تاجگذاری در فیروزآباد

معماری و وسعت این بنای باستانی که قدمت آن به سده 3 میلادی باز می‌گردد، به‌گونه‌ای است که اغلب پژوهشگران معتقدند آنجا کاخی بوده که اردشیر در کنار روستایی به نام آتشکده بنا کرده و مراسم تاجگذاری‌اش را در آنجا به عمل آورده است. به همین علت بیشتر به کاخ اردشیر شهرت دارد.

این کاخ دارای تالارهای تو در تو است که با گذشت ۱۸۰۰ سال گچ‌بری قسمت بالای دیوارهای داخلی آن همچنان قابل تشخیص ‌است. در ضلع شمالی خارج از دیوار کاخ نیز چشمه‌ای زلال از دل خاک می‌جوشد و استخری طبیعی جلوی این چشمه به وجود آمده‌ است. نهری از کنار دیوار شرقی کاخ عبور می‌کند که موجب آبادانی شهر و کاخ ساسانی بوده است. در آن زمان معابدی که کنار چشمه آب بنا می‌شد محلی بود برای تقدیس آناهیتا (الهه آب‌های پاک.)

به طور کلی موقعیت استراتژیک فیروزآباد در عهد باستان دارای اهمیت بسیاری بوده و قدمت آن به پیش از دوره ساسانی می‌رسد. این شهر در دوره هخامنشیان تا غلبه اسکندر مقدونی از مناطق آباد و مهم اقلیم پارس بوده است. زمانی که اسکندر به این منطقه حمله کرد، چون نتوانست شهر را به تسخیر خود در بیاورد با ساختن سدی که آثار آن تا حدود 150 سال پیش نیز وجود داشته، توانست شهر را به آب ببندد و به این روش آنجا را تسخیر کند. فیروزآباد نسبت به زمین‌های اطرافش در گودی واقع شده‌است. از این‌رو با آب رودخانه‌ای که اسکندر در شهر جاری ساخت، شهر به یک دریاچه تبدیل شد و این دریاچه قرن‌ها تا زمان اردشیر بابکان باقی بود. اردشیر پیش از جنگ با اردوان با خود عهد کرد اگر بر او که آخرین پادشاه دودمان اشکانی بود پیروز شود شهر را از زیر آب بیرون آورده و آن را تختگاه خود قرار دهد. بنابراین پس از این پیروزی با تمهیداتی آب دریاچه را تخلیه و شهر جدیدی به جای شهر گور بنا کرد و نام آن را اردشیرخوَرَّه گذاشت. تازمانی که عضدالدوله دیلمی (سده چهارم هـ.ق) برخلفای عرب تسلط پیدا کرد و به آبادانی ویرانه‌های اعراب همت گماشت و اردشیرخوره نیز یکی از همین آبادانی‌ها بود که از آن زمان به بعد آنجا را با نام فیروزآباد خواندند.