لاغری با رژیم کتوژنیک اصولی یا غیراصولی؟

مسعود فیروزکوهی

کتوژنیک، رژیمی برای مبتلایان به صرع

رژیم کتوژنیک یک برنامه رژیم غذایی با کربوهیدرات بسیار کم است که برای مبتلایان به صرع یا تشنج طراحی شده است. محققان دریافتند روزه گرفتن منجر به کاهش حملات تشنج شده و اثرات مثبتی بر چربی، قند و کلسترول خون دارد. اما چون روزه داری برای یک مدت طولانی در این بیماران قابل اجرا نبود، رژیم کتوژنیک به تقلید از همان اثرات مفید روزه داری مطرح شد.

هدف از رژیم کتوژنیک

در رژیم کتوژنیک تلاش برای کم کردن گلوکز(قند) است. وقتی میزان گلوکز ناچیز باشد، بدن به جای سوزاندن قند، چربی‌های ذخیره شده در بافت‌ها یا چربی‌هایی که از رژیم غذایی دریافت می‌شود را می‌سوزاند. این رژیم علاوه بر مزایایی که برای مبتلایان به صرع دارد با کاهش ترشح انسولین و با اجرای تدابیری می‌توان مانع ایجاد مقاومت انسولینی شده و به پیشگیری از ابتلا به دیابت و سندرم متابولیک کمک کرد. همچنین تصور بر این است سلول‌های بدن قادر به استفاده از چربی برای انرژی هستند، اما چون سلول‌های سرطانی نمی‌توانند به جای گلوکز از چربی‌ها استفاده کنند، پس این رژیم می‌تواند در درمان سرطان‌ها نیز کاربرد داشته باشد. در رژیم کتوژنیک به طور تقریبی 70درصد انرژی از چربی‌ها، 20 درصد از پروتئین‌ها و فقط 10 درصداز کربوهیدرات تامین می‌شود که با توجه به هدف از تجویز این رژیم و شرایط فرد، این درصدها جابه‌جا می‌شود.

کاهش وزن با رژیم کتوژنیک اصولی نیست

وقتی کربوهیدرات کم مصرف شود بدن انسولین کمتری ترشح می‌کند و انرژی اضافی را به صورت چربی ذخیره نمی‌کند و این فرآیند می‌تواند به رفع اضافه وزن و چاقی کمک کند. اما نتیجه مطالعات در مورد این رژیم و مجوز استفاده از آن در کاهش وزن متفاوت و نتایج بررسی‌ها متناقض است. برای کاهش وزن به جای این رژیم‌های سخت و محدود کننده که می‌تواند منجر به کاهش دریافت ریز مغذی ها، مشکلات عمده گوارشی، کبدی، قلبی عروقی و... شود بهتر است به کمک متخصصان تغذیه، رژیمی معقول و متناسب با وضعیت جسمی و معیشتی اجرا شود..

عوارض رژیم کتوژنیک

این رژیم به هیچ وجه نباید طولانی مدت یا همیشگی باشد و باید کنترل شده و تحت تدابیری اجرا شود، در غیر این صورت زیان‌آور خواهد شد. در روزها یا هفته‌های اول اجرای رژیم کتوژنیک، بیشتر افراد با کاهش سطح انرژی و عملکرد ذهن، افزایش اشتها، مشکلات خواب، هضم نامناسب، کاهش توان برای اجرای حرکات ورزشی، خستگی مفرط، از دست دادن میل جنسی و تنفس بدبو مواجه می‌شوند که معمولا میزان کربوهیدرات را کمتر محدود می‌کنند. همچنین احتمال کاهش سطح آب بدن و مواد معدنی وجود دارد که باید از مکمل‌های حاوی سدیم، پتاسیم و منیزیم استفاده شود. احتمال
از دست دادن عضله نیز وجود دارد مگر این که پروتئین کافی مصرف شود. به دلیل سوخت و ساز مواد کتونی ممکن است رنگ ادرار مایل به قرمز شود. این رژیم برای ورزشکاران حرفه‌ای نباید اجرا شود و در بیماران صرع با شدت بالا تجویز نمی‌شود مگر این که با اجرای تدابیری باشد.

