بـالنـدگی در جعبه جـادو

در این میان تلویزیون به علت گستردگی و فراگیری بسیار بیشتر نسبت به سینما و به دلیل این که تقریبا با همه طیف‌های اجتماع، از شهری‌ترین و مدرن‌ترین مناطق تا دورافتاده‌ترین نقاط کشورها در ارتباط است، نقش و جایگاه آموزشی بسیار خطیرتری دارد، یعنی تولیدات تلویزیون بسیار بیش از حد تصور، قابلیت آموزش درست را دارند و این بحث آموزشی بویژه درباره خانواده‌ها، کودکان و نوجوانان که قدرت پذیرش بیشتری از رسانه‌ها دارند نقش بسزایی ایفا می‌کند و از این منظر همیشه مورد توجه تهیه‌کنندگان و برنامه‌سازان بوده است.

رادیو و تلویزیون با اتکا به کارکرد آموزشی رسانه‌ فارغ از کارکردهای اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی یا ایجاد سرگرمی‌اش به آموزش مخاطبان خود نیز مشغول است.

این کارکرد آموزشی را در دو شکل مستقیم و غیرمستقیم می‌توان بررسی ‌کرد. مجموعه برنامه‌های آموزش آشپزی، هنرهای دستی و هر نوع مهارت فنی و زندگی آموزش مستقیم رسانه‌ها هستند که به شکل آشکار به آموزش مخاطبان خود می‌پردازند و هدفشان بالا بردن مهارت‌های مخاطب در کنار ایجاد باورمندی فردی و حتی ایجاد اشتغال است و در کنار آن آموزش‌های غیرمستقیم که به شکل زیرپوستی به مخاطب منتقل می‌شود بخش عمده هویت یک رسانه را مفهوم می‌بخشد. فیلم‌ و سریال‌ها، مجموعه‌های طنز، انیمیشن‌ها، مجموعه‌های کودک، برنامه‌‌های ترکیبی و حتی بخش‌های خبری در این فضا می‌گنجند و وجه تاثیرگذاری و ماندگاری‌شان در ذهن مخاطب پررنگ‌تر است.

از منظری دیگر می‌توان نگاه و علاقه مخاطب ایرانی به دریافت پیام یا نکته اخلاقی و آموزشی در انواع برنامه‌های تلویزیونی و حتی انتظارش از پیام‌های اخلاقی نهفته در مجموعه‌های طنز را دلیل پررنگ ‌شدن وجه آموزشی برنامه‌های تلویزیون دانست و حتی راه‌اندازی شبکه آموزش با شعار «آموزش برای همه» را باید یکی از مهم‌ترین اقدامات عملی تلویزیون در این مسیر دانست. شبکه‌ای که به دلیل گستردگی و عمومیتش تلاش می‌کند با آموزش مهارت‌های زندگی، علوم رفتاری و نظری به یکی از کارکردهای رسانه که وجه آموزشی آن است اعتبار ببخشد. شاید در نگاه اول تصور مخاطب از شبکه‌ای با کارکرد آموزشی، آموزش رسمی و کلاسیک دروس دانشگاهی و توجه به سیستم آموزشی مدارس بود، اما این شبکه خیلی زود متوجه تأثیر بر هم آمیختگی آموزش و سرگرمی برای بالارفتن سطح یادگیری و انتقال بهتر مفاهیم و پیام‌های آموزشی شد و این رویکرد را امروزه نه فقط در این شبکه تلویزیونی بلکه در شبکه‌های دیگری که مقوله آموزش برایشان اهمیت دارد، می‌بینیم.

انتخاب بسته‌های سرگرم‌کننده با ساختاری جذاب، تولید برنامه‌هایی همسو با ذائقه و نیاز مخاطب جوان که آموزش مهارت‌های زندگی و هنجارهای اجتماعی را در دل خود تقویت می‌کند و حتی انتقال مفاهیم و ارزش‌های دینی با ساخت سریال‌های مناسبتی ارزشمند و نماهنگ‌ها و آیتم‌های کوتاه تأثیرگذار بیش از روش‌های سنتی جواب می‌دهد و می‌تواند طیف وسیع و متنوعی از مخاطب را تحت تأثیر پیام‌های خود قرار دهد.

