لذت ستاره‌چینی

پاییز، فصل سفرهای کویری

فصل گرم سال کم‌کم نفس‌های آخرش را می‌کشد و زمان سفرهای پاییزه دارد فرامی‌رسد؛ سفرهایی که فرصت مناسبی برای آشتی با آسمان است، خصوصا در مناطق کویری. اگر تصمیم گرفته‌اید با خودرو شخصی به سفر بروید، به جای راندن بی‌توقف در جاده‌ها، در برنامه سفرتان قدری تامل کنید. دوری از شهرهای بزرگ و آلودگی نوری که چراغ‌های شهرها به ارمغان می‌آورند، فرصت مناسبی است برای دیدن زیبایی‌هایی که کمتر دیده‌اید. براستی آسمان شب، طبیعت فراموش‌شده‌ای است و آنقدر زیبایی دارد که ارزش داشته باشد شبی را در زندگی‌تان به آن چشم بدوزید. برای لذت بردن از آسمان هم ابزار خاصی احتیاج ندارید. همین که لختی به آسمان چشم بدوزید و به یاد آورید این نوری که امشب به چشم شما رسیده، سال‌ها در راه بوده و آنجا می‌بینید تصویری از گذشته است به قدر کافی هر انسانی را شگفت‌زده می‌کند. این‌که ممکن است آن ستاره‌ای که می‌بینید، اکنون دیگر نباشد و فقط به خاطر فاصله دوری که از ما دارد نور سال‌ها پیش آن را ببینیم.

هلال ماه نو، بهترین فرصت رصد

در روزهایی که مصادف با هلال ماه نو قمری است، با غروب زودهنگام ماه، فرصت مناسبی برای لذت بردن از آسمان خواهید داشت، چراکه اگر ماه کامل باشد، نور آن سبب روشن شدن زمینه آسمان می‌شود. اگر رصدگر تیزبینی باشید، ممکن است بتوانید هلال باریک ماه را بلافاصله بعد از غروب خورشید در افق غربی پیدا کنید. به غیر از ماه، در افق غربی جرم پرنوری در آسمان دلربایی می‌کند که سیاره زیبای ناهید یا همان زهره ( ونوس) است. کمی پایین‌تر از ناهید هم مریخ می‌درخشد؛ سیاره‌ای که شاید در طول یک یا دو دهه آینده شاهد فرود یا زندگی کردن انسان‌های دیگری روی سطح آن باشیم. سیاره دیگری که در این ایام براحتی قابل دیدن است، سیاره بزرگ و پرنور مشتری است؛ سیاره‌ای که به غول منظومه شمسی معروف است. اگر یک دوربین دوچشمی کوچک هم به همراه داشته باشید، می‌توانید چهار قمر معروف به قمرهای گالیله‌ای را در کنار آن ببینید.

در سمت غرب آسمان، یعنی همانجایی که به ملاقات سیاره ناهید (زهره) رفتیم، کمی بالاتر از ناهید دسته‌ای ستاره کم‌نور بسیار نزدیک به هم می‌درخشد. این تجمع ستارگان که بی‌شباهت به یک خوشه انگور نیست؛ همان خوشه پروین یا ثریا یا هفت خواهران است. یک خوشه ستاره‌ای باز و نسبتا جوان که در فاصله چهار و نیم سال نوری از ما قرار گرفته است؛ یعنی نور آن برای رسیدن به ما چهار سال و نیم در راه بوده و شما اکنون در حال دیدن شمایل چهار سال پیش آن هستید. هرچند در مقیاس ستارگان با عمر میلیون‌ها سال، چهار سال واقعا رقمی به حساب نمی‌آید. این ماییم که طول زندگی‌مان در مقیاس ستارگان به چشمک‌زدنی می‌ماند.