نمونه‌ای از غذاهای مجاز در رژیم کتوژنیک

معمولا در این رژیم اصل بر استفاده از روغن‌ها و چربی‌های سالم است. روغن زیتون، روغن نارگیل، کره بادام زمینی، آجیل و دانه‌ها، محصولات لبنی چرب، گوشت‌های سالم و ارگانیک چرب، تخم‌مرغ رسمی، ماهی‌ها، سبزیجات برگ سبز، آرتیشو (کنگرفرنگی)، مارچوبه، قارچ، گوجه‌فرنگی، هویج، کلم بروکلی، کلم بروکسل، اسفناج، ادویه جات، جو، برنج قهوه ای، حبوبات و میوه‌های با قند پایین از این جمله‌اند.

فریب رژیم لاغری کتوژنیک را نخورید

رژیم کتوژنیک از رژیم‌های غیراصولی و نامتعادل کاهش وزن و لاغری است که به عنوان رژیم غذایی در مبتلایان به صرع و تشنج کاربرد دارد و در آن میزان دریافت چربی بالا، دریافت پروتئین متوسط و دریافت کربوهیدرات به حداقل می‌رسد.

ممکن است ابتدا با پیروی از این رژیم، وزن کاهش یابد، ولی به دلیل غیراصولی بودن آن خطرات زیادی سلامت فرد را تهدید می‌کند. با آغاز این رژیم به دلیل محدود شدن کربوهیدرات، میزان زیادی از آب بدن دفع می‌شود و در نتیجه کاهش وزن ناگهانی به دلیل کاهش آب بدن رخ می‌دهد که این موضوع فریب اصلی طراحان رژیم کتوژنیک برای بازار گرمی در فضاهای مجازی و سالن‌های زیبایی و ورزشی است.

کتوژنیک، رژیمی ناتوان‌کننده

چون سوخت اصلی مغز و سیستم عصبی، گلوکز است، با محدود شدن کربوهیدرات، کارایی سیستم عصبی به‌طور قابل توجهی کاهش می‌یابد و بی‌حوصلگی، عدم تمرکز و پرخاشگری فرد و اطرافیان را کلافه می‌کند. عارضه دیگر، تنفس بد بوی فرد است چون یکی از ترکیبات جانبی ناشی از سوختن چربی‌ها، استن است که از راه تنفس فرد دفع می‌شود و تنفس بدبو برای فرد و اطرافیان آزار دهنده می‌شود. در ضمن عوارض گوارشی بخصوص تهوع، استفراغ، سوزش سر‌دل و یبوست از دیگر پیامدهای این رژیم است. با استمرار و رعایت رژیم کتوژنیک، ناتوانی عضلات و اختلالات حرکتی آغاز و ریزش موی شدید و ناگهانی بروز می‌کند.

این رژیم سبب تضعیف سیستم ایمنی بدن و بروز انواع التهابات و عفونت‌ها می‌شود. التهاب پانکراس وکبد و اختلال متابولیسم مواد مغذی از جمله عوارض آن است.

مطالعات مختلف نشان داده ناتوانی عضله قلب، اختلال ضربان قلب، نارسایی کبد، سنگ‌های کلیه از نوع سنگ‌های اگزالاتی و همچنین اختلالات هورمونی و عادت ماهانه نامرتب از عوارض طولانی مدت رژیم کتوژنیک است.

کاهش وزن در کوتاه‌مدت غیراصولی است

کاهش وزن در کوتاه‌مدت، غیراصولی و تهدید‌کننده سلامت است و افراد برای لاغری و تناسب اندام به روش صحیح و اصولی باید به متخصصان مجرب تغذیه مراجعه کنند. بر اساس مصوبات سازمان نظام پزشکی و وزارت بهداشت، تنها کارشناسان و متخصصان تغذیه اجازه تجویز رژیم غذایی دارند و سایر گروه‌ها مانند مربیان و کارشناسان تربیت بدنی و... هیچ اجازه‌ای برای ارائه رژیم ندارند و در صورت تخلف و ارائه رژیم‌های غذایی با متخلفان و افراد غیرمتخصص برخورد خواهد شد.