قهرمان‌های روزهای کودکی

به همین دلیل شبکه‌ها در تمام نقاط جهان، توجه ویژه‌ای به این گروه پرتعداد کرده و بخش مهمی از تولیدات سالانه خود را به آنها اختصاص می‌دهند. برای آن که به عمق اهمیت این قشر برای شبکه‌های تلویزیونی پی ببرید تنها کافی است تعداد شبکه‌های مخصوص این طبقه سنی در اقصی نقاط جهان را بشمارید. شبکه‌های تلویزیونی ایران چه آن سال‌هایی که از عدد 2 فراتر نمی‌رفت و چه حالا که شبکه‌های اختصاصی برای کودک و نوجوان ایرانی در نظر گرفته شده، توجه ویژه‌ای به مخاطبان یاد شده داشته و ساعات زیادی از روز را به آنها تخصیص داده است. بسیاری از این تولیدات در زمره به یادماندنی‌ترین برنامه‌های تلویزیونی کشورمان قرار گرفته‌اند که نام‌های زیادی را در دل خود دارد.

به بهانه نخستین روز پاییز و بازگشایی مدارس نگاهی به چند چهره شاخص و ماندگار برنامه‌های کودک و نوجوان تلویزیون کشورمان می‌اندازیم.

مرضیه برومند: از مدرسه موش‌ها تا زی‌زی‌گولو

نامی آشنا برای چند نسل از مخاطبان کم‌سن و سال تلویزیون که با علاقه‌ای وافر پای تلویزیون‌ها از سیاه و سفیدهای قدیمی تا رنگی‌های جدید نشسته و از تخیل حاکم بر آثار وی لذت برده‌اند. مدرسه موش‌ها شاخص‌ترین کار کودک و نوجوان تلویزیون در اوایل دهه 60 تا نیمه آن است که فانتزی دلنشینی بر آن حاکم بوده و بچه‌ها را وارد دنیایی می‌کرد که در آن تخیل و بخشی از واقعیت درهم تنیده شده بودند. هر یک از شخصیت‌ها به نوعی ما به ازای واقعی داشته و شبیه یکی از همکلاسی‌های مخاطبان کودک آن ایام بود که همین امر میزان همذات‌پنداری آنها با شخصیت‌ها را دوچندان می‌کرد. برومند در عین حال جمعی از بااستعدادترین جوانان سینما و تلویزیون آن سال‌ها را پشت و جلوی دوربین در اختیار داشته و نقشی کلیدی در شهرت آینده آنها داشت. برای مثال می‌توان به فاطمه معتمدآریا، حمید جبلی و ایرج طهماسب اشاره کرد که بعدها هر یک از آنها به یکی از وزنه‌های مهم سینما و تلویزیون کشورمان تبدیل شدند. برومند در سال‌های بعد نیز این مسیر را ادامه داده و با مجموعه‌هایی همچون: خونه مادربزرگه و قصه‌های زی‌زی‌گولو مخاطبان کم‌سن و سال را پای تلویزیون نشاند.

بیژن بیرنگ و مسعود رسام: زوج موفق برنامه‌ساز کودک و نوجوان

در سال‌هایی که ایران درگیر جنگ تحمیلی بود و شهرهای مختلف نیز از بمباران در امان نبودند، این زوج هنری خوش‌ذوق با مجموعه‌های محله بروبیا و محله بهداشت، خنده را روی لبان مخاطبان خود از گروه‌های سنی مختلف آوردند. محله‌ای متشکل از چند نوجوان و خانواده‌هایشان که در آیتم‌های مختلف روی آنتن رفته و در عین حال رگه‌هایی از فانتزی هم دارند. برای مثال هم می‌توان از شخصیت‌های جذابی همچون: زورو، پدر و پسر کیمیاگر و... یاد کرد. از طرف دیگر در فیلمنامه این دو مجموعه توجه خاصی هم به پیام‌رسانی شده و لا به لای داستان هر قسمت پیامی هم در قالب بهداشت به مخاطبان کودک و نوجوان منتقل می‌شد. به همین دلیل هم شخصیت بامزه‌ای به نام هپلی خلق شده و به عنوان نمادی از کثیفی ظاهری عاملی برای تشویق مخاطبان کم‌سن و سال برنامه به رعایت بهداشت به حساب می‌آمد. جالب این که محله بهداشت و محله بروبیا در برهوت تولید برنامه‌های جذاب دهه یاد شده در میان طیف‌های سنی دیگر هم طرفداران پروپاقرصی پیدا کرده و از طریق آنها بسیاری از تکیه‌کلام‌های شخصیت‌ها وارد فرهنگ عامه کوچه و بازار شد که نمونه شاخص آن خود هپلی بود. همچنین حضور بازیگران خوبی همچون: اکبر عبدی، آتیلا پسیانی، حمید جبلی و رضا رویگری هم مکملی برای قصه‌های شیرین این دو اثر بودند.

