ایجاد بسترها و شیوه‌های جدید برای عرض ارادت واقفان

خراسان رضوی - جام جم آنلاین - پیشینه مشارکت ارادتمندان اهل بیت(ع) در سنت حسنه وقف، با وقف ۲۳ رقبه در خراسان توسط مرحوم احمد بن عتیق در سال ۹۳۱ هجری قمری، شکل رسمی به خود گرفت. واقفان نیک‌اندیشی همچون مرحوم احمدبن عتیق، حاج حسین آقا ملک و عضدالملک از جمله بزرگ واقفان امام هشتم(ع) هستند که بسیاری از دارایی‌های منقول و غیرمنقول خود را برای عرض ارادت به ساحت مقدس ثامن‌الحجج علی‌بن موسی‌الرضا(ع) وقف آستان قدس رضوی کردند تا از آن برای خدمت به مردم استفاده شود. در کنار این نام ها، بسیاری دیگر از ارادتمندان نیز به میزان وسع خود، اموالشان را وقف حضرت رضا(ع) کردند و توسعه این فرهنگ، ایجاد مجموعه‌ای برای تسهیل وقف و اجرای نیات واقفان را ضروری ساخت.با وقف نخستین رقبات به آستان قدس رضوی و به دنبال آن تهیه طومارهای علیشاهی و عضدالملک که موقوفات حضرت رضا(ع) را به طور رسمی ثبت و ضبط کرده و به نوعی سند رسمی آستان قدس رضوی به شمار می‌رود، کار مدیریت موقوفات با رویکرد صیانت، حفاظت، اجرای نیات واقف و درآمدزایی به طور جدی آغاز شد.
 
تاریخچه مدیریت وقف در آستان قدس
مدیریت موقوفات در گذشته ذیل معاونت امور حقوقی و موقوقات آستان قدس رضوی قرار داشت، اواخر سال ۱۳۹۳ با حذف این معاونت، به عنوان زیرمجموعه معاونت املاک و اراضی معرفی شد. یک سال پس از این تصمیم، معاونت امور حقوقی و موقوقات احیاء شد و در سال ۱۳۹۷ این مدیریت فعالیت خود را به عنوان یکی از زیرمجموعه‌های مرکز توسعه وقف و نذر ادامه داد تا این‌ که در سال ۱۳۹۸ پس از انتصاب تولیت وقت، موقوفات در دو بخش مدیریت نظارت بر موقوفات و مدیریت توسعه وقف و مشارکت‌های اجتماعی اداره شد.

 
رویکرد ایجاد نهضت وقف و تسهیل فرایند
حجت الاسلام و المسلمین عبدالرضا اصغری مدیر توسعه وقف و مشارکت‌های اجتماعی بنیاد بهره‌وری موقوفات آستان قدس رضوی می‌گوید: در این آستان مقدس، مسیر تولد وقف تا اجرای نیات واقف در یک چرخه به هم پیوسته تعریف شده که در آن، توسعه و جذب وقف با رویکرد ایجاد نهضت ترویج این سنت حسنه و تسهیل فرایند جذب وقف، در یک مدیریت متمرکز شده است. 
او ادامه می‌دهد: بخش نظارت بر موقوفات هم به عنوان مدیریتی که به تمامی فرآیندهای موقوفاتی نظارت دارد، صیانت، حفاظت، اجرای دقیق نیات واقف و... را دنبال می‌کند.
 
بهره‌مندی مردم از خود موقوفه یا عواید و درآمدهای آن
براساس سیاست‌های کلان ابلاغی تولیت آستان قدس رضوی و همچنین نظام راهبردی موقوفات، این مدیریت راهبردهایی را در دستور کار خود قرار داده است که از جمله آن می‌توان به تسهیل فرایند جذب موقوفات در چهارچوب ضوابط و اولویت قرار دادن جذب موقوفات منفعتی اشاره کرد. موقوفات در آستان قدس رضوی در قالب دو نوع منفعتی و انتفاعی است، در نوع منفعتی، عین موقوفه صیانت شده و از عوائد و درآمد آن استفاده می‌شود اما در وقف انتفاعی، ذی‌نفعان مستقیما از خود موقوفه نظیر مسجد و درمانگاه استفاده می‌کنند.
 
