اجماع علیه فقر

براساس آمارهای رسمی،‌ جمعیت زنان سرپرست خانوار در ایران در حال افزایش است،‌ زنانی که بسیاری از نهادها مدت‌هاست در تلاشند با اجرای طرح‌ها و برنامه‌های مختلف حمایت‌شان کنند و از سرعت افزایش جمعیت‌شان بکاهند. یکی از این طرح‌ها که از سوی سازمان بهزیستی کشور مطرح شده طرح «فقرزدایی اجتماع‌محور»‌ است، طرحی که البته سابقه‌ای ده‌ساله دارد و اکنون با تاکید سازمان بهزیستی قرار است به شکل جدی‌تری پیگیری شود.

آن‌طور که فرید براتی سده، رئیس مرکز توسعه پیشگیری و درمان اعتیاد بهزیستی می‌گوید، براساس این طرح با همکاری سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای، مهارت‌های شغلی به افراد داده می‌شود تا با کمک دیگر حمایت‌ها ازجمله پرداخت تسهیلات، زمینه اشتغال آنان فراهم شود.

اولین بار این طرح در سال 86 در سازمان بهزیستی کشور کلید خورد و البته که در همان سال‌ها هم کاستی‌هایی به همراه داشت. اما تفاوت ایجاد شده در رویکرد اخیر را باید در تغییر عنوان طرح از فقرزدایی به فقرزدایی اجتماع محور جست‌وجو کرد، تفاوتی که به باور بسیاری از کارشناسان
از جمله رئیس انجمن مددکاری می‌تواند بسیار موثر باشد.

فقر رنگ می‌بازد

یکی از رویکردهای مهم در بحث توانمندسازی، رویکرد اجتماع‌محور است. مبنای رویکرد اجتماع‌محور بر این است که در یک منطقه با یک قشر خاص تحلیلی از وضعیت،‌ توانمندی‌ها و نیازهایشان با مشارکت خود ذی‌نفعان صورت بگیرد. اولویت‌ها تعیین و در کنار آن نیازها و ظرفیت‌ها مشخص شود. براساس همه این موارد با مشارکت خود افراد، برنامه‌ها تدوین و اجرا شود. طرح فقرزدایی اجتماع محور هم شامل این نکته است. در این طرح‌ها قرار است دولت بسترسازی کند و مردم هم به‌عنوان محور برنامه‌ها باشند.

حسن موسوی‌چلک، رئیس انجمن مددکاری اجتماعی در رابطه با تغییر رویکرد اجرای این طرح به جام‌جم می‌گوید: بی‌شک اجرای این طرح به وضعیت اشتغال زنان سرپرست خانوار کمک می‌کند، چراکه رویکردهای اجتماع‌محور یکی از رویکردهای موفق در تمام دنیاست به این دلیل که خود ذی‌نفعان از ابتدا تا انتها در این طرح‌ها دخیل هستند.

او می‌افزاید: حتی اگر خیلی بدبینانه هم به موضوع نگاه کنیم، این‌طور باید بگوییم که اجرای این طرح بهتر از این است که فقط مستمری به این افراد پرداخت کنیم تا به سیستم وابسته و نتوانند توانمند شوند.براساس سرشماری سال 95 در ایران بیش از سه میلیون زن سرپرست خانوار زندگی می‌کنند. این آمار در سال 90 حدود 5/2 میلیون نفر، ‌در سال 85 یک میلیون و 600هزار نفر و در سال 75 کمتر از یک میلیون و 200 هزار نفر بوده است.

بنابراین می‌توان نتیجه گرفت‌ در فاصله زمانی 20 ساله، جمعیت زنان سرپرست خانوار در کشور تقریبا 5/2 برابر شده است.

اگر از رئیس انجمن مددکاری اجتماعی درباره تاثیر طرح فقرزدایی اجتماع‌محور در بازه ده ساله اجرایش در آمارهای زنان سرپرست خانوار بپرسید، او با اشاره به زمان تاثیرگذاری اجرای این طرح‌ها می‌گوید:‌ این‌گونه طرح‌ها بین سه تا پنج سال و البته برخی از پروژه‌ها بیش از پنج سال زمان می‌برد. به گفته چلک طرح فقرزدایی اجتماع‌محور تنها در بخش‌هایی از کشور اجرا شده و البته بیشتر در مورد خانواده‌های تحت پوشش بهزیستی انجام گرفته است در حالی که زنان سرپرست خانوار همگی‌شان تحت پوشش بهزیستی نیستند.

اولویت با حاشیه‌نشینان

شهر محورشدن یکی دیگر از تفاوت‌های طرح جدید فقرزدایی با طرح‌های گذشته است که محله‌محور بودند. افزایش حاشیه‌نشینی هم شاید بی‌تاثیر در تغییر این رویکرد نباشد. همواره ‌حاشیه‌‌نشین‌ها در معرض آسیب‌های اجتماعی فراوانی هم بوده‌اند و آن‌طور که رئیس مرکز توسعه پیشگیری بهزیستی می‌گوید: هم اکنون در کشور 250 پایگاه خدمات اجتماعی و 350 پایگاه سلامت روان در محلات آسیب‌پذیر و مناطق حاشیه‌ای فعال هستند.

به این ترتیب درصورتی که در محلات آسیب‌پذیر و حاشیه‌ای شهرها، افرادی نیازمند خدمات مشاوره تخصصی حوزه اختلالات روان‌شناختی باشند، توسط بهزیستی به مراکز تحت پوشش معرفی می‌شوند.

این نکته‌ای است که مدیرکل اجتماعی استانداری تهران هم روی آن تاکید دارد. سیاوش شهریور به جام‌جم می‌گوید: همه دستگاه‌های اجرایی بویژه دستگاه‌های متولی از کمیته امداد تا بهزیستی و شهرداری و حتی بسیج در حوزه خانواده‌های سرپرست خانوار باید برنامه‌هایی داشته باشند.

او با اشاره به این‌که وضعیت به‌گونه‌ای است که حتما باید در این حوزه اتفاقی بیفتد از استانداری به عنوان نهادی ناظر و حاکمیتی یاد می‌کند و می‌افزاید‌: ‌طرح فقرزدایی اجتماع‌محور می‌تواند با ارائه تسهیلات نهادها و البته آموزش مهارت‌های شغلی در این حوزه موثر باشد و البته استانداری در حل مشکلات اجرایی این طرح هماهنگی و همکاری فراوانی خواهد داشت.

آن‌طور که شهریور توضیح می‌دهد استانداری با فعال کردن حسینیه‌ها و مساجد و همکاری با سازمان‌های فرهنگی برای ورود به این مناطق تلاش کرده است تا به‌واسطه سیاست‌های فرهنگی از جمعیت خانواده‌های در معرض آسیب بکاهد. بدون شک حاشیه‌نشین‌ها باید یکی از اولویت‌های طرح فقرزدایی اجتماع‌محور باشد. ‌در واقع کل مناطق حاشیه‌نشین یا مناطق ناکارآمد شهری به چهار دسته تقسیم می‌شوند، سکونتگاه‌های غیررسمی،‌ بافت‌های تاریخی،‌ روستاهای الحاقی به شهر و بافت‌های فرسوده. افزون بر این حدود 19 میلیون نفر از جمعیت کل کشور در این مناطق زندگی می‌کنند. بنابراین اگر بتوان‌ مسئولیت اجتماعی را در حوزه توانمندسازی زنان سرپرست خانواده به‌کار گرفت موثرتر از گذشته می‌شود و گرهی از کار زنان سرپرست خانوار باز می‌شود.