‌دفاع ما ادامه دارد

همین موضوع بهانه میزگرد امروز ماست. در این میزگرد،‌ سرهنگ حسن رسولی‌منفرد،‌ معاون سابق ادبیات و انتشارات بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، دکتر رضا شیرزادی دکترای علوم سیاسی و پژوهشگر دفاع مقدس و دکتر فرهاد سجادی، استاد دانشگاه و تحلیلگر مسائل سیاسی به معرفی و بررسی سبک زندگی دفاع مقدس پرداخته‌اند.

سجادی: قبل از هر چیز بهتر است به تعریفی از سبک زندگی برسیم و این که تفاوت سبک زندگی مدرن و غربی با سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی چیست؟

شیرزادی: سبک زندگی، مجموعه‌ای نسبتا هماهنگ از ارزش‌ها، نگرش‌ها، رفتارها و فعالیت‌های یک فرد معین در جریان زندگی روزمره است که در مجموع از نوعی وحدت برخوردارند. پس سبک زندگی، دامنه وسیعی از امور عینی و ذهنی را شامل می‌شود. حتی مجموعه‌ای از الگوهای روابط اجتماعی، سرگرمی، مصرف و پوشش را هم دربر می‌گیرد. به این ترتیب می‌توانیم نتیجه بگیریم سبک زندگی به هستی و وجود هر فرد وحدت می‌دهد و این وحدت بخشی از مهم‌ترین ویژگی سبک زندگی انسان‌هاست.

سجادی: جناب سرهنگ رسولی در حال حاضر ما نمی‌توانیم از یک سبک زندگی خاص در جامعه امروز صحبت کنیم. الان سوپرمارکت سبک‌ها وجود دارد و خیابان امروز نمایشگاهی از سبک‌های زندگی است. با این تفاسیر تعریف شما‌ از سبک زندگی به عنوان پژوهشگر دفاع مقدس که تجربه حضور در جبهه‌ها را هم دارد، چیست؟

رسولی منفرد: با توجه به این که نیازهای اولیه بشر مشترک است و بحث مصرف و عاملیت فردی همواره در زندگی انسان‌ها وجود داشته، نکته‌ای که به نظر من در تعریف سبک زندگی اهمیت پیدا می‌کند، بحث اندیشه و ایدئولوژی افراد است، چراکه تفکر هر فرد در اعمالش بروز و ظهور می‌یابد و سبک زندگی اش را تعیین می‌کند. اگر بخواهم به‌طور ویژه در این زمینه مثال بزنم باید به دوران دفاع مقدس اشاره کنم؛‌ به جوان‌هایی که با وجود داشتن کار، زندگی، خانواده، درس و دانشگاه و موقعیت اجتماعی، همه این علاقه‌مندی‌ها را کنار گذاشتند و بدون توجهات مادی وارد جبهه شدند. در جبهه هم با تمام وجود از جان گذشتند و سبک زندگی ای برای خودشان برگزیدند که حالا بعد از گذشت 27 سال از پایان جنگ، هنوز قابل تعریف است، قابلیت برداشت دارد و کاملا اجرایی است.

سجادی: پس به نظر شما می‌شود از سبک زندگی دفاع مقدس صحبت کرد؟

رسولی منفرد: همین طور است. ما در دوره بعد از انقلاب و با شروع جنگ تحمیلی‌ با سبکی خاص از زندگی در جامعه ایران روبه رو شدیم که مختص آن زمان بود، اما هنوز هم می‌توان با شناخت و بررسی این سبک دربرابر تهدیدات مختلف ایستاد.

سجادی: آیا در جامعه امروز ما و با گذشت 27 سال از پایان جنگ، جوان امروز می‌تواند براساس فرهنگ و سبک زندگی دفاع مقدس زندگی کند؟

شیرزادی: در باره دفاع مقدس و جنگ تحمیلی، رهبر معظم انقلاب رهنمودی دارند که خیلی کارساز است. ایشان می‌فرمایند،‌ جنگ ما حقیقتا یک گنج است. با توجه به این رهنمون، ما باید تجربیات و ارزش‌های این گنج را استخراج کنیم. اینجاست که می‌بینیم با دنیایی از معنا در دوره دفاع مقدس سروکار داریم که قابل بهره‌برداری است و سبک زندگی مردم آن دوران را شکل داده است.