هزینه‌کرد موقوفات به چه صورت است؟
شاید برای شما این سوال ایجاد شده باشد که نحوه هزینه کرد موقوفات در آستان قدس رضوی به چه صورت است؟ به گفته حجت الاسلام اصغری، درآمد حاصل از حدود ۸۰ درصد از موقوفات حضرت رضا(ع)، برای تامین نیازهای ضروری حرم مطهر رضوی، فعالیت‌های فرهنگی علمی، آموزشی و... هزینه می‌شود که با توجه به نیت واقفان، امکان این هزینه کرد وجود دارد و اهداف زیارتی را دنبال می‌کند. این درآمد سالانه حاصل از موقوفات در بودجه موقوقاتی آستان قدس رضوی در ۲۶ فصل همچون روشنایی، سوخت، تنظیف و تطهیر، تعمیرات، دارالشفا و بیمارستان، ایتام، فقرا و مستمندان و... تخصیص داده و پس از آن برای اجرای نیات واقفان به بخش‌های مربوطه اعلام می‌شود. مابقی این درآمدها نیز مربوط به مواردی است که واقفان، به طور دقیق محل مصرف آن را مشخص کرده‌اند و با رعایت حفظ اصل موقوفه، نیت واقف دقیقا اجرا می‌شود. 
 
فعالیت دفاتر مشاوره وقف در حرم مطهر و شهرستان ها
حجت الاسلام و المسلمین اصغری با اشاره به سیاست‌های آستان قدس در حوزه وقف تصریح می‌کند: به‌منظور تسهیل فرایند جذب وقف، سه دفتر مشاوره وقف در حرم مطهر رضوی در صحن‌های جمهوری اسلامی، انقلاب و آزادی راه‌اندازی و علاوه بر آن کمیته جذب وقف در شهرهای تهران، قزوین، یزد، کرمان و دانشگاه علوم اسلامی رضوی ایجاد شده است. 
او درباره خدماتی که در این دفاتر ارائه می‌شود نیز می‌گوید: مشاوره به اشخاصی که تقاضای وقف دارند، پاسخگویی به شبهات و سوالات مردم درباره موقوفات آستان قدس و انعکاس تقاضاهای جدید وقف به مدیریت توسعه وقف، خدماتی است که در این دفاتر ارائه می‌شود. 

از سلامت و فرهنگ تا توانمندسازی
تا به امروز حوزه‌های گسترده‌ای برای وقف فراهم شده است؛ وقف سلامت برای مصرف در حوزه درمان زائر و مجاور، وقف فرهنگی برای مصرف در امور فرهنگی حرم و موسسات فرهنگی وابسته، وقف اجتماعی در امور مربوط به توانمندسازی محرومان و رفع نیازهای آن‌ها با اولویت زائران و ساکنان روستاهای وقفی و مجاوران، وقف عمران حرم برای امور عمرانی و توسعه اماکن متبرکه و همچنین وقف خدمت حرم برای مصرف در امور جاری نظیر تطهیر، روشنایی و... جاری بوده است. در همین راستا، طی سالهای گذشته کارگروه‌های تخصصی وقف در حوزه‌هایی همچون سلامت، اجتماعی، فرهنگی و عمران ایجاد شده و کارشناسان حوزه وقف در این زمینه‌ها مشاور‌های مورد نیاز علاقه‌مندان به وقف را ارائه کرده‌اند که این خدمت همچنان ادامه دارد.
 
توسعه حوزه‌های وقف در سال های اخیر
اما یکی از مهم‌ترین اقدامات آستان قدس رضوی طی سال های گذشته، توسعه حوزه‌های وقف بوده است؛ پیش از این، موقوفات تنها مربوط به اموال غیرمنقول مانند زمین بود اما حالا با ایجاد بسترهای جدید، شیوه‌هایی نظیر وقف مشارکتی، وقف سهام، پول، سوئیت‌های زائرسرا و ... را پیش روی واقفان قرار می‌دهد. 

  
وقف 140 آپارتمان و سوئیت در سال گذشته
اصغری درباره مدل‌های وقف در آستان قدس رضوی می‌گوید: «وقف دارایی‌های غیرمنقول» نظیر آپارتمان و زمین، «وقف دارایی‌های منقول» مانند ماشین و «وقف مشارکتی»، شیوه‌ها و مدل‌های وقف است. وی با اشاره به وقف ۱۴۰ آپارتمان، سوئیت و زائرسرا در سال گذشته تصریح می‌کند: ایجاد نهضت وقف در حوزه‌های اموال غیرمنقول، پول، سهام و همچنین آپارتمان‌، سوئیت و زائرسرا نیز در دستور کار برنامه‌های سال جاری این مدیریت قرار دارد.
 
صندوق وقف سهام فعال می شود
او وقف سهام را یکی از دیگر مدل‌های نوین وقف عنوان می‌کند و می‌افزاید: بر اساس استفتاء صورت گرفته از رهبر معظم انقلاب، ایشان وقف سهام را جایز دانسته‌اند، به همین منظور آستان قدس رضوی برای اجرایی کردن وقف سهام، نسبت به ایجاد صندوق وقف سرمایه(سهام) در بورس اقدام کرده، در حال حاضر نیز اساسنامه صندوق در حال تدوین است و پس از تصویب آن در بورس، عملیاتی خواهد شد.

