شش خصلتی که بی شک انسان را بهشتی می کند

امام علی(ع) در خطبه هشتاد و دوم نهج البلاغه می فرمایند: «چگونه توصیف کنم سر منزلی را که ابتدای آن سختی و مشقت است و پایان آن فنا و نیستی، در حلال آن حساب است و در حرامش عقاب، ثروتمندش فریب می‏ خورد و فقیر و گدایش محزون می‏ گردد. چه بسیار کسانی که به دنبالش بدوند و به آن نرسند و چه ‏بسیار کسانی که رهایش سازند و به آنها روی آورد. هر کس با چشم بصیرت و عبرت به ‏آن بنگرد به او بصیرت و بینایی بخشد؟و آن کس که چشمش به دنبال آن باشد و فریفته آن گردد از دیدن حقایق نابینایش کند!

سید رضی می ‏گوید: اگر خوب در این جمله امام(ع) «و من ابصر بها بصرته‏» (کسی که با چشم بصیرت‏ به آن بنگرد بینایش کند) تأمل شود، در آن معنی شگفت‏ آور و مقصود ژرفی یافت‏ خواهد شد که به پایانش نتوان رسید، مخصوصا اگر جمله‏ «من ابصر الیها اعمته‏» (کسی که منتهی‏ آرزوی خود را دنیا قرار دهد کورش خواهد کرد.) کنار جمله بالا گذارده شود، در این صورت‏ به خوبی فرق واضحی بین آن دو یافت‏ خواهد شد، فرقی روشن، شگفت‏ انگیز و آشکار!

در حقیقت دو جمله بالا (من ابصر بها بصرته...) اشاره به یک‏ مسئله مهم از جهان بینی اسلامی می ‏کند و آن اینکه: دنیا و مواهب مادی این‏ جهان اگر «وسیله‏» باشند (همان طور که از جمله ‏«ابصر بها» استفاده می‏ شود) باعث بصیرت و بینایی و نتیجه‏ هایی انسانی و مردمی است و اگر «هدف‏» نهایی ‏را دنیا تشکیل دهند باعث کوردلی و گمراهی خواهند شد. (آنچنان که از جمله‏ «ابصر الیها» استفاده می‏ شود) در حقیقت تفاوت میان دنیای مذموم و ممدوح‏ همان چیزی است که از «الیها» و «بها» استفاده می‏ شود.

علی(ع) فرمودند: در هر که شش خصلت جمع شود هیچ خواسته ای را برای رسیدن به بهشت و هیچ چیز را برای گریز از دوزخ رها نساخته است:

1- کسی که خدا را بشناسد و اطاعتش کند.

2 - شیطان را بشناسد و نافرمانیش کند.

3 - حق را بشناسد و پیرو آن شود.

4 - باطل را بشناسد و از آن بپرهیزد.

5 - دنیا را بشناسد و آن را دور بیفکند.

6 - آخرت را بشناسد و آن را بطلبد.

مردی به علی(ع) عرض کرد: ای امیرالمؤمنین دنیا را برای ما توصیف کن. حضرت فرمود: من برایت چه وصف کنم از خانه ای که هر که در آن تندرست است ایمنی ندارد، و هر که در آن بیمار است پشیمان است و هر که در آن فقیر است غمگین است و هر که در آن بی نیاز است گرفتار است.

در حلال آن حساب و در حرام آن عذاب است. یک بار همین مطلب از علی(ع) سؤال شد پس فرمود: سخن به درازا بگویم یا به اختصار؟ راوی عرض کرد: به اختصار، حضرت فرمود: حلال دنیا حساب دارد و حرام آن عذاب دارد.

امام می فرمایند: همانا دنیا سرای راستی برای راستگویان وخانه تندرستی برای دنیاشناسان و خانه بی نیازی برای توشه گیران و خانه پند برای پندآموزان است، دنیا سجده گاه دوستان خدا، نمازگاه فرشتگان الهی، فرودگاه وحی خدا، جایگاه تجارت دوستان خداست که در آن رحمت خدا را به دست آوردند و بهشت را سود بردند چه کسی دنیا را نکوهش می کند؟ و جداشدنش را اعلام داشته و فریاد زد که ماندگار نیست و از نابودی خود و اهلش خبر داده است؟ و حال آن که دنیا با بلای خود بلاها را نمونه آورد و با شادمانی خود به آنان شادمانی رساند. در آغاز شب به سلامت گذشت اما در صبحگاهان بامصیبتی جانکاه بازگشت تا مشتاق کند و تهدید نماید و بترساند و هشدار دهد. پس مردمی در بامداد با پشیمانی دنیا را نکوهش کنند و مردمی دیگر در روز قیامت آنرا می ستایند دنیا حقایق را یادشان آورد، یادآور آن شدند از رویدادها برایشان حکایت کند او را تصدیق کردند و اندرزشان داد، پند پذیرفتند.