سجادی: پس حالا می‌توانیم به اینجا برسیم که سبک زندگی دفاع مقدس چه تعریفی دارد؟ اگر ما می‌گوییم سبک زندگی دفاع مقدس، این سبک چه ویژگی‌های خاصی داشته که هنوز قابل بهره‌برداری و اجراست؟

رسولی منفرد: ویژگی‌های سبک زندگی دفاع مقدس را می‌توان به طور خاص در فداکاری، ایثار، ازخودگذشتگی و تقوا به‌خصوص تقوای مالی، رفاقت، مردم‌داری، قناعت و پرهیز از اسراف و ساده زیستی خلاصه کرد. نکته مهم اینجاست که همه این ویژگی‌ها ریشه عقیدتی داشتند و از آموزه‌های دینی ما سرچشمه می‌گرفتند. به همین دلیل در وجود همه نهادینه شده بود. بگذارید برای شما مثالی بزنم. من خودم از زبان عراقی‌ها شنیدم که زخمی‌ها را می‌کشتند یا به همان حال رها می‌کردند، ولی رزمنده‌های ما این طور نبودند، ارزش‌های انسانی و اعتقادی کاملا در دوران دفاع مقدس بین همه مخصوصا رزمنده‌ها دیده می‌شد.

شیرزادی: ابعاد سبک زندگی دفاع مقدس را می‌توانیم در سه قسمت بررسی کنیم؛ اول بعد اندیشه و فکر است که در این بعد خداباوری، معادباوری و ولایت محوری را داریم و این بعد،‌ مبنای تقویت دیگر بخش‌هاست. بعد دوم، بعد روحی است که مبتنی بر ویژگی‌هایی مثل توکل، خودسازی، اخلاص، فداکاری، ایثارگری، دوری از نفاق و ریا و عمل به فرایض دینی است. بعد سوم، جنبه رفتاری است؛ در این جنبه هر فرد متناسب با بعد اندیشه و روحیه، رفتار خاصی از خود نشان می‌دهد. برای مثال قناعت کرده، اسراف نمی‌کند و سختکوش است. نمونه عینی همه این موارد را می‌توانیم در ازدواج‌های آن دوران ببینیم. جوان‌ها در سال‌های جنگ خیلی ساده زندگی می‌کردند، خیلی ساده تشکیل زندگی می‌دادند.

سجادی: به چه شکل می‌توان این سبک زندگی ویژه و خاص را به نسل جدید شناساند؟ به عبارتی چطور می‌توان این ارزش‌ها را بازتولید و بازنمایی کرد؟

رسولی منفرد: نکته‌ای که در این قضیه وجود دارد بحث استمرار است. اگر ما در بازگویی خاطرات دوران جنگ، در زنده کردن حال و هوا و شناساندن سبک زندگی آن دوران استمرار داشتیم، قطعا جوان امروز ارتباط بهتری با سبک زندگی دفاع مقدس برقرار می‌کرد.

سجادی: برای رسیدن به این هدف در این سال‌ها فعالیت‌هایی انجام شده است. مثلا ما راهیان نور را داریم یا کتاب‌های دفاع مقدس و آموزش دفاعی که توانسته تا حدی در انتقال فضای دوران دفاع مقدس و ارزش‌های دفاع مقدس موفق عمل کند، اما بحثی که در این میان وجود دارد این است که وقتی ما دانش‌آموزان را به اردوهای راهیان نور می‌بریم، بعد از برگشت تاثیر آن را تا دو هفته در زندگی‌شان می‌بینیم، اما وقتی دوباره در شرایط جامعه امروز قرار می‌گیرند این تاثیرات کمرنگ می‌شود.

