کما، مسیری قابل برگشت به زندگی

البته بسیاری از افراد جامعه تفاوت میان کما، زندگی نباتی و مرگ مغزی را نمی‌دانند و بر این باورند مرگ مغزی مثل کما قابل‌برگشت است. براساس تعریف، کما حالتی از بیهوشی و اختلال کارکرد مغز است که در اثر یک حادثه اتفاق می‌افتد. به عنوان مثال، تصادفات، ضربه به سر، سکته مغزی، عفونت‌های مغزی (مننژیت و ‌آنسفالیت) و... باعث ایجاد شوک عصبی و کما می‌شوند. دکتر کتایون نجفی‌زاده، متخصص بیماری‌های داخلی و فوق‌تخصص ریه در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: مرگ مغزی یعنی تخریب سلول‌های مغز به‌ دلیل ضربه و... که فشار داخل جمجمه بالا می‌رود و چهار رگ اصلی مغز بسته می‌شود و پس از آن تخریب سلول‌های مغزی روی خواهد داد. باید بدانید مرگ مغزی برگشت‌ناپذیر است و تفاوت زیادی با کما دارد.

تفاوت کما و مرگ مغزی

به گفته دکتر نجفی‌زاده، در مرگ مغزی امکان بازگشت نیست ولی در کما گاهی به علت افت قند خون می‌شود بیمار را برگرداند. اگر مرگ مغزی اتفاق بدی است ولی از دید دیگر موهبتی الهی است که می‌توان با آن چند بیمار دیگر را نجات داد. وی تصریح می‌کند: در مرگ مغزی، باتری قلب، اتومات کار می‌کند و با تنفسی مصنوعی حداکثر 14 روز حیات خواهد داشت؛ به شرط آن که اکسیژن‌رسانی به موقع انجام شود. ولی متأسفانه در تصادفات به دلیل دیر رسیدن بیمار به بیمارستان این مسأله عملا ممکن نمی‌شود و بیمار از دست رفته و اعضای بدنش فاسد می‌شود.

از زندگی نباتی چه می‌دانید؟

این که می‌گویند فلان بیمار دچار مرگ مغزی بود، اما با معجزه به هوش آمد یک باور کاملا نادرست است چون فردی که به زندگی برمی‌گردد، دچار مرگ مغزی نیست و لغت مرگ مغزی به اشتباه در مورد او استفاده شده است. در واقع فرد از کما برگشته نه مرگ مغزی. از طرفی زندگی نباتی وضعیتی است که معمولا در پی کما رخ می‌دهد. با این که شخص بیدار به نظر می‌رسد (چشمانش باز است) و دارای یک سری حرکات غیرارادی است، هیچ عملکرد ذهنی و شناختی ندارد. این گروه در واقع بیمارانی هستند که به دنبال آسیب شدید مغزی، سال‌های متمادی زنده می‌مانند و به نظر هوشیارند؛ بدون این که بتوانند با محیط اطرافشان ارتباط برقرار کنند.

آنچه باید درباره کما بدانید

به گفته دکتر نجفی‌زاده، در حالت کما بیمار هوشیاری خود را از دست می‌دهد و به محرک‌ها پاسخ نمی‌دهد. البته درجات کما با توجه به هوشیاری شخص نسبت به محرک‌های خارجی تعیین می‌شوند. در مواردی از کما ممکن است شخص حرکت‌های جزیی از خود نشان دهد ولی در کمای عمیق، هیچ واکنشی نسبت به محیط اطراف خود ندارد. پزشکان در حالت کما به حرکات دست و پا و سر و حرکات چشم و حرف زدن بیمار توجه می‌کنند. البته گاهی بیماران قادر به باز کردن چشم نیستند. در این میان ثابت شده است سلول‌های مغزی فردی که به کما رفته معمولا به تدریج ترمیم می‌شود چون در این بیماران، سلول‌های مغزی کاملا سالم هستند و فقط به مواد غذایی (قند و اکسیژن) نیاز دارند و تا زمانی هم که مواد مغذی دریافت ‌کنند، از بین نمی‌روند. پس کما موقتی است و احتمال برگشت وجود دارد و نباید کما را با مرگ مغزی اشتباه گرفت.

علائم مرگ مغزی

گاهی اوقات دستگاه تنفسی مصنوعی به بیمارانی که در کما و خواب مصنوعی هستند کمک می‌کند تا راحت نفس بکشند. البته خیلی‌ها بر این باورند جدا کردن دستگاه تنفسی از بیمار کار غیرممکنی به حساب می‌آید در حالی که براساس شرایط بیمار این کار امکان‌پذیر است. دکتر رضا محسنی، فوق‌تخصص ریه و بیماری‌های دستگاه تنفسی به جام‌جم می‌گوید: امروزه انواع مختلفی از دستگاه‌های تنفس مصنوعی یا همان ونتیلاتورها برای بیماران استفاده می‌شود. به عبارتی انتخاب نوع این دستگاه تنفسی، به‌شدت روند بیماری، طول مدت حمایت تهویه‌ای، سطح هشیاری بیمار، امکانات بیمارستان و... بستگی دارد.

چرا بیمار به ونتیلاتور نیاز دارد؟

شاید این پرسش برایتان پیش بیاید که ونتیلاتورها در چه موقعی و به چه دلایلی استفاده می‌شوند؟ دکتر محسنی در پاسخ به این سوال می‌گوید: دو دلیل اصلی برای استفاده از ونتیلاتورها وجود دارد؛ برای جراحی و زمانی که بیمار به دلایل مختلف نمی‌تواند به طور عادی نفس بکشد. مثلا در بیشتر جراحی‌ها که با بیهوشی‌های عمومی انجام می‌شوند ونتیلاتور مورد استفاده قرار می‌گیرد چون در این گونه موارد فرد در خواب کامل (بیهوشی) به سر می‌برد و دستگاه امکان تنفس بیمار را طی عمل جراحی فراهم می‌کند؛ ولی پس از عمل و در اتاق ریکاوری که بیمار می‌تواند تنفس عادی خود را داشته باشد، دستگاه از بیمار جدا می‌شود. البته در برخی موارد بیمار تنها می‌تواند با کمک ونتیلاتور نفس بکشد و بدون آن تنفس طبیعی نخواهد داشت. با این حساب تا زمانی که شرایط تنفسی به حالت عادی برنگردد بیمار از دستگاه جدا نمی‌شود. در این میان باید بدانید اگر فرد هوشیاری داشته باشد برای جدا کردن دستگاه تقلا می‌کند بنابراین به کمک دارو بیمار در خواب مصنوعی نگه داشته می‌شود.

به گفته دکتر محسنی برای جدا کردن یک بیمار از ونتیلاتور در ابتدا باید به وضع تغذیه‌ای بیمار توجه کرد چون هنگامی که یک بیمار در ICU بستری می‌شود با مایعات وریدی تغذیه می‌شود که می‌تواند کاهش مایعات را جبران کند ولی از لحاظ تأمین مواد غذایی مثل کلسیم و پروتئین خون ضعیف بوده و به عبارتی دچار سوءتغذیه است. به همین دلیل در اولین مرحله باید توسط یک متخصص تغذیه برای آغاز یک رژیم مناسب ویزیت شود.

پریسا اصولی