صورت فلکی جبار، بدل دب اکبر

درست در سمت چپ خوشه پروین، کمی که به سمت جنوب نگاه کنید، سه ستاره با درخشندگی تقریبا یکسان و فاصله یکسان از هم خواهید دید. بسیاری از کسانی که آشنایی چندانی با آسمان ندارند، این سه ستاره را با دب اکبر اشتباه می‌گیرند. در صورتی که این سه ستاره مربوط به صورت فلکی جبار است و در آن هنگام در سمت جنوب ‌غربی آسمان قرار گرفته است و اگر باز هم این سه ستاره را به سمت چپ یا غرب امتداد دهید، به پرنورترین ستاره آسمان شب می‌رسید؛ ستاره شباهنگ یا شعرای یمانی. دقت کنید که گفتیم پرنورترین ستاره. درست است که مشتری و زهره نورانی‌تر هستند، اما نور آنها حاصل بازتاب نور خورشید است و نه فعل و انفعلات شیمیایی درون خود ستاره‌ها.

خرس بزرگ آسمان کجاست؟

برای پیدا کردن دب اکبر، با در نظر گرفتن سمت غروب خورشید به سمت شمال نگاه کنید. در اوایل شب دب‌اکبر یا خرس بزرگ در آن سمت به شکل یک ملاقه سر و ته یا یک علامت سوال در آسمان دیده می‌شود. در حقیقت شکل ملاقه فقط بخشی از صورت فلکی دب اکبر است و شکل کامل صورت فلکی دب‌ اکبر یا خرس بزرگ کاملا شبیه به یک خرس است؛ گرچه تا به حال آن را ندیده‌اید، اما برای دیدن آن، باید نقشه داشته باشید و حوصله و مقدار بسیاری علاقه. اگر فاصله بین دو ستاره ابتدای ملاقه یعنی آن قسمتی که کاسه ملاقه را شکل می‌دهد را پنج برابر امتداد دهید هم به ستاره قطبی می‌رسید. ستاره انتهایی صورت فلکی دب اصغر است.

اگر از گوشی‌های تلفن هوشمند استفاده می‌کنید، می‌توانید با نصب یکی از برنامه‌ها و اپلیکیشن‌های نجومی نمایش آسمان، ستارگان و صور فلکی بسیار دیگری را نیز در آسمان بیابید و با چند صورت فلکی مهم آشنا شوید. اگر هم کمی با حوصله باشید و دغدغه رانندگی در صبح روز بعد را نداشته باشید، در حوالی ساعت 5/3 صبح به بعد در همان روزهای اول فروردین بخش پرنور نوار راه کهکشان به ارتفاعی در افق شرقی می‌رسد که براحتی قابل تشخیص است. رودخانه‌ای از ستارگان در پهنه آسمان و آن زمان که این شگفتی‌ها را می‌بینید، به یاد داشته باشید هر آنچه با چشم غیرمسلح دیده‌اید، مربوط به کهکشان خود ما بوده است؛ کسر بسیار کوچکی از میلیاردها ستاره کهکشان خودمان؛ کهکشانی که پهنه‌اش صدهزار سال نوری است، یعنی عبور از یک سمت به سمت دیگر آن با سرعت نور (300 هزار کیلومتر در ثانیه) صدهزار سال به طول می‌انجامد و کهکشان ما با تمام میلیاردها ستاره و عظمتش، به ذره غباری می‌ماند در میان میلیاردها کهکشان دیگر در عالمی که ما تا به امروز دیده‌ایم.

از شهر دور باشید

اگر قصد دارید در طول سفر، شب را در میان راه سپری کنید و چادر بزنید، سعی کنید در جایی توقف کنید که با حفظ ایمنی کمی از چراغ‌های شهر به دور باشید تا بتوانید زیبایی‌های آسمان را ببینید. چادر زدن در وسط یک پارک شلوغ و پر از نور چراغ فرقی با خوابیدن زیر سقف ندارد. زیر سقف آسمان چادر بزنید. بهترین مکان‌ها برای چادر زدن و اقامت ایمن و دیدن آسمان، پارک‌های جنگلی یا در نزدیکی سایت‌های تاریخی است. کمی که از نورافکن‌ها فاصله بگیرید، آسمان غوغای خودش را آغاز می‌کند. اگر هم گذرتان به روستاهای بین مسیر افتاد، بعید نیست با کمی حوصله بتوانید محل اقامتی با هزینه کم بیابید که هم ایمن باشد و هم بتوانید با خیال راحت پرسه‌ای در اطراف زده و در زیر آسمان تاریک روستاها از آسمان زیبای شب لذت ببرید.

چمدان (ضمیمه پنجشنبه روزنامه جام جم)