مرز درمان و زیبایی در جراحی فک

وقتی صحبت از جراحی فک و صورت می‌شود، ابتدا ذهن ما معطوف به درمان ناهنجاری‌های فکی و بد فرمی و بدشکلی‌های صورت می‌شود، در حالی که امروزه بسیاری از این نوع جراحی‌ها صرفا جنبه زیبایی پیدا کرده است. چرا چنین اتفاقی افتاده است؟

جراحی فک و صورت رشته جوانی است؛ یعنی این رشته در سال‌های پس از جنگ جهانی دوم متولد شده است. البته در اروپا ابتدا این رشته فقط در حوزه دندانپزشکی شکل گرفت و بعدها در آمریکا تحت عنوان رشته جراحی فک و صورت توسعه یافت که در ابتدا معطوف به رفع آسیب‌های استخوانی و اسکلتی در ناحیه صورت می‌شد و به‌تدریج توسعه پیدا کرد و ناهنجاری‌های مادرزادی مثل شکاف لب و کام یا ناهنجاری‌های بدو تولد یا اختلالاتی را که در سنین رشد بروز می‌کند، در برگرفت.اصلاح ناهنجاری‌های فکی که به نظر می‌رسد در این گفت‌و‌گو بیشتر مورد بحث شماست، یکی از کارهایی است که جراح فک و صورت انجام می‌دهد. البته وقتی اسکلت صورت را دستکاری می‌کنیم هم ناهنجاری بیمار را رفع می‌کنیم و هم زیبایی ظاهری او را در حد قابل توجهی بهبود می‌بخشیم.

یعنی می‌گویید جنبه غالب در جراحی‌های فک، درمان و سپس زیبایی است؟

دقیقا همین‌طور است. در این رشته، جنبه درمان و زیبایی با هم عجین شده است، یعنی بسیار کم پیش می‌آید که شخصی صرفا با اهداف زیبایی، تن به یک جراحی سنگین بدهد. البته این که در موارد معدودی جراحی‌های فک صرفا با هدف زیبایی و از طریق گذاشتن پروتز و ایمپلنت‌های صورت انجام می‌شود، نفی نمی‌کنم، اما انجام این دست جراحی‌ها در کشور ما افراطی نیست. مردم نیز نسبت به این‌که چهره‌شان را با جراحی فک عوض کنند، بسیار اضطراب دارند و به صرف زیبا شدن به آن تن نمی‌دهند.

اما آنچه امروز می‌بینیم این است که برای جراحی‌های زیبایی که پرطرفدارترین آنها جراحی زیبایی‌بینی است، مرزی وجود ندارد؛ یعنی بسیاری از متخصصان به دلیل پردرآمد بودن این نوع جراحی‌ها وارد حیطه آن می‌شوند تا جایی که چند سال پیش این مساله موجب بروز اختلافات زیادی میان جراحان فک و صورت و پلاستیک شد. دلایل بروز چنین تداخلاتی چیست و چه توجیهی برای آن وجود دارد؟

موضوعی را که به آن اشاره می‌کنید، زمانی خیلی داغ بود، اما خوشبختانه الان این بحث‌ها تا حد زیادی فروکش کرده و به اعتقاد من دیگر لزومی به مطرح کردن و دامن‌زدن دوباره آن وجود ندارد. همان‌طور که در قوانین و مصوبات نظام پزشکی آمده هر پزشکی که آموزش لازم را برای کاری دیده باشد مجاز است آن جراحی را انجام دهد. اکنون رشته‌های مختلف پزشکی را می‌بینیم که مرزهای مشترکی دارند، مثلا جراحی تیروئید را هم جراح عمومی و هم گوش و حلق و بینی انجام می‌دهد. جراحی شکاف کام و لب را نیز همکاران اطفال، گوش و حلق و بینی، پلاستیک و فک و صورت انجام می‌دهند. همچنین جراحی ستون فقرات را متخصصان ارتوپدی و جراحان اعصاب انجام می‌دهند. اینها اشکالی ندارد؛ یعنی رشته‌های مختلف می‌توانند هرکدام با نگاه خودشان این جراحی‌ها را انجام دهند. در مورد کارهای لیزر نیز وضع به همین‌گونه است، یعنی هم جراحان و هم متخصصان پوست کارهای لیزر انجام می‌دهد. در مورد رشته جراحی فک و صورت هم وضع به همین‌گونه است. این رشته جوان بوده و چند دهه‌ای است که از دیگر رشته‌ها جدا شده، ولی مرزهای مشترکی با دیگر رشته‌ها دارد. بحث‌هایی که در گذشته وجود داشته از یک سو به برخی حساسیت‌ها ازجمله مسائل مربوط به اسم و رسم برخی متخصصان و از سوی دیگر، بحث‌های مالی مربوط می‌شده. البته بعضی از همکاران نیز در آن زمان بی‌سیاستی به خرج دادند و به اختلافات دامن زدند، اما الان وضع دیگر آن گونه نیست. البته من هم معتقدم که اهداف درمانی و سرمایه‌های کشور در حوزه‌های دولتی و منابع ملی نباید به سمت جراحی‌های زیبایی گسترش پیدا کند.