فرصتی برابر برای دانش‌آموزان

بسیاری از کسانی که برای کنکور آماده می‌شوند، در تلاشند روش‌های کاربردی تست‌زنی، مهارت‌های یادگیری در فرصت کوتاه و مدیریت زمان را همراه با نکات کلیدی و آموزشی یاد بگیرند. شبکه آموزش به عنوان متولی برنامه‌های آموزشی، با دو برنامه «کارنامه بیست» و «فرصت برابر» فرصت‌های فراوانی برای داوطلبان ایجاد کرده تا همه بتوانند آموزش‌های مختلفی را فرابگیرند.

علیرضا سپهرین تهیه‌کننده این دو برنامه معتقد است که تلویزیون می‌تواند این فرصت را برای همه دانش‌آموزان ایرانی فراهم کند تا با آموزش نحوه برنامه‌‌ریزی نوین و اشاره به نکات کلیدی کنکور، دانش‌آموزان از مشورت کارشناسان آموزشی و نفرات برتر کنکور در سال‌های گذشته بهره‌مند شوند تا با مشاوره به برنامه‌ریزی مناسب درسی و آموزش صحیح تست‌زنی دست پیدا کنند.

وی درخصوص انتخاب کارشناسان می‌گوید: بدیهی است که این برنامه فرصتی برای حضور و تبلیغ بسیاری از مدرسان کنکور است، اما انتخاب ما کارشناسان و مدرسان شناخته‌شده‌ای است که می‌توانند نیاز مخاطب دور از پایتخت را هم برآورده کنند، ضمن این که برای ما مهم است مدرسی انتخاب شود که در کنار ظرفیت بالقوه، دانش و تجربه این کار و توانایی و قدرت ارتباط با مخاطب را نیز داشته باشند.

سپهرین می‌افزاید: در برنامه فرصت برابر که سری جدیدش روی آنتن رفته، سعی شده به همه نیازهای مخاطبان پاسخ بدهیم. از آنجایی که امکانات لازم برای موفقیت تحصیلی دانش‌آموزان در اقصی نقاط کشورمان بخوبی تقسیم نشده و دانش‌آموزی که در تهران، شیراز، اصفهان، مشهد و... تحصیل می‌کند با دانش‌آموزی که در ایلام، یاسوج، کنگان، تربت و... درس می‌خواند امکانات برابری ندارند، ما تصمیم گرفتیم نیازهای آموزشی این دسته از دانش‌آموزان را که در مناطق محروم زندگی می‌کنند مدنظر داشته باشیم و این آموزش‌ها را براساس معیارهای صحیح در اختیار آنها قرار دهیم تا از طریق برنامه آموزشی این شبکه تلویزیونی بهترین تکنیک‌ها و روش‌های روز به صورت رایگان در اختیارشان قرار بگیرد.

وی در پایان با اشاره به تولید برنامه برای تمام مقاطع تحصیلی از دبستان تا کنکور در این برنامه گفت: بر اساس نظر شورای آموزش سیما، این شبکه و برنامه‌های آموزشی باید برای تمام طیف‌های سنی و تحصیلی مفید و کاربردی باشند و ما نیز امیدواریم با تغییراتی که در ساختار برنامه‌هایمان داده‌ایم به این هدف نزدیک شویم.

آموزش مخاطب با شعار پیشگیری از بیماری

دکتر سلام برنامه‌ای علمی ـ پزشکی است که در هر قسمت از آن پزشکان متخصص در حوزه‌های مختلف سلامت به بیان نکاتی آموزنده می‌پردازند. هدف از تولید این برنامه که محتوای سلامت‌محور دارد، آن است که در بخش‌های کوتاه، پزشکان متخصص بتوانند نکات پزشکی لازم را به مخاطب آموزش دهند و در واقع مانند یک «کپسول اطلاعاتی» عمل کنند.