امیر المؤمنین(ع) می فرمایند: پس در عزت دنیا بر یکدیگر پیشی نگیرید و فریب زینتها و نعمتها را نخورید و مغرور نشوید و از رنج و سختی آن ننالید و ناشکیبا نباشید، زیرا عزت و افتخارات دنیا پایان می پذیرد و زینت و نعمتهایش نابود می گردد و رنج و سختی آن تمام می شود و هر مدت و مهلتی در آن به پایان می رسد و هر موجود زنده ای به سوی مرگ می رود و بر او می گریند و دیگری که بازمانده است به او تسلیت می گویند. یکی دیگر بر بستر بیماری افتاده، دیگری به عیادتش می آید و دیگری در حال جان کندن است و دنیاطلبی در جستجوی دنیاست که مرگ او را در می یابد و غفلت زده ای که مرگ او را فراموش نکرده است و آیندگان نیز راه گذشتگان می پویند.

به هوش باشید! مرگ را که نابود کننده لذتها و شکننده شهوتها و قطع کننده آرزوهاست به هنگام تصمیم بر کارهای زشت به یادش آورید و برای انجام واجبات و شکر در برابر نعمت های و احسان بیشمار الهی از خدا یاری خواهید.

حضرت در جای دیگر می فرماید همانا دنیا نهایت دیدگاه کوردلان است که آن سوی دنیا را نمی نگرند اما انسان آگاه نگاهش از دنیا عبور کرده از پس آن سرای جاویدان سرای آخرت را می بیند. پس انسان آگاه به دنیا دل نمی بندد و انسان کوردل تمام توجه اش دنیاست. بینا از دنیا زاد و توشه برگیرد و نابینا برای دنیا توشه فراهم می کند.

در این دو روایت حضرت به این نکته ها اشاره دارند که برای وابسته نشدن به دنیا توجه داشته باشید که دنیا فناپذیر است و دیگر اینکه در هر لحظه از زندگی متوجه مرگ باشد و خود را متذکر شود که بعد از دنیا، آخرت جاویدان است پس توشه ای را از دنیا برگیرد. امام علی(ع) در ارتباط دنیا و آخرت این چنین می فرمایند: «انّ الدّنیا والاخرة عدِوان نتفاوتان وسبلان مختلفان فمن احبّ الدّنیا و تولاّها ابغض الاخرة ومادها وهما منزلة المشرق والمغرب وماش بینهما کلّها قرب من واحد بعد من الآخروهما بعد ضّرتان.»

چنین می فرمایند: «دنیایی که بدون هماهنگی و مسائل ملکوتی و قواعد الهی بدست آمده، به آخرت دو دشمن ناجور و دوراه جدایی از هم هستند، راه بهشت و راه دوزخ، پس کسی که این گونه دنیا را دوست داشت و به آن دل بست آخرت را دشمن داشته و از دست می دهد، این دنیا وآخرت همانند مشرق و مغرب هستنند که روند بین آن دو به هر کدام نزدیک شوند از دیگری دور می گردد با این اختلافی که این گونه دنیا و آخرت دارند، دو زن را می مانند که دارای یک شوهر باشند که هیچ وقت با هم سازگاری ندارند.»

منظور حضرت این است که اگر انسان از شب و روزش در دنیا به نحو احسنت استفاده کند و در راه عبادت خدا مشغول باشد و به آنچه که در دست خود دارد راضی باشد و چشم به دست خود دارد راضی باشد و چشم به دست دیگران نداشته باشد و از طمع دنیا دوری کند و در زندگی قناعت و سادگی را پیشه کند و حلال خود را حرام نکند و تمام این کارها را برای رضا و خوشنودی حضرت حق انجام دهد، در آخرت جایگاه والایی دارد. پس این چنین زندگی کردن است که می توان گفت که از طریق دنیا به آخرت رسیده و این دنیا مطلوب است.

امام علی(ع) می فرمایند: به دنیا به دید بی اعتنایی که بی میل به آن هستید نگاه کنید زیرا به خدا سوگند به زودی ساکنان زمین نقل مکان می کنند و آنان که با خوش گذرانی با کمال آسایش بسر می برند به سخت ترین شرایط گرفتار می آیند. جوانی ای که رفته به انسان باز نمی گردد و کسی نمی داند برای آینده چه بر سرش خواهد آمد که منتظر آن باشد. شادی در دنیا با غم آلوده است، نیروی بدن به طرف ضعف و سستی می گراید بنابراین فراوان بودن شادی آفرینان شما را مغرور نگرداند زیرا شگفت انگیزان به شما وفا نخواهند کرد. خدا رحمت کند کسی را که فکـر کـنـد و پند بگیرد و بینا شود. آنچه در دنیا وجـود دارد به زودی مثل ایـن است کـه قبل نبوده است و آنچه از آخرت وجود دارد به زودی مثـل باقیها خواهد بود.(مهر)