما عشق آنها سرانجام خوشایندی ندارد و بهروز از ایران می‌رود و ماهی هم تن به ازدواج ناخواسته‌ای می‌دهد. حالا پس از سال‌ها بهروز (پژمان بازغی) با این‌که درگیر زندگی دیگری است، برمی‌گردد و با ماهی روبه‌رو می‌شود که سیاهپوش پسر جوان خود است. با بازگشت بهروز، زخم‌های عشق قدیمی سر باز می‌کند و قصه را پیش می‌برد. تهرانی گرچه با سکوت و کم‌گویی، لهجه یک زن شمالی را تقریبا باورپذیر درمی‌آورد، اما این امتناع از حرف‌زدن و سیاهپوشی در سکوت، فقط تا بخشی از حضورش پذیرفتنی است و در ادامه چیزی برای تماشاگر ندارد. سرگردانی او در قصه به انفعالی می‌رسد که فرسنگ‌ها از شمایل آشنای تهرانی دور است. ماهی نه قدمی برای خود برمی‌دارد و نه عشق قدیمی‌اش. ضمن این‌که جذابیتی هم در این تفاوت نیست، وقتی عناصری در خدمت این آشنازدایی قرار نمی‌گیرد.

هدیه تهرانی برای بازی در این فیلم نامزد دریافت سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن از سی و پنجمین دوره جشنواره فیلم فجر شد. به نظر می‌آید این نامزدی بیش از این‌که ارتباط مستقیمی با نقش‌آفرینی این بازیگر در فیلم داشته باشد، به نوعی خوش آمد به تهرانی پس از چند سال غیبت جدی در سینما بود.

«اسرافیل» نخستین همکاری هدیه تهرانی با آیدا پناهنده (کارگردان) است.

این دومین فیلمی است که نام هدیه تهرانی و پژمان بازغی در ترکیب بازیگران یک فیلم کنار هم دیده می‌شود؛ آنها پیش از این در «دوئل» احمدرضا درویش هم بازی کرده بودند، البته برخلاف «اسرافیل» هیچ سکانس مشترکی نداشتند.

«اسرافیل» که دومین فیلم سینمایی پناهنده پس از «ناهید» است، تاکنون در چند جشنواره جهانی حضور داشته و تحسین شده؛ از جمله این فیلم موفق به دریافت جایزه بهترین فیلم از نگاه تماشاگران در جشنواره فیلم‌های ایرانی پراگ شده است.