شیرزادی: به نکته مهمی اشاره کردید. اگر بخواهیم این موضوع را معادل‌سازی کنیم، می‌توانیم بگوییم حضور در فضاهای معنوی و اماکن مقدس، یک جور بازسازی روحی است، اما برای تداوم این بازسازی باید به دو نکته توجه کنیم؛ هم این که این حضور استمرار داشته باشد و هم این که بازتولید داشته باشیم و به صورت عینی و ذهنی با آثار مختلف، افراد را با این فضاها آشنا کنیم. ما در همین زمینه، جلد یک دائره‌المعارف دفاع مقدس را تولید کردیم که به نوعی مستندسازی سبک زندگی دفاع مقدس بود.

رسولی منفرد: به عقیده من هم یکی از راه‌های شناساندن سبک زندگی دفاع مقدس به مردمی که در جامعه امروز ما زندگی می‌کنند، نهادینه کردن ارزش‌های دفاع مقدس در دوران حاضر است. برای این کار فعالیت‌های مختلفی می‌توان انجام داد. در حال حاضر، دو واحد درسی به اسم آشنایی با دفاع مقدس در دانشگاه‌ها داریم. نکته جالب اینجاست که در هر ترم، دانشجوهای من بدون استثنا می‌پرسند چرا این درس را در دوران دبیرستان نداشتیم؟!

سجادی: علت توفیق این درس را در چه چیزی می‌بینید؟ چه عاملی باعث می‌شود بچه‌هایی که حتی تجربه دفاع مقدس را نداشتند، جذب دفاع مقدس شوند؟

رسولی منفرد: مهم‌ترین دلیل این است که کارهایی که رزمندگان در آن دوران انجام دادند، برای رضای خدا و برای اعتلای کشور و اسلام بود، این ازخودگذشتگی‌ها هیچ وقت فراموش شدنی نیست. شاید دربرهه‌ای از زمان کمرنگ شود، اما خاموش شدنی نیست.

سجادی: جناب دکتر شیرزادی، اگر جوان امروز از شما به عنوان پژوهشگر دفاع مقدس بپرسد اصلا چه نیازی دارد که من راجع به سبک زندگی دفاع مقدس بدانم، چه جوابی می‌دهید؟

شیرزادی: از دو منظر این موضوع ضرورت پیدا می‌کند؛ اول این که خواه ناخواه دفاع مقدس بخشی از تاریخ معاصر ایران است. جوان امروز باید بداند که ما مورد تجاوز قرار گرفتیم، جنگ به ما تحمیل شد و ما از همه چیزمان گذشتیم که دفاع کنیم، بنابراین اولین ضرورت این است که بفهمیم بر جامعه ما چه گذشت و دوم این که دوره دفاع مقدس، مملو از تحولات متنوع و عبرت‌آموز است که می‌تواند راهگشای زندگی ما باشد.

رسولی‌منفرد: جواب من این است که جنگ تمام نشده و دفاع ما هنوز ادامه دارد. ما هنوز از تجربیات آن زمان خوشه برمی چینیم. مهارت امروز متخصصان ما، در جاده‌سازی و پلسازی نتیجه سیر تحول پلسازی و جاده‌سازی در دوران جنگ است. موفقیت امروز دانشمندان ما نتیجه تحول خودباوری مردم در آن دوران است. ما حفظ استقلال و تمامیت ارضی کشورمان را مدیون دفاع مقدس هستیم، باید درباره این برهه از تاریخمان بیشتر بدانیم. دلیل مهم بعدی این است که همیشه نگهداری از به دست آوردن سخت‌تر است. در دوران جنگ بارها پیش می‌آمد که ما با دو شهید ارتفاعاتی را فتح می‌کردیم، اما برای نگهداری همان ارتفاعات صدها شهید می‌دادیم. پس باید برای نگهداری آنچه به دست آورده‌ایم،‌ تلاش کنیم.

مینا مولایی