قطر و گزینه‌های دشوار

شیخ محمد بن عبدالرحمن آل‌ثانی وزیر خارجه قطر اعلام کرد که درخواست چهار کشور گروه فشار واقع‌بینانه نیست و جنبه عملیاتی شدن ندارد. کاهش سطح روابط اقتصادی و سیاسی میان دوحه و تهران، تعطیلی شبکه تاثیرگذار الجزیره قطر، اخراج رهبران حماس و اخوان‌المسلمین از دوحه و خودداری قطر از کمک به جنبش‌های مبارز منطقه و مقاومت اسلامی، بخشی از مطالبات چهار کشور از دوحه است.

هر چند طرح شروط 13 گانه مصر، عربستان، بحرین و امارات نقض حاکمیت ملی قطر تلقی می‌شود، اما به نظر می‌رسد محاصره دریایی، زمینی و هوایی قطر از سوی چهار کشور عربی، تاثیر خود را بتدریج بر سیاست‌های داخلی و خارجی دوحه خواهد گذاشت. قطر که یکی از شش کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس است در طول سال‌های گذشته سیاست نسبتا مستقلی در رابطه با جمهوری اسلامی ایران و محور مقاومت اتخاذ کرد. اختلاف قطر با مصر بر سر حمایت دوحه از جریان اخوان‌المسلمین، نزدیکی سیاست‌های قطر به تهران و آنکارا خشم مصر، عربستان، امارات و بحرین را بشدت برانگیخت. کشورهای عربستان، امارات و بحرین خارج از شورای همکاری خلیج‌فارس سیاست مشترکی با دولت عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهور مصر دارند در حالی که دیدگاه قطر کاملا متفاوت با دیدگاه این چهار کشور است.

قطر که خود را رقیب عربستان می‌داند در طول سال‌های اخیر بویژه پس از خیزش‌های عربی، مسیر جداگانه‌ای اتخاذ کرد، اما در بحران سوریه کاملا در کنار عربستان قرار گرفت. سیاست‌های غیرشفاف دوحه نسبت به بحران‌های منطقه موجب شده تا شکاف موجود میان کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس تشدید شود و اختلافات میان شش کشور افزایش یابد.

این گمانه‌زنی وجود دارد که اگر دوحه از شورای همکاری خلیج فارس خارج شود، صف‌بندی میان شش کشور پررنگ‌تر و قطر ناچار به سمت یارگیری جدید منطقه‌ای متمایل شود. اما در نهایت همه راه‌ها ظاهرا به واشنگتن ختم می‌شود، زیرا این تلقی وجود دارد که پشت سر این بحران‌سازی‌های منطقه‌ای آمریکا قرار دارد.

از آنجا که سیاست دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا سرازیر کردن دلارهای نفتی کشورهای حوزه خلیج‌فارس به سمت کارخانه‌های اسلحه‌سازی آمریکاست، بنابراین اکنون نوبت قطر فرا رسیده است.

در جریان سفر اخیر دونالد ترامپ به ریاض یک قرارداد 500 میلیارد دلاری بین عربستان و آمریکا امضا شد و به این ترتیب آمریکا باج500 میلیارد دلاری خود را در قالب قرارداد نظامی، از ریاض گرفت. با توجه به این‌که قطر یک نقدینگی 350 میلیارد دلاری دارد از این رو چشم دونالد ترامپ به این نقدینگی دوخته شده و دوحه باید به تبعیت از عربستان یک قرارداد نظامی مشابه با واشنگتن امضا کند تا از این بحران نفسگیرخارج شود. سناریوی پیش رو این است که قطر ضمن بازنگری در سیاست‌های منطقه‌ای خود و فاصله گرفتن از ایران و همسویی سیاست‌های خود با عربستان، باید بخش زیادی از نقدینگی خود را در چارچوب یک قرارداد نظامی در اختیار آمریکا قرار دهد.

حسن هانی‌زاده

کارشناس مسائل سیاسی غرب آسیا