کیومرث پوراحمد: مسلط بر مخاطب نوجوان

این فیلمساز خوش‌قریحه کارش را با تلویزیون آغاز کرده و در تمامی آثارش ردپای حضور پررنگ نوجوان‌ها به چشم می‌خورد. مجموعه تلویزیونی «تابستان سال آینده» که سال 60 ساخته شده، داستان پسر نوجوانی است که آرزوی صعود به قله کوه را دارد، اما در این راه پایش آسیب‌دیده و با مشکلات زیادی روبه‌رو می‌شود که سرانجام بر آن فائق می‌آید. «آلبوم تمبر» دیگر کار ماندگار پوراحمد در قاب کوچک تلویزیون است که قصه آن حول محور دو دوست می‌گردد که آلبوم تمبر مشترکی را مخفی از چشم خانواده خود نگه می‌دارند، اما یک اتفاق دوستی آنها را نابود کرده و از هم دور می‌سازد. سادگی و لطافت داستان را می‌توان وجوه شاخص آثار اولیه پوراحمد ذکر کرد که در سریال قصه‌های مجید به نهایت پختگی و بلوغ می‌رسد. او براساس کتاب شیرین و خواندنی قصه‌های مجید، سریال جذابی را برای عصر جمعه‌های مخاطبان اوایل دهه 70 تلویزیون تدارک دیده و به بهترین شکل قصه را از زادگاه مرادی (کرمان) به زادگاه خویش (اصفهان) تغییر داده است. سماجت‌های مجید و پشتکار مثال زدنی‌اش برای مخاطبان نوجوان سریال، جذاب و باورپذیر بوده که بازی درخشان مهدی باقربیگی نیز در این نقش با راهنمایی‌های موثر پوراحمد بی‌تاثیر نبوده است.

مجید قناد و 30 سال برنامه‌سازی برای بچه‌ها

یکی دیگر از قدیمی‌ترین‌های این عرصه در قاب کوچک، مجید قناد است که در اوایل دهه 60 کار تولید برنامه برای کودکان و نوجوانان را آغاز کرده و برنامه‌های مختلفی را روی آنتن برده است. در دهه یاد شده که تنها دو شبکه تلویزیونی وجود داشت، وی تلاش می‌کرد تا علاوه بر سرگرمی پیام برنامه خود را هم به مخاطبان کم‌سن و سال خود منتقل کند. لحن شاد و ریتم نسبتا تند این برنامه‌ها هم نقش مهمی در جذب مخاطبان یاد شده داشت که صبح‌های جمعه را پای تلویزیون می‌گذراندند. قناد در گذر زمان بخوبی خود را با تغییرات همراه کرده و ساخته‌های خود را با آن هماهنگ کرد. برای مثال می‌توان به ریتم سریع و استفاده پررنگ از موسیقی اشاره کرد که این دومی از ارکان کلیدی برنامه‌هایی همچون، فیتیله و جمعه به جمعه خونه به خونه بود.

چهره‌هایی که دیده نشدند

برنامه‌های اشاره شده بخصوص آثاری از جنس مدرسه موش‌ها و خونه مادربزرگه، بدون شک مدیون تلاش هنرمندانی است که با ذوق و استعداد خود نقش مهمی در موفقیت این آثار داشته‌اند. برای مثال می‌توان به عروسک‌سازها، عروسک‌گردان‌ها و در آخر صداپیشه‌ها اشاره کرد، البته این آخری بیش از دو تای اول برای مخاطبان شناخته شده است. عادل بزدوده، مرضیه محبوب، آزاده پورمختار، دنیا فنی‌زاده و... از شاخص‌ترین‌های عرصه سریال‌های عروسکی به حساب می‌آیند که عاشقانه مشغول به کار در حرفه مورد علاقه خود بوده و همه مشکلات ناشی از آن را به جان خریده‌اند. از میان آنها، زنده‌یاد دنیا فنی‌زاده که 20 سال تمام عروسک‌گردان کلاه قرمزی بود، به ماندگاری در حرفه خود رسیده و نامش در ذهن مخاطبان این برنامه پرطرفدار حک شده است.

طهماسب ـ جبلی هنرمندان پرمخاطب

این دو که سابقه سال‌ها همکاری با یکدیگر را در کارنامه داشته و دیرپاترین زوج هنری کشور به حساب می‌آیند، در اوایل دهه70 با برنامه صندوق پست عروسکی را وارد تلویزیون کردند که در سال‌های بعد به یک برند پولساز و از همه نظر مطمئن تبدیل شد. در تمامی این سال‌ها جبلی و طهماسب به عنوان ستون برنامه کلاه قرمزی و پسرخاله حضور داشته و با تیزهوشی و خلاقیت خود نه تنها جلوی تکراری شدن آن را گرفته بلکه نوآوری‌های بسیار هم در آن به خرج دادند. برای مثال می‌توان به اضافه شدن شخصیت‌هایی جذاب همچون:پسرعمه زا، فامیل دور، دیوی ... اشاره کرد که برنامه فوق را به برگ برنده شبکه دو سیما در ایام نوروز سال‌های اخیر تبدیل کرده است. طهماسب به عنوان کارگردان و مجری بخوبی حواسش جمع گروه تولید بوده و ذره‌ای هم از شاکله اصلی کلاه قرمزی و پسرخاله که از دوره صندوق پست شکل گرفته و چیزی جز آموزش و پیام به شکلی کاملا غیرمحسوس نیست، دور نشده است. جبلی هم به عنوان صداپیشه نقشی کلیدی در موفقیت برنامه فوق داشته و خلاقیت فوق‌العاده‌ای از خود نشان داده است.

کسری همایونی افشار