پس تکلیف مردم چیست؟ یعنی کسی که می‌خواهد جراحی بینی انجام دهد، باید به کدام متخصص مراجعه کند؛ پلاستیک، فک و صورت یا گوش و حلق و بینی؟

دستورالعمل‌ها مشخص است و این‌که ما مرزبندی کنیم درست نیست. مردم باید بدانند تفاوت جراحی زیبایی با فک و صورت چیست و هدف از جراحی‌ فک و صورت، صرفا زیبایی نیست و این جراحی‌ها را باید نزد جراح آموزش‌دیده انجام دهند. خوشبختانه امکان دسترسی به اطلاعات از طریق منابع اطلاعاتی مختلف برای مردم وجود دارد و می‌توانند جراح را با توجه به تخصص و مهارت‌هایش انتخاب کنند.

اما نگفتید که به نظر شما کدام‌یک از متخصصان برای جراحی‌های زیبایی، اصلح‌ هستند یا اصلا توجیهی برای ورود متخصصان فک و صورت به حوزه‌هایی چون جراحی بینی وجود دارد؟

در مواردی که صرفا مساله زیبایی در جراحی مطرح است، همه رشته‌ها می‌توانند به آن وارد شوند و به اعتقاد من مرزی برای آن نباید قائل شد. در مواردی که مشکل یا ناهنجاری فکی نیز در شخصی وجود دارد، ایده‌آل این است که اول ارتودنسی و سپس جراحی فک انجام شود و بعد از آن جراحی بینی صورت بگیرد. برای جراحی بینی به نظر می‌رسد اگر فرد متقاضی، عوارض گوش و حلق و بینی نیز داشته باشد به متخصص گوش و اگر صرفا مشکلات نسج نرم دارد، به جراح پلاستیک مراجعه کند. اما مشکلات زیبایی جزئی را در هر یک از رشته‌های گوش، پلاستیک و فک و صورت می‌توان رفع کرد.

شنیده‌ایم که برخی جراحان پراسم و رسم، هزینه‌های بالای ده میلیون برای جراحی فکی که زیر پنج میلیون هم انجام می‌شود، طلب می‌کنند. چرا دستمزد جراحان بسیار با هم متفاوت است؟

شاید تا چند ماه گذشته که طرح تحول سلامت انجام نشده بود در موارد معدودی می‌شد رقم‌های بالاتری را نسبت به هزینه‌های معمول در حوزه جراحی فک و صورت طلب کرد، اما این بحث‌ها با اجرایی شدن طرح تحول سلامت دیگر منتفی است. رقم‌های بالایی هم که از آن نام بردید در محدوده تعیین شده در طرح تحول سلامت، برای جراحی فک جایی ندارد. البته هیچ حرفه و رشته‌ای را نمی‌شود، یافت که در آن تخلفی رخ ندهد، ولی با اجرای طرح فوق، احتمال بروز تخلفات بسیار کم شده است. اکنون پولی بیش از تعرفه از بیمار برای جراحی گرفته نمی‌شود. اتفاقا ما در این رشته بیشترین آسیب را دیده‌ایم و شاهد کمترین افزایش هزینه‌ها در طرح تحول سلامت بوده‌ایم تا جایی که برخی همکاران ما دیگر عمل جراحی فک انجام نمی‌دهند.

یعنی در این مدت موارد تخلف در حوزه فک و صورت دیده نشده است؟

خوشبختانه چنین مواردی بسیار محدود بوده است.

آیا بیمه‌ها هزینه‌های جراحی فک و صورت را در صورتی که جنبه درمانی داشته باشد، پوشش می‌دهند؟

خوشبختانه بیمه‌ها نه‌تنها هزینه‌های جراحی فک و صورت را که جنبه درمانی دارد پوشش می‌دهند، بلکه برخلاف گذشته که اعمال زیبایی را در این حوزه نمی‌پذیرفتند، اما در طرح تحول سلامت این محدودیت نیز برداشته شده است.