آرمان مرغوب‌نیا تهیه‌کننده «دکتر سلام» استفاده از استادان و متخصصان بنام و سرعت بالای برنامه در ارائه مشاوره‌های پزشکی را مهم‌ترین دلیل موفقیت برنامه دانسته و می‌گوید: در دکتر سلام پزشک خود به تنهایی و به‌طور مستقیم با مخاطب سخن می‌گوید و مخاطب اطمینان دارد که در کوتاه‌ترین زمان ممکن در هر قسمت هم پاسخ سوالاتش را می‌گیرد و هم با نکات مهمی در علم پزشکی آشنا می‌شود و مطمئن است که وقتش هدر نمی‌رود. وی با اشاره بر طرح موضوعات روز و بیماری‌های شایع هر فصل، معتقد است که برنامه‌های پزشکی باید با زبان همه‌فهم و ساده شکل بگیرد. به همین دلیل پزشکانی به این برنامه دعوت می‌شوند که خود مدرس دانشگاه هستند و از اصطلاحات تخصصی که برای بسیاری از مخاطبان ناآشناست و از آنها سر درنمی‌آورند، استفاده نمی‌کنند. با این شیوه سعی کردیم با زبانی ساده و به دور از اصطلاحات تخصصی و ثقیل پزشکی مطالب را برای طیف مختلف مخاطبان قابل درک کنیم.

مرغوب‌نیا طراحی داخلی برنامه را که تداعی‌کننده مطب یک پزشک است و روپوش سفیدی که بر تن مجری و کارشناس است را برای ایجاد ارتباط بین مخاطبان با برنامه تاثیر‌گذار دانست و افزود: با همکاری علی تیموری مجری دکتر سلام به نظرم زیباترین شکل اجرا در یک برنامه تخصصی روی آنتن می‌رود و این شکلی است که مورد نظر پزشکان است؛ یعنی مردم احساس کنند به یک مطب آمده‌اند. مردم به ‌اصطلاح می‌گویند وقتی دکتر می‌رویم خوب می‌شویم و فرم اجرای برنامه نیز به‌گونه‌ای است که انگار مردم در سطح وسیع‌تری به مطب پزشک مراجعه کرده‌اند. وی مهم‌ترین پیام برنامه را تاکید بر خودمراقبتی دانسته و می‌گوید: مجری برنامه مدام تذکر می‌دهد که مخاطبان خوددرمانی نکنند و در بسیاری از مواقع توصیه می‌شود ادامه درمان با مراجعه به پزشک صورت بگیرد. تهیه‌کننده دکتر سلام معتقد است گردهمایی‌های پزشکی که پیش از این با حضور مخاطبان و پزشکان متخصص این برنامه برگزار شده‌ بود، یکی از بهترین راه‌های تعامل و آموزش مخاطب بود که مخاطبان بی‌شماری هم داشت و امیدوارم شرایط برگزاری مجدد این گردهمایی‌ها فراهم شود.

افزایش مهارت کودکان همراه با بازی و سرگرمی

برنامه‌سازی برای کودک و نوجوان مشکلات و حساسیت‌های خودش را دارد، چون سازندگان باید ضمن لحاظ کردن عناصر جذابیت برای تأمین خواسته‌های طبیعی این قشر در زمینه سرگرمی و آموزش را نیز در دستور کار قرار دهند و مهم‌تر آن که این دو مقوله را چنان هنرمندانه و با ظرافت در هم حل کنند که دانش‌آموزان در مواجهه با یک فیلم و سریال یا برنامه آن را بدون چون و چرا و به عنوان اثری خوشایند بپذیرند و با آن ارتباط برقرار کنند.

