اقدام خوب اما کم و کند

با اینکه این طرح محورهای جامعی در رابطه با اقدام متقابل علیه آمریکا دارد، اما برخی کارشناسان درباره تصویب این طرح معتقدند که استحکام و قدرت مقابله کافی را در برابر تحریم‌های آمریکا ندارد و باید اقدامات دیگری خصوصا در زمینه اقتصاد انجام شود.

دکتر ساسان شاه‌ویسی، اقتصاددان در گفت‌وگویی با جام‌سیاست به ارزیابی مزیت‌ها و معایب این طرح پرداخته و تاکید کرده است: «این طرح خوب است، اما کافی نیست و باید اقدامات دیگری نیز لحاظ شود که مهم‌ترین آن استفاده از ابزارهای اقتصادی است.» مشروح این گفت‌وگو را بخوانید.

طرحی که اکنون در مجلس به عنوان رفتار متقابل ایران علیه تحریم‌های اعمال شده توسط آمریکا را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

در ابتدا باید عرض کنم همین که مجلس شورای اسلامی اقدام متقابلانه علیه تحریم‌های آمریکا در نظر گرفته، بسیار خوب است. این اقدام منطقی به نظر می‌رسد و برای پیشبرد اهداف این طرح باید دسته‌بندی‌هایی را انجام داد. دسته‌بندی از این نظر که کدام دستگاه‌ها و نهاد‌ها در این طرح دخیل باشند تا این روند تاثیرگذارتر و ساختارمندتر پیش برود، اما وقتی وارد جزییات این قانون می‌شویم شاهد این موضوع هستیم که کاستی‌هایی نیز وجود دارد. به این دلیل که هنوز وظایف مشخصی برای نهادها و وزارتخانه‌های مهمی مانند وزارت دفاع، وزارت امور اقتصادی و دارایی، وزارت اطلاعات، ستاد کل نیروهای مسلح و مجلس شورای اسلامی تعریف نشده است. از دیگر موضوعاتی که پازل این طرح را کامل نمی‌کند، ارتباط آن با برجام است. زمانی که قرار بود تحریم‌های جدید آمریکا علیه ایران اعمال شود، یک اتاق فکری در کمیسیون سیاست خارجی سنای آمریکا تشکیل شد و کارشان این بود که تحریم‌ها را طوری اعمال کند که برجام را نقض نکند، اما با این حال آنها معتقدند که ایران برجام را درست اجرا نکرده و ما متاسفانه اقدام بین‌المللی در این زمینه انجام ندادیم.

به نظر شما اکنون برای اجرای هرچه بهتر این طرح چه اقداماتی باید در نظر گرفته شود؟

از ابتدا فقط آمریکا ایران را تحریم می‌کرد و ما پاسخی به این تحریم‌ها نمی‌دادیم، اما اکنون این رویه با پاسخ‌هایی همراه شده که آغاز این روند مثبت خواهد بود، اما با کاستی‌هایی همراه است. درحال حاضر وزارت امور خارجه وظیفه اصلی و فرعی را برای اجرای این طرح در نظر گرفته است، اما موضوعات جزئی در آن جایی ندارد. بهترین پاسخی که می‌توانیم به آمریکا بدهیم، استفاده از ابزارهای اقتصادی است. ابزارهای اقتصادی به این معنا که منافع آمریکایی از اقتصاد ایران دور شود و طرح جایگزینی را برای این بخش در نظر بگیریم و به بازار آمریکا نفوذ کنیم.

کاستی‌هایی که می‌گویید چیست؟

ابتدا باید جزئی‌نگرتر باشند. در این راستا چند مساله را باید در نظر داشت. ابتدا این‌که سازمان رسمی مقابله‌کننده با اقدامات کدام دستگاه‌ها هستند. آیا وزارت اقتصاد، وزارت خارجه، شورای امنیت ملی یا سازمان‌ها و نهادهای دیگر. کدام نهادها مسئولیت رصد و پایش مستمر را برعهده دارند؟ آیا بودجه مصوب برای این رابطه تعیین شده است که ما خواستار گزارش‌دهی باشیم؟ اکنون تحریم‌هایی که جدیدا آمریکا علیه ایران در نظر گرفته از خط قرمزهای برجام را نیز عبور کرده، اما اقدام قانونی بین‌المللی از سوی ایران انجام نشده است. بالاخره ما یک نرمش قهرمانانه انجام دادیم، اما در مقابل هیچ نفعی متوجه ما نشد. طبق برجام قرار بود با رفع تحریم‌ها علیه ایران سرمایه‌گذاران خارجی به ایران بیایند، اما در عین حال تحریم‌های جدیدی را در نظر گرفتند که شرکت‌های بین‌المللی خارجی به ایران نیایند. این نقض صریح برجام است و ما می‌خواهیم با اندک قوانینی که در نظر گرفتیم مقابل ابرتهدید‌ها بایستیم. این عادتی را که بعد از اصابت ضربه باید حرکت کنیم باید کنار بگذاریم و اقداماتی را در نظر بگیریم که موثر باشد. همچنین بودجه مصوبی برای نهاد مهمی مانند صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران که در مقابله با جنگ نرم تاثیر بسیار زیادی دارد در نظر نگرفتیم و تنها توقع داریم که همه کارها بدون برنامه پیش برود، درحالی که این اقدامات دست دشمن را برای اقدامات و اعمال تحریم‌های بیشتر باز می‌کند. از سوی دیگر باید در نظر داشت که وزارت امور اقتصادی و دارایی سازمان بسیار مهمی برای مقابله با آمریکا می‌تواند باشد و در این راستا باید سیاست‌گذاری‌های این وزارتخانه با تغییراتی
همراه باشد.