چرا به بسیاری از افرادی که برای راینوبلاستی مراجعه می‌کنند از سوی جراح پیشنهاد می‌شود که فکشان را نیز جراحی کنند؟ این پیشنهادها صرفا جنبه مالی برای پزشک یا ضرورت درمانی برای شخص دارد؟

در حوزه جراحی‌های اسکلتی فک و صورت نمی‌توان چنین ادعایی کرد. یعنی رفع مشکلات و ناهنجاری‌های فکی، جنبه درمانی دارد و ارائه چنین پیشنهادی به شخص کاملا درست و حرفه‌ای است. الان بسیاری از همکاران گوش و پلاستیک نیز بر این اعتقادند که بهتر است جراحی زیبایی پس از جراحی فک صورت بگیرد. یعنی در موارد بسیار کمی اتفاق می‌افتد که جراحی فک فقط به دلیل زیبایی باشد.

اگر شخصی صرفا برای کار زیبایی مثلا گذاشتن پروتز‌های گونه یا چانه به شما مراجعه کند، وی را از انجام این عمل منع می‌کنید؟

بله، به طور متعدد این اتفاق برای من و دیگر همکاران می‌افتد. بازهم تاکید می‌کنم که اصولا ماهیت جراحی‌های فک و صورت عملکردی و زیبایی است. بدون شک در مراجعه بیمار به جراح فک توصیه به جراحی می‌شود، اما در جراحی‌هایی که به صورت خالص مقاصد زیبایی دارند؛ مانند پروتز چانه و گونه، مزایا و معایب آن به بیمار توضیح داده می‌شود و در صورت نیاز و خواست بیمار به انجام آن اقدام می‌شود.

از عوارض و خطرات احتمالی ناشی از جراحی‌های فک و صورت برایمان بگویید.

این‌که جراحی‌های فک و صورت خطرناک و پرریسک است، یک باور غلط است. اتفاقا برخلاف این تصور این نوع جراحی‌ها نه‌تنها کم‌خطر بلکه بسیار موفقیت‌آمیز است. این نوع جراحی‌ها خطر خاصی به همراه ندارد، ولی اگر عارضه‌ای هم طی آن پیش بیاید، معمولا به وسیله جراح ماهر قابل کنترل است. فقط بیمار پس از جراحی باید به رعایت تمرینات، نکات تغذیه‌ای و بهداشتی و نوع فعالیت توجه و دقت داشته باشد.

بسته بودن فک بالا و پایین بیمار برای مدت دو تا سه ماه با عوارض و مشکلات دندانی در وی همراه نخواهد بود؟

این هم باور اشتباه دیگری است که ریشه در روند نقاهت پس از جراحی فک در گذشته دارد. اکنون نه‌تنها جراحی فک روزانه شده و نیاز به بستری در بیمارستان ندارد، بلکه با بهره‌گیری از پلاک‌های دندانی جدید دیگر نیاز نیست فک بیمار پس از جراحی فک بیش از دو هفته بسته باشد.

بهترین سن انجام جراحی فک چه زمانی است؟

معمولا بهترین سن جراحی پس از بلوغ است؛ به‌طور دقیق برای پسرها حدود هجده سالگی و برای دخترها، دوسال پس از مشاهده اولین علائم بلوغ. البته بهتر است جراحی فک تا بیست و پنج سالگی انجام شود.

کدام دسته از جراحی‌های فک ضروری است؟

اصولا انجام ندادن بسیاری از جراحی‌ها، جان بیمار را به خطر نمی‌اندازد. یعنی انجام دادن یا ندادن آنها به انتخاب بیمار بستگی دارد. جراحی‌هایی مثل دیسک کمر یا آب مروارید و نیز جراحی‌های فک از این دست جراحی‌ها محسوب می‌شود که انجام آنها فقط عوارض و آثار غیرکشنده ناشی از بیماری را در شخص از بین می‌برد. از نظر من به‌عنوان یک جراح فک و صورت، جراحی ناهنجاری‌های اسکلتی و فکی که ضرورت نداشته باشد وجود ندارد، اما این مساله به آن معنا نیست که جراحی ناهنجاری‌های فکی ضروری است.

پونه شیرازی ‌/ ‌گروه جامعه