برنامه «گل‌آموز» در شبکه آموزش را باید تنها برنامه با رویکرد آموزشی در گروه کودک و نوجوان دانست که هم وجوه سرگرم‌کننده دارد و هم آن پیام و نکته مهم آموزشی در لفافه و پوشینه‌ای زیبا و جذاب را به مخاطب‌اش منتقل کرده است. سارا روستاپور، تهیه‌کننده «گل آموز» با اشاره به آموزش مهارت‌های مختلف به کودکان در این برنامه گفت:‌ تلاش می‌کنیم با آیتم‌های مختلف آموزشی خود، مهارت‌های یادگیری کودکان را افزایش دهیم. همچنین آیتم‌های برنامه همسو با موضوعات درسی بچه‌ها در مقاطع مختلف تحصیلی هستند تا بچه‌ها گام به گام روش حل مساله را یاد بگیرند.

وی افزود: ذهن بچه‌ها بسیار فعال و پویاست. این کنجکاوی سبب شکل‌گیری پرسش‌هایی در ذهن کودک می‌شود که او را به یافتن پاسخی برای پرسش‌های خود وادار می‌کند. روش ما برای پاسخ دادن به این پرسش‌ها استفاده از بازی است. وی با اشاره به تحقیقاتی که روی کتاب‌های درسی ژاپن و آلمان انجام داده، معتقد است که برنامه‌های آموزشی تلویزیون برای بچه‌ها در ایران از روند مشخصی تبعیت نمی‌کند و من سعی کردم با مطالعه دیگر نظام‌های آموزشی ـ تربیتی در حوزه کودک و نوجوان به ایده‌هایی دست پیدا کنم.

بچه‌ها ذهنی فعال و پویا دارند و این کنجکاوی سبب شکل‌گیری پرسش‌هایی در ذهن کودک می‌شود که او را به یافتن پاسخی برای پرسش‌های خود وادار می‌کند. ما تلاش می‌کنیم از طریق بازی که یکی از روش‌های نوین و برگزیده آموزشی است و از نظر روان‌شناسان کودک بسیار اهمیت دارد، به این پرسش‌ها پاسخ دهیم. زیرا تاثیرپذیری کودک در زمان بازی و شادی بیشتر است.

روستاپور با تأکید بر ساختار متفاوت یک برنامه آموزشی نسبت به برنامه‌های دیگر کودک و نوجوان گفت: سعی داریم پرسش‌هایی را برای برانگیختن حس کنجکاوی بچه‌ها مطرح ‌کنیم و ضمن آموزش غیرمستقیم، آنها را پاسخ دهیم. هدف کلی برنامه توجه به حل مساله است، مجری از بچه‌ها می‌خواهد به مسائل اطراف خود فکر کنند و به جواب برسند.

نگاه آموزشی ما به شکلی است که نمی‌خواهیم بچه‌ها فقط بیننده باشند، بلکه می‌خواهیم ذهن کنجکاو بچه‌ها خلاق و در مسیر درست هدایت شود؛ زیرا آموزه‌های امروز در آینده بچه‌ها تاثیرگذار است و نقش بسزایی در رشد و پرورش استعداد بچه‌ها دارد.

تهیه‌کننده «گل‌آموز» در پایان با اشاره به تغییر آموزش در دهه‌های جدید و اهمیت شیوه‌های نو در برنامه‌های آموزشی سیما، بهترین شیوه برنامه‌های آموزشی این گروه سنی را تولید برنامه در بیرون از استودیو می‌داند و معتقد است وقتی بچه‌ها در فضای واقعی موضوع قرار می‌گیرند، موضوعات را عملی آموزش می‌بینند و تاثیرگذاری آن بیشتر است.

