پاکسازی رگ‌های گرفته قلب

درمان بسیاری از بیماری‌ها از جمله مشکلات قلبی ـ عروقی به کمک لیزر طی چند سال اخیر مورد توجه قرار گرفته، اما به طور کلی از چه زمان و در چه کشورهایی درمان بیماری‌های قلبی به کمک لیزر مطرح شده است؟

لیزر آنژیوپلاستی روشی برای درمان بیماری‌های گرفتگی عروق کرونری قلب است که توسط FDA (سازمان غذا و دارو آمریکا) تأیید شده است. برای انجام عمل لیزر آنژیوپلاستی، پرتو لیزر توسط یک فیبر نوری با سایز مناسب به لخته موجود در رگ انتقال داده می‌شود تا با ایجاد حباب‌های حاصل از برهمکنش لیزر و لخته‌لخته تبخیر شود.

این روش از سال 2000 در کشورهای اروپایی و پیشرفته توسط لیزر اکسایمر روی انسان انجام گرفته و باعث نجات افراد زیادی شده است. متأسفانه در کشور‌های جهان سوم و ایران از این روش برای درمان بیماری‌های گرفتگی عروق کرونر قلب استفاده نمی‌شود.

کاربرد دیگر لیزر در درمان ماهیچه‌های از بین رفته و مرده قلب است. به کمک این روش و با ایجاد 10 تا 30 کانال توسط پرتو لیزر در بطن چپ قلب بیمار، تغذیه قلب با اکسیژن تسهیل می‌شود. این روش هم از سال 2010 در بیمارستان‌های کشور‌های پیشرفته برای درمان بیماران به کار می‌رود.

روش لیزر ترمبولیز (لیزر آنژیوپلاستی) روشی مناسب برای درمان گرفتگی عروق کرونر قلب، دستیابی به رگ‌های کوچک و جلوگیری از جراحی است. اما توسط این روش نمی‌توان به طور کامل لخته را در رگ پاکسازی کرد و تکه‌هایی از لخته در دیواره‌های رگ و جریان خون باقی می‌ماند و سبب آمبولی و گرفتگی مجدد رگ می‌شود.

ما سعی کردیم با تلفیق روش لیزر ترمبولیز با تکنولوژی نانو، معایب روش قبلی را برطرف کنیم تا به این ترتیب رگ به طور کامل از لخته پاکسازی شود.

مطالعات این تحقیق از سال 1385 و کار عملی پروژه از سال 1386 شروع شد و خوشبختانه طی 5 سال تلاش مستمر نتایج رضایت‌بخشی حاصل شد و البته در این طرح حدود 2 سال روی ساخت دارو، کپسوله کردن با 2 پوشش و رهایش آن به صورت کنترل شده تحقیقات انجام و حدود ۲ سال نیز روی مکانیسم و دینامیک انتقال دارو از طریق لیزر فعالیت شده است.

نکته مهم و قابل توجه این طرح این است که تمام آزمایش‌ها در محیط آزمایشگاه در شرایط بدن انسان انجام گرفته است.

استفاده از داروی فعال‌کننده پلاسمینوژن بافتی برای از بین بردن لخته در ساعات اولیه سکته قلبی یک نوع روش دارودرمانی است که امروزه به کار می‌رود. باید توجه داشت که دوز مصرفی بالای این دارو و نیمه عمر کم آن که سبب اثرات جانبی و خونریزی در بیمار می‌شود از معایب این روش محسوب می‌شود.

بنابراین حمل این دارو توسط نانوذرات، سبب کاهش دوز مصرفی دارو، کاهش اثرات جانبی، ترمبولیز بیشتر، جلوگیری از مصرف مکرر دارو، افزایش راحتی و پذیرش آن توسط بیمار می‌شود. در طرح ما، هدف دستیابی به نوعی سامانه دارورسانی زیست تخریب‌پذیر به منظور درمان بیماری‌های گرفتگی عروق و سکته قلبی بوده است. به این منظور نانوکپسول‌های 2 لایه پلیمری حاوی دارو آماده‌سازی شد و توسط لیزر به عنوان نیروی مکانیکی خارجی به داخل لخته خون آماده‌سازی شده با سخت‌ترین ترکیب، انتقال یافت. همچنین پوشش خاص روی نانوکپسول‌ها، باعث نفوذ بیشتر ذرات به درون لخته می‌گردد و ترمبولیز را نسبت به داروی آزاد افزایش می‌دهد.

در این روش به وسیله لوله‌ای باریک (کاتتر) در محل لخته همراه با تزریق نانوذرات حاوی دارو، پرتو لیزر نیز با ویژگی‌ها و طول موج مشخص (به دلیل جلوگیری از آسیب به دیواره رگ) در محل لخته پرتودهی و باعث انتقال نانوذرات به داخل لخته می‌شود.

در اثر برهمکنش لیزر و لخته حباب‌هایی در لخته ایجاد می‌شود و به عنوان نیروی محرکه‌ای باعث نفوذ نانوذرات در منافذ ریز لخته می‌شود. سپس دارو از جدار ذرات با پوشش دوگانه به درون لخته آزاد می‌شود و آن را به طور کامل از بین می‌برد.

حملات قلبی که در اثر ایجاد لخته در رگ کرونری قلب رخ می‌دهد بیشترین عامل مرگ و میر است. راه‌های درمان این بیماری روش‌های بالن آنژیوپلاستی، استنت و جراحی باز قلب می‌باشد.

البته هر کدام از این روش‌ها دارای معایبی از جمله گرفتگی مجدد عروق و ایجاد لخته روی استنت می‌باشند. همچنین پزشکان در هنگام آنژیوپلاستی به تزریق داروی فعال‌کننده پلاسمینوژن بافتی در محل واردکردن کاتتر در کشاله ران نیاز دارند.

اما، با تزریق این دارو در این ناحیه، خونریزی ایجاد می‌شود و سبب مرگ بیمار می‌شود.

بنابراین با ساخت این سامانه دارورسانی زیست تخریب‌پذیر و رهایش آن توسط لیزر در درون لخته خون به متخصصان قلب و مغز در درمان بیماری‌های گرفتگی عروق، کمک بزرگی را می‌توان ارائه داد و با توجه به دستاوردهای تجربی این پروژه مهندسی پزشکی، با پاکسازی کامل رگ از لخته از گرفتگی مجدد رگ و آمبولی جلوگیری می‌شود.

از نظر اقتصادی، تجهیزات مورد استفاده از جمله لیزر را می‌توان با قیمت مناسب خریداری کرد.

این آزمایش‌ها در محیط آزمایشگاه در شرایط بدن انسان انجام گرفت. امیدواریم آزمایش‌ها در مرحله بعدی در محیط بدن حیوان و انسان ادامه یابد.

پزشکان داور این طرح نظرات امیدوارکننده‌ای را برای انجام این روش در بدن انسان ارائه دادند.

آنها می‌گویند: چون نانوذرات دارو در محیط آزمایشگاه با عدم وجود پلاسمینوژن بافتی، لخته را به طور کامل پاکسازی کرده است، بنابراین در بدن با حضور پلاسمینوژن بافتی، بدن بهتر از محیط آزمایشگاه عمل خواهد کرد. در نتیجه امیدواریم بعد از انجام آزمایش‌های بعدی بتوانیم این روش را در مراکز درمانی اجرا کنیم.