 
ایجاد بستر وقف در عرصه بین‌الملل
حجت الاسلام و المسلمین اصغری با اشاره به طراحی و اجرای نظام جذب وقف نیز می‌گوید: این مهم با تاکید بر استمرار و ارتباط با گروه‌های خاص و فعال‌سازی ظرفیت واقفان و خیران داخل و خارج از کشور محقق خواهد شد که بدین منظور در حال حاضر دستورالعمل و آئین‌نامه جذب وقف رضوی در سطح بین‌الملل تدوین شده است. او ادامه می‌دهد: تکریم واقفان، شفاف‌سازی و پاسخگویی به افکار عمومی در خصوص نحوه مدیریت بهره‌برداری از موقوفات و عوائد آن و همچنین توجه به کیفیت اجرای دقیق نیات واقف، بخشی دیگر از این راهبردها را به خود اختصاص می‌دهد.

 
 وقف علم و فناوری، تازه ترین حوزه منطبق با نیاز جامعه
با تغییر نیازهای جامعه و ورود آستان قدس رضوی به حوزه‌های جدید برای رفع نیازهای مردم در راستای مسئولیت‌های اجتماعی این نهاد، متنوع کردن موضوع وقف در دستور کار مدیریت موقوفات در آستان قدس رضوی قرار گرفته است. اصغری درباره وقف علم و فناوری اظهار می‌کند: باتوجه به نیاز جامعه و اهمیت ورود آستان قدس رضوی به حوزه‌های علمی، وقف علم و فناوری یکی از روش‌های مهم تامین مالی طرح‌های دانش‌بنیان منطبق بر کارکردهای متنوع این نهاد به حساب می‌آید.
 
وقف مشارکتی در پروژه‌های عمرانی حرم
او ادامه می‌دهد: توسعه وقف مشارکتی(جمعی) ویژه پروژه‌های در حال احداث حرم، روش دیگری است که امسال در اولویت آستان قدس رضوی قرار گرفته است. به گفته اصغری، مهم‌ترین برنامه مدیریت توسعه وقف و مشارکت‌های اجتماعی بنیاد بهره‌وری موقوفات در سال ۱۴۰۱ نیز توسعه و جذب وقف مشارکتی ویژه رواق زیرسطحی پیامبر اعظم(ص) در راستای توسعه وقف مشارکتی تعیین شده است. 
 
امکان مشارکت مردم در ساخت رواق زیرسطحی صحن پیامبر اعظم(ص)
او وقف مشارکتی را روشی ویژه وقف انتفاعی برای پروژه‌های در حال احداث در حرم مطهر رضوی عنوان و اظهار می‌کند: این روش با هدف جذب وقف‌های خرد و مشارکت دادن تمام علاقه‌مندان به حضور در جمع واقفان حضرت رضا(ع) استفاده می‌شود که در این راستا از سال گذشته، وقف مشارکتی برای ساخت رواق زیرسطحی صحن پیامبر اعظم(ص) آغاز شده است. حجت الاسلام اصغری ادامه می‌دهد: برای هر فردی که در این وقف شرکت می‌کند، پرونده وقف مشارکتی تشکیل شده و پس از تکمیل طرح، وقفنامه جمعی برای تمام افرادی که در این پروژه مشارکت مالی داشته‌اند، تنظیم می‌شود.
 
 سامانه اینترنتی ثبت وقف رونمایی می شود
تسهیل و تسریع فرایند جذب وقف یکی دیگر از این دستاوردهاست که به برکت آن، چند سالی‌ست تشریفاتی که در فرآیند وقف کردن وجود داشت حذف شده و افراد می‌توانند در ساده‌ترین شکل و کوتاه‌ترین زمان ممکن، دارایی‌های منقول و غیرمنقول خود را وقف بارگاه نورانی حضرت رضا(ع) کنند. 
به گفته اصغری، توسعه و نهادینه‌سازی فرهنگ وقف، با ایجاد ساز و کارهای جدید یکی دیگر از راهبردهای مدیریت موقوفات در آستان قدس رضوی است که در این راستا علاوه بر ایجاد دفاتر مشاوره وقف در حرم مطهر رضوی، اقداماتی همچون استقرار کانون‌های خدمت در استان‌ها، ایجاد کمیته‌های جذب وقف در مراکز فرهنگی و مدیریت‌های املاک و اراضی و... صورت گرفته است و یک اقدام مهم دیگر نیز راه‌اندازی سامانه پذیرش وقف است. او ادامه می‌دهد: با هدف استفاده بهینه از فضای مجازی با رویکرد توسعه، ترویج و جذب وقف رضوی، نسخه آزمایشی سامانه برخط پذیرش وقف به نشانی vaghf.razavi.ir هم‌اکنون به‌صورت آزمایشی راه‌اندازی شده است و در آینده‌ای نزدیک رونمایی خواهد شد.