آموزش زندگی برای تحکیم روابط خانواده

مجید قره‌گوزلو تهیه‌کننده «مشق عشق» با اشاره به برنامه‌های متفاوتی که در سیما با محوریت تحکیم خانواده روی آنتن می‌رود، وجه تمایز این برنامه را زمان برنامه و تمرکز بیشتر بر جزئیات رفتاری در میان خانواده می‌داند و می‌گوید: با توجه به وجه آموزشی برنامه تلاش کردیم آموزش رفتارهای متقابل و روابط خانواده را در برنامه اصل قرار دهیم و با در نظر گرفتن بخش‌های متنوع مانند آیین ازدواج و معرفی زوج خوشبخت به این حوزه بیشتر توجه کنیم.

هم‌اکنون روزهای دوشنبه و جمعه این برنامه روی آنتن می‌رود که دوشنبه‌ها به پاسخ پیامک‌ها و جمعه‌ها به مباحث محتوایی اختصاص دارد.

وی جامعه هدف برنامه را زوج‌های جوان و خانواده‌ها می‌داند و معتقد است که سوای موضوعات محوری هر برنامه که در اتاق فکر برنامه بررسی می‌شود، بخشی از سوژه‌ها را از میان پیامک‌هایی که مردم ارسال می‌کنند انتخاب می‌کنیم. با این‌حال تلاش می‌کنیم معضلات خانواده‌ها را در چند برنامه بپردازیم و بخش عمده را به موضوعات امید‌بخش و راهبردی اختصاص دهیم، چراکه وظیفه یک برنامه‌ساز دادن امید به مخاطب است.

قره‌گوزلو در ادامه با اشاره به تعدد سوژه‌های اخلاقی که می‌شود در برنامه به آن پرداخت، می‌گوید: اولویت با موضوعاتی است که مردم به آن مبتلا هستند. به طور مثال معرفی و پیشگیری از بی‌اخلاقی‌های رایج در شبکه‌های اجتماعی مجازی یکی از آنها بوده که با حضور استادان و کارشناسان در این مورد صحبت شده، همچنین مباحث مربوط به روابط نامشروع و خیانت هم به ضرورت نیاز مخاطب در برنامه داشته‌ایم.

وی با تاکید بر این که پویایی و ماندگاری این برنامه در به‌روز بودن و توجه به نیازهای مخاطب بوده، می‌گوید: از سال 89 که این برنامه روی آنتن رفته هر بار تغییراتی را در دکور و تیتراژ ایجاد کرده‌ایم و البته بخش‌های جدیدی مانند معرفی کتاب، معرفی زوج خوشبخت، انشای عشق که نامه‌های عاشقانه را مرور می‌کند و مولای عشق که جمله‌هایی در وصف امام زمان(عج) است در روزهای جمعه پخش می‌شود. توجه به آیین‌ها و رسم و رسوم مربوط به ازدواج در میان اقوام مختلف ایرانی هم بسیار برای مخاطب جذاب است که به آن می‌پردازیم.

تهیه‌کننده مشق عشق حضور کارشناسان برنامه که از اعضای هیات علمی دانشگاه‌های معتبر کشور هستند را یکی از وجوه برجسته برنامه دانست و با تأکید بر شعاری نبودن این برنامه تصریح کرد: حضور مهرداد خسروی که مباحثی را پیرامون اخلاق و معنویت در عصر حاضر طرح می‌کند همراه با شنیدن مباحث پیرامون استحکام خانواده از بیان شیرین غلامرضا افروز و حوزه ازدواج از زبان حسین ابراهیمی سبب شده مخاطب به برنامه اعتماد کند و با طرح مشکلات خودش به برنامه نزدیک شود.

در پایان قره‌گوزلو عامل تمایز این برنامه با دیگر برنامه‌های خانواده را شیوه بیان و ارائه مسائلی دانسته که به حوزه روابط بین عناصر خانواده، پدر، مادر، زوجین و فرزندان و تربیت فرزندان مربوط می‌شود و البته اعتماد مخاطب به ما، چرا که با نام مستعار پیامش خوانده می‌شود و او راحت مساله و دغدغه‌اش را با برنامه در میان می‌گذارد.

نیره رضایی مطلق