محرم در قم

تعزیه‌خوانی از قدیم‌الایام در قم رسم بود و هیأت تجار واقع در مسجد امام حسن(ع)، اولین بار به تقلید از عزاداران تهران دسته زنجیرزنی راه انداخت، طبل‌زنی در سپیده‌دم روز عاشورا برای خبر مردم از برپایی دسته‏‌ها از آداب عزاداری در قم به شمار می‌رفت و در روز عاشورا و تاسوعا نیز چند نفر در جلوی دسته‌ها راه می‌افتادند که عده‌ای کاه و گل و خاکستر و عده‌ای گلاب، بر سر و روی دسته‌ها می‌پاشیدند.

دسته روحانیون در زمان آیت‌الله العظمی حائری با سر و پای برهنه، تربت به پیشانی مالیده، برخی از روحانیون نیز در حالی که عمامه‏‌ها را شوریده می‌بستند، از مدرسه رضویه به حرکت درمی‌آمدند و در زمان آیت‌الله العظمی بروجردی از مدرسه فیضیه آغاز می‌کردند و تا حرم مطهر به عزاداری می‏‌پرداختند.

روز سوم امام

روز سیزدهم محرم، یعنی سوم عاشورا، در تکایای مهم شهر، عده‌ای عزادار، عقال عربی به سر و شالی به کمر می‌بستند و بیل و کلنگ و کوزه کوچکی بر دوش می‌گرفتند و به تقلید از طایفه بنی‌اسد، برای دفن 72 تن شهید کربلا در بیرون شهر، نزدیک خاکفرج به مصلی می‏‌رسیدند، نوحه‌خوانی می‏‌کردند و مردم بر سر و سینه می‏‌زدند.

کمکی رفتن نیز جزو برنامه‌های عزاداران بود، بدین معنا که یک روز تکیه‌ای برای برپایی دسته عزاداری به تکیه دیگر می‌رفت و روز بعد، جهت سپاس از یاری آنان، آن تکیه به کمک تکیه کمک‌کننده می‌شتافت. این امر همچنان ادامه دارد و به هیات دوره مشهور است.

هیات چهل اختران؛ قدیمی‌ترین هیات قم

هیات چهل اختران قدیمی‌ترین هیات قم است. دسته این هیات در روز عاشورا 140 سال است که مسیر مزار پسر امام جواد(ع) در خیابان آذر تا حرم حضرت معصومه(س) را می‌پیماید. این دسته پس از نماز ظهر عاشورا حرکتش را به سوی حرم آغاز می‌کند. ردیف اول سادات نواده موسی مربقع هستند که با لباس سبز و دستار سیاه از بقیه متمایز می‌شوند. ردیف دوم بیمارانی هستند از سراسرایران که به امید شفا در روز عاشورا جزئی از این دسته می‌شوند.

اما اگر بخواهیم از تکایای قدیمی و با سابقه قم نام ببریم، می‌توان به تکیه میدان میر که سابقه آن به عهد اشعری‌ها می‌‏رسد، تکیه سنگ سیاه که پس از روی کار آمدن سلسله صفویه تأسیس شد، تکیه میرزای قمی یا تکیه پشت مسجد که در پشت مسجد جامع قم قرار داشت و از زمان‏‌های قدیم‌ در آن جا تعزیه‌خوانی می‌کردند، اشاره کرد.

تکیه گذرجدا، تکیه شاه خراسان، تکیه حاج سیدحسن با سابقه 250 سال، تکیه عشقعلی با سابقه 250سال، تکیه ملامحمود، تکیه یزدی‏‌ها در پشت بازار قم، تکیه باغ پنبه، تکیه پنجه علی با سابقه 150 سال، تکیه متولی باشی که در اوایل سلطنت مظفرالدین شاه قاجار توسط آقا سیدمحمد باقر، متولی‌باشی آستان مقدس حضرت فاطمه معصومه(س) بنیان گذاشته شد و تقریبا تا پایان حکومت پهلوی دوم دوام داشت، از دیگر تکایای معروف در قم بودند.

تکایای معروف و با سابقه دیگری نیز در قم به اقامه عزای سیدالشهدا می‌پرداختند. ازجمله می‌توان از تکیه گذر صادق، تکیه بزرگ، تکیه عربستان، تکیه سیدان، تکیه ارک و تکیه هیات عزاداری روحانیون‌ که مرکز تجمع آنان، مدرسه رضویه واقع در خیابان آذر فعلی بوده و به سرپرستی آیت‌الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری بنیان گذاشته شد نیز از تکایای معروف قم بوده‌اند، نام برد.

مهدی کاروان

جام‌جم قم