گام‌های بیشتری که در مقابل تهدید‌های آمریکا باید برداشت چیست؟

طبق این طرح قرار است وزارتخانه‌ها و نهادهای امنیتی و اقتصادی طی سه ماه راهبردهای جامعی را از منظر خودشان رصد کنند. این ساختار‌سازی بسیار خوب است، اما حجم تهدیدات ناشی از قانون جامع آمریکا بیش از این حرف‌هاست. در شرایط فعلی باید کشورهایی را که امضاکننده برجام هستند در پروژه‌های اقتصادی با در نظر گرفتن منافع ملی و پیشرفت توان داخلی دخیل کنیم و همکاری داشته باشیم. در این صورت آمریکا تنها خواهد ماند و تحریم‌هایی که علیه ایران در نظر می‌گیرد، تاثیر کمی در مراودات تجاری ما در جهان خواهد داشت. از سوی دیگر گزارشی اندیشمندان آمریکایی به مسئولان رژیم صهیونیستی اخیرا ارسال کردندکه در آن اعلام شده خیالتان راحت باشد که از منظر اقتصادی و سیاسی ایران را محدود کردیم. باز هم تاکید می‌کنم که ایران از نظر سیاسی باید از سازمان انرژی اتمی و همچنین سازمان ملل گزارش اجرای برجام را توسط ایران بخواهد تا اگر واقعا اجرا نکردیم به کار خودمان بپردازیم. اقدام دیگری که می‌توان از نظر اقتصادی در نظر گرفت، عدم همکاری با شرکت‌های آمریکایی در پروژه‌های ایرانی است. حتی شرکت‌هایی که از فناوری بالایی برخوردار نیستند و با آمریکا مراوده دارند می‌توانند در لیست تحریم‌های ایران قرار بگیرند.

پیشنهاد شما برای پیشبرد اهداف این طرح چیست؟

باید واقع‌بین باشیم و قبول کنیم که در کوتاه‌مدت نمی‌توانیم تهدید‌ها را ارزیابی کنیم. اکنون تصویب این طرح سه ماه به طول انجامیده و سه ماه هم طول می‌کشد که جزئیات آن تصویب شود. نقدی که الان وجود دارد این است که نمی‌توانیم زمان‌بندی درستی را شناسایی کنیم و برخوردهای انفعالی با موضوعات داریم. من نمی‌خواهم این طرح را زیر سوال ببرم و تاکید می‌کنم که این اقدام خوب است، اما کند و کم. پیشنهاد من برای به هدف رسیدن این‌گونه طرح‌های مقابله‌ای تحریم‌های اقتصادی است. اکنون برخی خودروهای تولید کشورهای آسیای شرقی از آمریکا وارد می‌شود که سود آن به این کشور خواهد رسید. در ابتدا باید واردات از این کشور کنترل شود و هر کالایی که از آن کشور چه به صورت واسطه‌ای و چه به صورت مبدا باید مقابله شود. موضوع دیگری که حائزاهمیت است، عدم همکاری مستقیم با شرکت‌های آمریکایی و واسطه‌ای است. از سوی دیگر باید تلاش کرد که کالاهای ایرانی در بازارهای آمریکایی راه پیدا کنند که این کار نیاز به برنامه‌ریزی دقیق دارد. اکنون کیفیت کالاهای ایرانی در حوزه‌هایی مانند کشاورزی و صنایع دستی بسیار زبانزد است. ممکن است در ابتدای امر آمریکا متوجه شود که مبدا این کالا از ایران است ممانعت کند، اما می‌توان با یک کشور واسطه این کار را انجام داد و از بازارهای آمریکا به نفع تولیدات داخلی استفاده کرد و بهره کامل را برد.

گفت‌وگو: محمدحسین علی‌اکبری